چیا عەباس

دوای یەکەم هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی کوردستان و سەپاندنی فیفتی بە فیفتی، سیاسەتی پارتی و یەکێتی ئاوێنەی مەرام و خواستی حزبی و سەرکردە دەسەڵاتدارەکانیان بو، لە سایەی ئەو جۆرە سیاسەتەدا بەها بەرز و رەواکانی نەتەوە و کۆمەڵگا پشتگوێ خران و پێشێل کران. هەڵگیرسانی شەری ناوخۆ ئەنجامێکی لۆژیکی ئەو جۆرە سیاسەتە حزبیەی دژ بە یەکتر بو، قۆناغی دابەشکردنی خاک و نەتەوە و پێشمەرگە و زمان و ئیدارە و.. تاد تۆختر بو. 
دوای راگرتنی شەر، تایبەت دوای روخاندنی رژێمی سەدام، کاتێک پۆست و پارە و بەغدا و نەوت و پشکپشکێنە بونە لوتکەی ئەجێندای ئەو دو هێزە، قۆناغێکی نوێی سیاسەتکردن دەست بەکاربو: قۆناغی تەبایی و تورەکەی جیا و راگرتنی ژێر بەژێری چەند پرسێکی قۆناغی یەکەم، تایبەت دو ئیدارەیی و دابەشکردنی داهات و زۆنەکانی دەسەڵاتیان، دەشکرێت بە قۆناغی شەری سارد ناوزەد بکرێت.  
لە سایەی ئەم سیاسەتەدا هۆکار و زەمینە بۆ قۆرغکردنی دەسەلات و گەندەڵی و پێشێلکردنی یاسا و تێكشکاندنی بەها و جوانیەکانی ژیان و کۆمەڵگا خۆشەبو، 
هاوکاتیش فەزا و پانتاییەکی خۆڵەمێشی سێبەر بۆ خۆپەرست و کاڵفام و ئۆپۆرچینیست رەخسان، ئەم گروپە ئۆپۆرچینیست و چاوچنۆکانە کە بۆ پاشماوەکانی سەر مێزی دەسەڵاتداران هەڵپەیان بو بونە دەسکەلای ئەو سیاسەتە، وەک چەند تاقمێکی کۆیلە و مشەخۆر و گەندەڵ و کاسەلێسی چێنراو لێرە و لەوێ چەمانەوە و ئێستاشی لە گەڵدا بێت هەر دەچەمێنەوە.
سەرهەڵدانی بەهێزی گۆڕان وەک هێزێکی ئۆپزسیۆن دارێژەر و جێبەجێکەرانی ئەو جۆرە سیاسەتەی راچڵەکاند، پەرڵەمان تا رادەیەک بوژایەوە و لای خەڵکیش هێدی هێدی ئومێد و چاوەروانی کەڵەکە دەبون.
هەڵەی ستراتیژی گەورەی گۆڕان لەو سەردەمەدا، کاتێک بوە تەرەفداری سێبەر لە 
" جر الحبل" ی نێوان پارتی و یەکێتی، هۆکارێکی پارادۆکسی گرنگی تر بو بۆ زیاتر چەسپاندنی قۆناغی تەبایی و تورەکەی جیا، ئەمەش بە زەقی لە رێکەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی و یەکێتی بەرجەستە دەکرا. دوای دەرکردنی گۆڕان لە حکومەت ئیتر جادەکە بۆ پارتی و یەکێتی تەخت بو، نەهامەتی و سەرگەردانی و گەندەڵی و بێئومێدی خەڵک بە رادەیەکی ترسناک لە هەڵکشاندندا بون، ئەم دۆخە هۆکاری بنەرەتی تەپاندنی ئاشتی کۆمەڵایەتی و میسداقیەتی حوکمرانی و ئومێد بون، با نەکەوینە شەن و کەوکردنی نمونەکان چونکە دۆخی ئێستای هەرێم راستگۆترین شایەتحالە بۆ زاڵبونی ئەو جۆرە سیاسەتانەی پێرەو کراون.
رۆڵی گرنگی باشور لە شەری دژ بە تێرۆریزم و گرێدانی ئەو رۆڵە بە ئیرادەی نێودەوڵەتیەوە، ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکان، شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم، کارەساتەکانی ئۆکتۆبەر، شکستی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ، دیاردەی گەندەڵی کوشندە، شکستی بەرچاوی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکان دوای کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، وەفاتی مام جلال، تێكچونی پەیوەندیەکانی هەرێم لە گەڵ بەغدا و کەڵەکەبونی کێشەکانی نێوانیان و خراپبونی دۆخی ئابوری و گوزەرانی خەڵک ئەم دۆخەی ئێستایان بەرهەم هێناوە. 
ئێستا هەرێم لە دۆخێکی زۆر دژوار و ئاڵۆز و قەیراناویدا گوزەردەکات، کە تێیدا ناتوانێت سیاسەتێکی دیاریکراو و ئاشکرا و چەسپاو بگرێتە بەر، چونکە بەگرتنەبەری سیاسەتێکی لەو جۆرە چەند وڵات و هێز و حزب و مەزهەب تورە دەکات، هەرێمیش بەرگەی ئەو تورەبونە ناگرێت، دەسەڵات ناچارە لە گەڵ بەغدا رێکبکەوێت بەڵام بەغدا شڵەژاوە و ئایندەی دەسەڵاتی دیار نیە، گەر حکومەتی ئایندە بە رێکەوتن رازی بێت چەندین مەرجی قورسی دەبێت، دەسەڵات دەیەوێت بچێک لە تورکیا و ئێران دوربکەوێتەوە، بەڵام لە بەرئەوەی هەرێم بۆتە حەوشەی پشت ماڵی ئەو دو وڵاتە، بۆیە ئەنکەرە و تەهران چاویان سور کردۆتەوە و هەرێمیش دەستەوەسان چاوەروانە، دەسەڵات چاوبازیەکی ئیغراکەر لە گەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانانی دەکات تا فشارەکانی بەغدا و تەهران و ئەنکەرە و کۆمپانیاکانی نەوت کەم بکاتەوە، کەچی کتوپر جێگری سەرۆکی ئەمریکا لە هەولێر سنورەکان بۆ دەسەڵاتی هەرێم دیاری دەکات و پێیان دەڵێت لە قەبارەی خۆتان گەورەتر گەمە مەکەن، ئەوە ئێمەین دیاری دەکەین چی بکەن و نەیکەن.
سیاسەتی هەرێم دەرباری پرسی نەتەوەیی لە بەشەکانی تری کوردستان پشتکردنی سیاسیە لە خەباتی ئەو بەشانە و دڵنەواییکردنی وڵاتانی دراوسێیە، لە گەڵ ئەوەشدا لە روی مرۆییەوە هەرێم تا رادەیەک بەشێک لە قورسایی پەنابەرانی ئەو بەشانەی لە ئەستۆ گرتوە. ئەمانە ئاکامەکانی زاڵبونی ئەو سیاسەتە هەڵە و نادروستانەن کە لە هەرێم پێرەوکراون، بۆیە سەربەخۆیی و سەروەری سیاسی هەرێم ئەوەندە کاڵبونەتەوە مەحاڵە بەم نزیکانە رۆڵێکی ئەوتۆیان هەبێت. خۆپیشاندانەکانی عێراق سەلماندیان سیاسەتی هەڵە و خۆپەرستی و گەندەڵی چەند درێژ بخایەنێت و لە سایەی هەر دروشمێکی بریقەداریشدا بەرێبکرێت میللەت بێدەنگی دەشکێنێت و داوای مافە رەواکانی و سزادانی تاوانباران و بەرەنگاربونەوەی جدی گەندەڵی دەکات. 
ئەوەی دەمێنێتەوە بەرەی ناوخۆی باشورە، لە ئێستادا ئەم بەرەیە لە هەمو کاتێک پەرتەوازە و بێ دیدگا و پەیامێکی تۆکمەی بەهێز و چەسپاوە، هۆکارێکی سەرەکی ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ئەو راستیەی کە هەر یەک لە سێ هێزی بەشدار بو لە حوکمرانی هۆکار و هاندەری تایبەت بە خۆی بۆ بەشداربونی لە حکومەتدا هەیە.  
بێ ئومێدی و بێ متمانەیی جەماوەری باشور دەکوڵێن، دۆخی خراپی ئابوری و گوزەرانی بۆنەتە ئەسیری گەندەڵی و جورعاتی پارەی بەغدا و رەحمەتی بازرگانی وڵاتانی دراوسێ و بازرگانی رەش بە نەوتەوە، زۆربەی جومگە هەستیارەکانی ئەم پرۆسانەش لە دەستی کوردا نین و وەک ئیبتزازی سیاسی بەرامبەر کورد بەکاردەهێنرێن، بۆیە حکومەتی هەرێم لە سەر قاچێکی لاواز و ماسوڵکە پروکاوە خۆی راگرتوە، هەر رۆژە لەم دەرگا لەو دەرگا دەدات، وەڵام و زەماناتی دڵنیاکەرەوە وەر ناگرێت.
پەرڵەمانێکمان هەیە کۆمەڵێک گەنجی بوێر و بە توانای لە خۆ گرتوە، کۆمەڵێکی تریش چاودێر و پاشکۆی جەمسەرەکانی حزب سەرقاڵی ئەو ئەرکانەن کە بە تایبەتی پێیان راسپێردراوە و دەنگێکی کزی گروپی ئۆپزسیۆنیش دەبیسترێت. بەپێوەرەکانی تیۆری ئەم پەرڵەمانە لە سەر کاغەز و بە لێدوان قسەی خۆیان هەیە، بە کردار زۆر کەم گوێیان لێدەگیرێت. ئەم سروشت و پێکهاتەیەی پەرلەمان و بەهۆی زاڵبونی هەژمونی حزبی بەسەریشیدا نەیتوانیوە و ناشتوانێت ئەرکە بنەرەتیەکانی خۆی جێبەجێ بکات. زیادە بۆ ئەمەش بە هۆی کاریگەری سودمەندبون و دەسکەوتەکانی بەشێک لە فراکسیۆنەکانی هێزەکانی حوکمرانی، پەرلەمان کراوەتە مۆڵگەی شەرعیەت بەخشین بە سیاسەت و ئەجێندا هەڵە و زەرەربەخشەکانی بەشێک لە دەسەڵاتداران. 
سێ هێزەکەی کابینەی نۆ چاوشارکێ لە گەڵ یەکتر و لە گەڵ جەماوەر دەکەن، بە هۆی ئەو دۆخە دژوارەی هەرێم و لەمپەرەکانی بەردەم چارەکردنی دەبینین ئەو سێ هێزە دروشمی چاکسازیان کردۆتە شا خاڵی روخساریان، کێبركێیانە کامیان پێش ئەوانی تر دەمامک لە روخساری دزێک راماڵێت، وەک قەمیسەکەی عوسمان بەکاری دەهێنن. ئەمە لە کاتێکدا لە سەرخان و ژێرخانی ئەو هێزانەدا چەندین بەرپرس و دەسەڵاتدار بەم شانۆگەریەی هاورێ حزبیەکانیان خەنەیان دێت.  
پرسی چاکسازی خواستێکی بنەرەتی خەڵکە بەڵام لە ئەرزی واقیعی ئێستادا بونی نیە و نە بەم پێکهاتەی دەسەڵات و بەو شێوازەش دەکرێت.
چاکسازی پێش ئەوەی کارنامە و بەرنامەی حزبی و سیاسی و حوکمرانی بێت پرسێکی ئەخلاقی و ویژدانی و کۆمەڵایەتیە کە لە نیەتەوە سەرچاوە دەکات، ئەو نیەتەش لە پەروەردەی خێزانی و کۆمەڵایەتی و خوێندن و سیاسی و حزبی و فکریەوە دادەرێژرێت و لە رەفتار و کرداردا بەرچاو دەکەوێت. کارکردن لە سەر ئەم هەڵسەنگاندنە ئەرکێکی پێویستە بۆ مەودای دور، بەڵام بۆ چاکسازی لەم سات و ئانەدا پێویستە رێگەی تر بگیرێنە بەر. خەڵکی چی زیاتر ناتوانێت بە دەست گەندەڵی و ناعەدالەتی و پێشێلکردنی یاسا و ستەم و پاوانخوازیەوە بناڵێنێت، بێ چارەیەکی ئانی بەهێزی کاریگەر و کەمەرشکێنی گەندەڵکاران و گروپە خۆپەرستەکان تەقێنەوەیەکی کۆمەڵایەتی و سیاسی زۆر بەهێز چاوەروانکراوە، 
بۆیە بە پرۆژە و یاسای چاکسازی وەهمی خۆڵ ناکرێتە چاوی خەڵکەوە.
گەندەڵکاران و گروپە خۆپەرستەکان لە هەرێم ناسراون و بە رۆژی روناک لە زۆربەی جومگەکانی حوکمرانی و سیاسەت و کۆمەڵگادا تاوانەکانیان ئەنجام دەدەن، بۆیە یاسا و رێسای بێ کرداری جدی بەرامبەر بەم ئەقڵیەتە بەهای فلسێکی قەڵبی نیە، ئەوە چارەکە سەدەیەکە باسی چاکسازی دەکرێت و دەیان پرۆژە و بەرنامەیان بۆ رازاندۆتەوە، کەچی ئەم تاوانبارانە  گەندەڵتر و چاوچنۆکتر بون و زۆر سەرپشکانەتر لە هاوڵاتیەکی بێ گوناهی ئەم نیشتمانە تەراتێن لە ژێر و سەر زەوی زێدی باو و باپیرانمان دەکەن و چۆنیشیان بوێت وای لێدەکەن. 
دادگا و یاسا بەرامبەر ئەم دیاردە وێرانکەرانە شکستی هێناوە نەک کۆتایی تەنیا سنورێکیش بۆ ئەو دیاردانە دابنێت، ئەوەشی کراون بەشێکی زۆر بچوکی بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و تاوانەکانن، کارێک سەرانی گەندەڵی لێی سودمەند بون، چونکە لە سایەیدا خۆیان شاردۆتەوە و خۆڵیان کردۆتە چاوی هاوڵاتیان، لە ئاکامدا هاوڵاتیان نرخێکی ئێجگار زۆریان بۆ ئەم شکستەی سیستەمی داد داوە.  
بە کوردی و کورتی ئەرک و کارەکانی هەر سێ دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکەر و داد لە هەرێمدا کەوتونەتە ژێر پرسیاری جدیەوە. پرسی چاکسازی جدی دەبێت بە یەک پاکێجی تۆکمە وەڵامی راشکاوانە و دروستی ئەو پرسیارانە بداتەوە، پاکێجێک دور لە دەستتێوەردانی حزبی و خۆپەرست و گەندەڵچی و بازرگانەکان.    
گەر سەرۆک وەزیرانی ئێستای حکومەتی هەرێم جدیە لە بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی پێویستە بیرێکی جدی لە سازدانی ئەنجومەنێکی میللی بکاتەوە. ئەنجومەنێک پێک بێت لە نوێنەرانی پاک و بە ویژدانی توێژە جیاکانی کۆمەڵگا، رێکخراوە رەسەنە سەربەخۆکانی کۆمەڵگای مەدەنی، کەسایەتی روخسار و ویژدان پاکی بواری حوکمرانی و پەرلەمانی و داد، پسپۆرە لێهاتوەکانی بوارە جیاکانی ئابوری و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و چەند سیاسەتمەدارێکی شایستەی متمانەی جەماوەر. خۆ دنیا کاول نابێت و پەرلەمانەکەمان نامرێت ماوەیەکی دیرایکراو بۆ کاری ئەم ئەنجومەنە دابنرێت، دوا راسپاردە و پێشنیاز و ئامۆژگاریەکانیان بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بەرز بکرێنەوە، ئەویش بە دەوری خۆی وەک پرۆژەیەکی یەک پاکێج بیدا بە پەرلەمانی کوردستان تا دوا بریاری لە سەر بدات.
گەرانەوەی راستەوخۆ بۆ میللەت لەم دۆخەدا ئەرکێکی نەتەوەیی و نیشتمانیە، دەشکرێت بۆ ئەو پاکێجەی چاکسازی راپرسی ئەنجام بدرێت. 
بۆ خۆم  لەو باوەرەدام قەتیسکردنی پرسی چاکسازی لە دەهالیزی حوکمرانی و پەرڵەماندا پرسەکە دەخاتە بەر رەحمەتی ئەو تاقم و بەرپرسە حزبی و حوكمرانیانەی کە لە دەهالیزەکان و جومگەکانی دەسەلاتدا رەگ و ریشەی توندیان داکوتیوە و سەرانی ئەو دیاردە وێرانکەرانەشن.
هۆڵەندیەکان پەندێکیان هەیە دەڵێت: کاتێک ئەرزی ماڵەکەت وشک بکەیتەوە و بەلوعەکەش کرابێتەوە و ئاوی لێ بروات، خەریکی چیت.         

نوسینی: چیا عەباس
رۆتەردام: ١٠ دیسەمبەر ٢٠١٩