د. موئمین زەڵمی 

لەماوەی رابردوودا بینەر‌و بیسەری ژمارەیەك هەواڵی جیاواز بووین، كەپەنابردن بوون بۆ كۆتایی پێهێنانی ژیان‌و هەڵبژاردنی مەرگ بوو بەسەر ژیاندا، ژمارەیەك لەهاونیشتمانیانی هەرێمی كوردستان كەكەسانی رۆشنبیر‌و ناسراوبوون كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێنا، بەدڵنیاییەوە لای زۆربەمان ئەمە بووەتە جێگای پرسیار‌و پێمان خۆشە جگەلە شێواز‌و هۆكارە رواڵەتییەكانی ئەم حاڵەتانە، وردتر قووڵ ببینەوە ئایا هۆی چیە كەسانێكی رۆشنبیر‌و تێگەشتوو پەنادەبنە بەر خۆكوژی؟ بەسادەیی، بۆچی هاوڕێیانمان خۆیان دەكوژن؟

خۆكوشتن لەزۆرینەی سەرچاوەكاندا بەشێوەی نزیك لەیەك پێناسەكراوە كە"هەستانە بەكرداری كۆتاییپێهێنانی ژیانی خود، بەهۆكارێك یان هۆكارگەلێكی جیاوازەوە كەلەوانەیە بریتی بن لەنەخۆشی دەروونی، بێزاری لەهاوبەشیی ژیان، قەیرانەكان، ناتەواوی جەستەیی، نامورتاحی شوێنی كار، كێشەی مادیی‌و دارایی كەمرۆڤ دەگەیەنێننە نا ئومێدی‌و بێ هیوایی".

بە سەرنجدان لەمێژووی مرۆڤایەتیشدا خۆكوشتن قۆناغ بەقۆناغ بوونی هەبووە‌و لەنزمترین رێژەوە ئاستی باڵای تۆماركردووە‌و رۆژبەرۆژیش زیاتر رووداوەكانی خۆكوژی تۆماركراون. سەرچاوە مێژوویەكان سەدی هەڤدە‌و دواتریان لەتۆمارەكاندا گواستۆتەوە‌و تا ئێستا بەردەوام لەسەرتاسەری جیهاندا حاڵەتەكان تۆمار دەكرێن. 

بەگوێرەی توێژینەوەیەكی رێكخراوی GBD بۆ لێكۆڵینەوە لەحاڵەتە تەندروستییەكان لەساڵی 1990 دا زیاتر لە700 هەزار كەس خۆیان كوشتووە بەڵام لەئێستادا ئەم ڕێژەیە بۆ زیاتر لەیەك ملیۆنی ساڵانە بەرزبۆتەوە كەخەڵكی بەچەندین شێوەی جیاوازی (خۆهەڵواسین، خۆژەهراویكردن، خۆخنكاندن، خۆخستنەخوارەوە، خۆبریندار كردن،‌و دەرزی‌و حەب‌و مەوادی كیمیایی‌و گازی) كۆتایی بەژیانی خۆیان دەهێنن.

لە كۆی ئەو حاڵەتە خۆكوژییانەدا لەسەرتاسەری جیهان تۆماركراون، كەسانی بەناوبانگی سیاسی، ئەدەبی، رۆشنبیری، كۆمەڵایەتی، هونەرمەند، یاریزان‌و بازرگانی جیاواز بەدیدەكرێن كەهەریەكەیان لەقۆناغێكی ژیاندا‌و بەهۆكاری جیاواز كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوە، لەو حاڵەتانەشدا هەرێمی كوردستان بەدەرنەبووە‌و لەمێژووی دوور‌و نزیكی كورددا حاڵەتی خۆكوژی لەناو توێژە جیاوازەكاندا بوونی هەبووە، زۆرن ئەو گەنجانەی بەدڵخوازەكانیان نەگەشتن‌و خۆیان هەڵواسی، زۆرن ئەو خوێندكارانەی نمرەی پێویستیان نەهێنا‌و خۆیان خنكاند، زۆرن ئەو پێشمەرگە‌و پیشەوەر‌و فەرمانبەرانەی بێ ئومێد بوون‌و خۆیان كوشت، لەمانگی رابردووشدا رووداوی گیانلەدەستدانی رۆژانامەنوسانی ناسراو ئامانج بابانی‌و لانە محەمەد‌و منداڵەكەیان (رووداوی خۆكوژی -بە پێی راگەیانراوی پۆلیسی سلێمانی)‌و خۆخنكاندنی شاعیری ناسراوی كورد مامۆستا محەمەد عومەر عوسمان (ژەنراڵی پاییز) هەمووانی خەمبار‌و نیگەران كرد.

دەیەی پەنجاكانی سەدەی رابردوو قۆناغێكی ترش‌و تاڵی ژیانی تاك بووە‌و تەشەنوجە فیكرییەكان زیاتربوون، ئەوەتا بوونگەرایی‌و پووچگەرایی بەربڵاوتر دەكەونە ناو دونیای فیكری‌و ئەدەبییەوە‌و بڕواداری بەخوا‌و بێبڕوایی تا ڕادەیەكی زۆر جیا دەبێتەوە، هەمووشیان جەخت لەسەر خاڵیبوونەوەی تاك‌و سوڕانەوەی لەبازنەی "بێهیوایی" دا دەكەنەوە، تا ئە‌و ڕادەیەی هیچ هیوایەك بۆ ژیان نامێنێت‌و مەرگ پێش ژیان دەخرێت.

لە ئەناڵایزی مەرگدا هەمیشە بڕوام وایە كاتێك كەدەڵێین مرۆڤ تاكێكی كۆنترۆڵكراوە بەئایین‌و كلتور‌و سیاسەت‌و كۆمەڵگە، دەبێ بازنەكە وردتر بكەینەوە، ئەویش نەخشەی مرۆڤە لەنێوان دوو پەیوەندییە ئاڵۆزەكاندا، پەیوەندییەكی بەرەوخوار لەنێوان مرۆڤ‌و هەمووشتەكانیتر (خەڵكیتر‌و ئاژەڵەكان‌و سروشت‌و تەكنەلۆجیا ...تاد)‌و پەیوەندییەكی بەرەوژوور لەنێوان مرۆڤ‌و خودا (بارە سازە رۆحانییەكە)دا، بەدروستبوونی بۆشاییش لەنێوان هەر یەكێك لەو پەیوەندییانەدا مرۆڤ خاڵی دەبێتەوە‌و دەبێتە تەختەی سەرئاو، چونكە لەرواڵەتەوە پێم وایە تەنها شتێك كەدەتوانێ رێگای ژیان بەرەو مەرگ دوورتر بخاتەوە بریتییە لە(هیوا)، واتە مرۆڤ بۆیە ژیان هەڵدەبژێرێت چونكە هیوایەكی هەیە بۆ بەردەوامی، كەواتە لەو شوێنەدا كەهیوا نامێنێت یان پایەماڵ دەكرێت ئیتر رێگەی مەرگ نزیكتر دەبێتەوە‌و مرۆڤ بەرەو مەرگ ملدەنێت.

پاش ئەم باكگراوندە مێژوویە‌و ئەو شیكردنەوەی فەلسەفییە، بۆمان روون دەبێتەوە ئەو هاوڕێ‌و هاونیشتیمانییانەی كەخۆیان دەكوژن‌و خۆكوشتن هەڵدەبژێرن، پێش هەر شتێك بۆشاییەكی رۆحی‌و دەروونیان بۆ دروستبووە، دواتریش كاریگەری كۆنترۆڵە جیاوازەكان لەپێش هەموویانەوە سیاسەت وكلتور دەردەكەوێت‌و لەقۆناغی دواتریشدا ئیتر ئەوپەڕی نائومێدی‌و ئەوپەڕی بێهیوایی دێتە پێشەوە، بۆیەش لەتێگەشتنە دروستەكەدا زۆر بەروونی بۆمان دەردەكەوێت كەمرۆڤ كائینێكی ئاڵۆزە‌و تا خۆی نەناسێت ناتوانێ "خوا"ی بناسێت‌و لەدەوروبەریشی تێبگات، بۆیەش دەكەوێتە بۆشاییەوە‌و نازانێت لەژیانیدا چاوڕێی چی دەكات‌و لەرۆشنترین وەڵامیشدا دروشمی "لە چاوەڕوانی هیچدا" هەڵدەبژێرێت.