چیا عەباس 

شانۆگەری هەڵبژاردنی خانە و تێپەراندنی بە شێوازێکی دژ بەشەرعیەت و دەستور و پرەنسیپەکانی چاکسازی و پرکردنەوەی خانە بە چەند کاراکتەرێکی ناسراو بە گەندەڵی و تەکەتولگەری و ئۆپۆرچینیزم و سەنگەرگۆرین و چەند بابەتێکی هەستیاری تر وێستگەی وێرانکردنی تەواوی گۆڕانە، پێویستی بە هەڵوەستە و هەڵوێستی جدیە. بۆ ئەوەی هیچ گومانێک نەمێنێت ئەمە بە ئومێدی چاککردنەوەی نیە، بەڵکو لای زۆربەی هەڵسوراوانی پێشوی گۆڕان و یاخیبوی ئێستا چرکەی دەستپێکردنی قۆناغێکی ترە بۆ چاکسازی و گۆرانکاری لە کۆمەڵگادا.
بەشداریمان لە پرۆسەکانی ریفۆرم و رەگ و دواتر گۆڕان، ئارەزومەندانە و خۆبەخشانە، ئەو مافە رەوایەمان پێدەبەخشێت راستگۆیانە و راشکاوانە قسەی خۆمان لە ئێستا و ئایندەشدا بکەین، بێگومان هەر لە قسەشدا نامێنێتەوە چونکە ئەو دەسەڵاتدارانەی گۆڕان تاج و نەجمەیان پێنەداوین، هیچکات کۆیلە و تەکەتولی کەسیان نەبوین، لە هیچ رویەکەوە سودمەند نەبوین، بەڵکو لە پێناو گۆراندا زۆر زەرەریشمان کردوە، بەڵام ئەوە قەناعەت بوە و لە ناخماندا زیندوە، خیانەت لە قەناعەتمان یەکسانە بە خۆکوشتن، بۆیە سلێمانی وتەنی: منەتمان بەو جۆرە کەس و بەرپرسانە نەبوە و ناشبێت.

کورەکانی کاک نەوشیروان گەمەکەرانی سەرەکی پشت پەردە
چەندین جار کاک نەوشیروان لای بەندە و دۆستەکانی تری دەیگوت وەجاخم کوێرە و باوەریش دەکەم هەر وا بمێنێتەوە. دیارە تا ئەم چرکەیە وەخاج کوێریەکەی بە هەر دو ئاراستەدا واقیعن، بۆ ژیانی تایبەتی منداڵەکانی کەس بۆی نیە قسەی تێدا بکات، ئەوەی شایستەی هەڵوەستەکردنی جدیە وەجاخ کوێری سیاسیە. 
کورەکانی کاک نەوشیروان رۆڵی باڵایان لە تێکدان و وێرانکردنی ئیرسی سیاسی و مەعنەوی باوکیان هەیە، تەماع وای لێکردون زۆر سنور و پرەنسیپەکانی باوکیان ببەزێنن و پێشیلیان بکەن. لەم شانۆگەریەدا رۆڵی زۆر نەرێنی پشت پەردەیان لە دانانی کۆیلە و بەردەستەکانیان لە خانەی راپەرندن هەبوە، ئەمەش بەشێکە لە سەفقەیەکی ئاشکرا لە گەڵ تەکەتولچی و دەسەڵات پەرستەکانی گۆڕان.
ئەم کورانە سەردەمێک ئیدیعایان دەکرد ئیش بۆ پرۆژە گەورەکەی کاک نەوشیروان  
دەکەن، رۆژ دوای رۆژ دەرکەوت ئیش بۆ پرۆژە تایبەتەکانی خۆیان دەکەن، ناو و ناوبانگ و ئیرسی مادی و مەعنەوی باوکیان بۆ مەبەستەکانیان بەکاردەهێنن، ئەو مەبەستانەی فڕیان بە سەر گۆرانکاری و چاکسازیەوە نیە.
بۆ خۆم باوەری تەواوم هەیە کە کاک نەوشیروان وەسیەتی نوسیوە، با کورەکانی ئەوەندە بوێر بن و ئاشکرای کەن، هۆکاری سەرەکیش باوکیان موڵکێکی بەهادار و گەورەی کوردە.   

با بێینە سەر تەکەتولچی و دەسەڵات و بەرژوەندپەرستەکان، باشترە بە هەڵسەنگاندنەکانی کاک نەوشیروان دەست پێبکەم.
لە سەردەمی نەخۆشیەکەیدا لە لەندەنەوە دەیبینی چۆن زۆربەی ئەم تاقمە لە حزوری خۆی لە ژیاندا کەوتونەتە دابەشکردنی بزوتنەوەکە و چۆن بە دەستەگەری و ناوچەگەری و نیەتێکی تەماعکەرانە پرەنسیپەکانی گۆڕان پێشێل دەکەن، چۆن بە کروزاوانەوە مامەڵە لە گەڵ هێزەکانی تر، تایبەت هاورێ دێرینەکانیان لە یەکێتیدا، دەکەن. پێش ئەوەی ناچار بێت ئەم تاقمە بە رێگەی بریارێک بۆ دروستکردنی گروپی راوێژ رێکبخات هەڵسەنگاندنێکی واقیعی بۆ کردبون، دەیگوت:
ئەم برادەرانە کەوتونەتە تەمەنەوە، ماندوی سەردەمی خەباتی شاخ و شەرەکانی ناوخۆ و کێشمەکێشی سیاسەت و حوکمرانین، بەشێکیش لێیان لە لێواری مەرگ گەراونەتەوە، ئەم برادەرانە خاوەن پێگەی خۆیانن و رێزیان لێدەگرم. لە ئێستادا نیەت و توانا و نیەتی جموجۆڵکردن و کارکردنیان بۆ پرسەکانی گۆرانکاری بە هۆی چەند هۆکارێکەوە زۆر سنوردارن. هەر یەک لێیان خانەنشینیەکی باش و ژمارەیەک حمایە و خاوەن حاڵ و ماڵی خۆیەتی، تێشیاندایە کاری بازرگانی دەکات و سەروەت و سامانێکی بەرچاوی کۆکردۆتەوە، بۆیە نایانەوێت ئەم وەزعە لە خۆیان تێکبدەن، وەک سیاسەتمەداری مەکتەبی کار بۆ گۆران دەکەن، دەزانم ئەم برادەرانە دەتوانن دەنگ بۆ گۆران کۆبکەنەوە، بەڵام ناتوانن وەک پێویست سەرکردایەتی پرسەکانی گۆرانکاری بکەن، چونکە خۆیان نەگۆریوە و زەحمەتیشە بتوانن ئەوە بکەن.
چەند بەرپرسێکی ئێستای گۆڕان داوایان لێکرد گردەکە لە سەر گۆڕان تاپۆ بکات، زۆر بە جدیەوە پێی رایگەیاندون کاری وا ناکات، چونکە وەک کۆمپانیای حزبەکانی تر دەکەونە دابەشکردنی لە نێوان خۆتان و ئەوەنە نازانیت هیچی نەماوە، ئەوانە هەموی موڵکی گشتین دەبێت بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکاربهێنرێن. ئەم قسانەی لە حزوری سێ شایەتحاڵ بەو بەرپرسانە وتوە کە لە ژیاندا ماون.
پێشتریش لە وتارێکمدا نوسیومە کاتێک گروپی راوێژی دروستکرد بە حزوری کاک حەمە تۆفیق پێم گوت باشترە دەسەڵاتەکانیان لە بریارەکەدا دیاری بکەیت، بە گرژیەوە گوتی دەسەڵاتی چی؟ راوێژ راوێژە و دەسەڵاتەکانی زۆر دیار و سنوردارن، دەسەڵات بە یەکێک دەدەیت بزانێت چۆن بۆ مەبەستەکەی بەکاری بهێنێت، حەمە تۆفیق یش هاورای ئەو بۆچونەی کاک نەوشیروان بو. هەرچۆنێک بێت وا تێگەیشتم متمانەی رێکخراوەیی و سیاسی بە بەشێکی زۆری هاوکارەکانی وەک جاران نەمابو. 
دوای وەفاتی نامەیەکی کاک نەوشیروان لە جڤاتی نیشتمانی دەرباری پێکهێنانی خانەی راپەراندن خوێنرایەوە کە نیوەی دوەمی ساڵی ٢٠١٦ پچرپچر تەواوی کردبو.
بێجگە لەوەی تاقمی تەکەتولچی و دەسەڵات پەرستەکان یەکێک لە گرنگترین داوای رێکخەری کۆچ کردویان لەو نامەیەدا جێبەجێ نەکرد، هاوکاتیش تەئکیدم ئەو نامەیەی خوێندرایەوە یەک لە سەر سێی نامە ئەسڵیەکەی کاک نەوشیروانە. 
دوای ئەم بێ وەفاییە زەقە بەرامبەر بە ئەمانەت و پشتگوێخستنی داوایەکی گرنگی کاک نەوشیروان، بەتەنیشت ئەمەشەوە بێدەنگی ترسناک و گەمە شاردراوەکانی کورەکانی دژ بە پرەنسیپەکانی چاکسازی و گۆرانکاری و ملکەچی دەسەڵاتداران بۆیان ئیتر ئومێد بە دەسەڵاتدارەکانی گۆڕان رۆژ دوای رۆژ کزتر دەبو.
چەند وێستگەیەکی گرنگ لە کاری بەرێوەبردنی گۆڕان لەلایەن ئەم تاقمەوە زەمینەخۆشکەر بون بۆ لە باربردنی هزری گۆرانکاری و چاکسازی و بچوک کردنەوەی گۆڕان. بەهۆی ئەوەی وردەکاریەکان زۆرن لێرەدا تەنها ئاماژە بە بابەتەکان دەکەم، جەختیش دەکەمەوە هەرچی دەنوسم پشت ئەستورم بە بەڵگە و دۆکیۆمێنت و شایەتحاڵ کە لە روی مەعنەوی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی و یاساییەوە بکەرەکانی توشی کێشمە و کێشەی گەورە دەکەن.
- لەرزۆکی هەڵوێست و غیابی بوێری لە پرۆسەی ریفراندۆمدا،
- تەماشەکەرێکی شل و شێواو لە کارەسەتاکانی ئۆکتۆبەر و گوێنەدان بە بانگەشەی ئەمریکا لەو ساتەدا و گوێرایەڵی بۆ دەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێم.
- بەرێکردنی یاساکانی دژە تێرۆر و تاجیل کردنی پرسی سەرۆکایەتی هەرێم،
- بێدەنگیەکی ئابروبەرانە بەرامبەر تەعەدا و پەلامارەکانی یەکێتی بۆ سەر مەکۆی سەرەکی و هەڵسوراوان،
- پاشکۆیەتیکردنی کوێرانەی پارتی لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار،
- لە گفتوگۆکردن بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێ پشتگوێخستنی ئەمری دەستگیرکردنی کاک نەوشیروان کە لە لایەن پارتیەوە دەرچوە و وەک وەسیقەیەکی یاسایی مێژویی ماوەتەوە، ئەمە یەکێکە لە بێ هەڵوێستی حەیابەرەکانی تاقمی گردەکە،
- تسەلیمبون بە ئیرادەی دەسەڵات لە دوای پێکهێنانی کابینەی نوێ و سەرۆکایەتی هەرێم و ملکەچکردن بۆ خواست و داواکاریە تازە و زۆرەکانی بەرپرسانی یەکەمی ئەو دو دەزگا گرنگەی هەرێم، 
- لێپێچینەوە و لێپرسینەوە لە چەند پەرڵەمانتارێکی بوێری پاکی گۆران لە بەغدا، چونکە بەرگریان لە پرەنسیپەکانی گۆڕان کردوە، هاوکات پاساو هێنانەوە و بەرگریکردن لە بەشێکی تر کە سەرتاپایان لە گەندەڵی و دزی و بازرگانی نایاسایی و کاری تریشدا نوقم بوە. 
- پشتگوێخستن و نەپرسینەوە لە رەفتار و هەڵسوکەوتی نوێنەرانی گۆڕان لە پارێزگای سلێمانی، وەک نمونەی زەق پارێزگار و بەرێوەبەری رۆشنبیری سلیمانی،
- بەکارهێنانی وەزیری دارایی کابینەی پێشو بۆ بازرگانی رەش بە پارەی خوراوی خەڵکەوە بە رێگەی مامەڵەکردن بە چەکی پارەی مقاول و بازرگانەکانەوە.
- دەرپەراندن و دەرکردنی هەڵسوراو و ئەندامی جڤات و ئەندامی ژور بە میزاجی دیکتاتۆری و ستالین ئاسای لوتکەی هەرەمی دەسەڵاتی گۆران، بێگەرانەوە بۆ رێکارە رێکخراوەیی و یاساییەکانی دەستوری بزوتنەوەکە.
- گوێرایەلی کوێرانەی خواستەکانی کورەکانی کاک نەوشیروان لە بواری میدیای گۆڕاندا و ملکەچکردن بۆ تەحەداکانی دەست و پێوەندەکانی ئەو دو کورە.
- دەستکردنەوە بۆ خیروبەرەکەتی ئەم و ئەو. راگەیاندنی راشکاوانەی رێکخەری گشتی لە کۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانیدا کە وەزیرە تاقانەکەی گۆڕان لە بەغدا و هاوبیرەکانی سەدان ملیۆن دیناری پێداون، لە کاتێکدا ئەو وەزیرە مەلەفی تایبەتی لە لیژنەی نەزاهەی عێراق هەیە و بە هۆی ئەوەی دەسەڵاتدارانی گۆڕان لە بەرپرسە باڵاکانی شیعە پاراونەتەوە تا ئەو مەلەفە بخەوێنن و تا ئەم چرکەیەش رێکارە یاساییەکان دەستیان پێنەکردوە، پێمان دەڵێن چۆن گۆڕان کرا بە شەریکە دزی موڵکی گشتی، حەیاچونێک بە هیچ شتێک پینە و پەرۆ ناکرێت. 
- چەندین دۆسیەی تری گەندەڵی و دزی هەم لە ناو خودی گۆڕان و هەم لە دەوروبەری، تایبەت لە چەند پرۆژەیەکی تایبەت  بە چەند قەزا و ناحیەی سەر بە ئیدارەکانی ناوچەی کەسک و نیللی.
- گوێنەگرتن لە سەرجەم رەخنە و پرۆژەی گۆرانخوازان بۆ چاککردنی رەوشی ناوخۆی گۆڕان، بەپێچەوانەوە سزادانیان، دەرکردنیان، دروستکردنی تۆمەت و سوکایەتیکردن پێیان بە رێگەی پەیجە تایبەتەکانەوە، کە ئەدمینەکانیان راشکاوانە باسی فەرمانەکانی سەروی خۆیان بۆ ناوزراندن و سوکایەتیکردن بەم و ئەو دەکەن لە بەرامبەر موچەیەکی مانگانەدا.  
خاڵی تریش هەن، گەر هەڵسوراوە دڵسۆزەکان قسەی خۆیان بکەن ئەمە دەبێتە مشتێک لە خەمواری کاری گەندەڵی و قێزەوەنەکانی بەشێک لەو دەسەڵاتدارانە. 
ئەوەی کردتان زۆر چاوەروان بو، چونکە لە ئێوە و دەروبەرتان هەر شتێکی وا چاوروان دەکرێت.
ئەمرۆ گۆڕان بۆتە بیابانێکی سەخت و ترسناک، تەنها مێرگە ( واحە ) مەزارەکەی کاک نەوشیروان و یادەوەریەکانە لە گەڵیدا، ئێوەی بەشێک لە دەسەڵاتدارانی گۆڕانیش تەنها مێرگەتان لەم بیابانەی خەڵقاندوتانە زەمەنی خەبات و قوربانیتانە لە مێژودا، ئەمەش واحەیەکە زۆر دورە لێتان چونکە ئێوە بە ئاراستەی پێچەوانەی واحەکەتان هەنگاو دەنێن، ئەمرۆ  مێرگەکەتان کردە سەرابێک، سەرابێک تینویەتی خۆتان و کەسێکی تریش ناشکێنێت.
نوسینی: چیا عەباس
رۆتەردام: ١٤ی سێپتەمبەری ٢٠١٩