چیا عەباس 

سەرهەڵدانی ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی لە کوردستان گۆرانکاریەکی نوێ بو و نامۆش بو بە کڵتوری سیاسی بزافی کوردایەتی. بە درێژایی مێژو هێزە کوردیەکان بۆ یەکلایی کردنەوەی جیاوازی و ناکۆکیەکانیان پەنایان بۆ چەک و شەرکردنی یەکتر بردوە، کاتێک بەم شێوازە سەرکەوتو نەبون بە رێکەوتنی لەرزۆک و کاتی ناکۆکیەکانیان بۆ ماوەیەک بە لاداون. ئەزمونەکانی هێزە سیاسیەکانی باشور لەم روەوە ئەوەندە زۆرن لە ئەژمارکردن نایەن، لە دوا مەتافیشدا میللەت باجێکی گەورەی ئەو سیاسەتانەی داوە.
ئەگەرچی باڵی مەکتەبی سیاسی ( ناسراو بە جەلالی) زیاتر لە نیو سەدە لەمەوپێش وەک بەرەیەکی نارەزای ئۆپزسیۆن لە ناو پارتیدا سەری هەڵدا و بە قەتماغەیەکی تەنکی فکری ئاگرەکەی خۆشکرا، بەڵام لە جەوهەردا ئۆپزسیۆنبون و هزرەکەی بە زەرەرێکی زۆری میللەت شکانەوە چونکە هەر دو تەوەرەکە شەرێکی سەختی ناوخۆی لێکەوتەوە و داگیرکەرانی کوردستان بە کامل ئیستراحەت دۆخەکەیان قۆستەوە. پێشتریش  لە دوا ساڵەکانی پەنجای سەدەی رابوردو گروپێکی نارەزا ( ئۆپزسیۆن) لە ناو سەرکردایەتی پارتیدا دروستبو، بەڵام ئەمەیان بێ شەر دامرکایەوە.   
دوای شکستی شۆرشی ئەیلول دروستبونی یەکێتی وەک نیمچە بەرەیەکی فرە منبەر و ئاراستەی جیاواز ئەزمونێکی نوێ بو، بەڵام هەر زۆر زو دەرکەوت لە لایەکەوە پارتی ئەم هێزە نوێیەی بە مەترسی گەورە لە سەر خۆی دەبینی و کەوتە دژایەتیکردنی سەرسەختی، لە ناو خودی یەکێتیشدا زو دەرکەوت کە دەنگی جیاواز و ئۆپزسیۆنبون تێیدا یەکسان دەکرا بە هەڵگەرانەوە و لادان و تەنانەت بە خیانەتیش ناوزەد دەکرا، هێزی چەکدار و توند و تیژی بۆ یەکلاکردنەوەی جیاوازیەکان بەکار هێنران.
رەگ و ریشەی ئەقڵیەتی پاوانخوازی و قبوڵنەکردنی یەکتر لە چەمکە ئاینی و فکری وکۆمەڵایەتیە دواکەوتوەکانی کۆمەڵگای کوردەواریەوە هەڵقوڵاون، ئەم ئەقڵیەتە خەسڵەتێکی زەقی هێزە کلاسیکی و ئاینی و چەپرەو و فرە ئاراستەکان بوە، تایبەت ئەوانەی عەقیدە و بیر و باوەرێکی داخراوی چەقبەستو دینامۆی سیاسەت و کرداریان بون.
ئەم ئیرسە مێژوییە، تا ئەم چرکەیەش، بزافی کوردایەتی لە باشور شەکەت کردوە، ئەزمونەکانی دوای راپەرین و ژیانی پەرڵەمانی تا دروستبونی گۆڕان دەریدەخەن جیاوازی و ناکۆکیەکان بەرگی ئۆپزسیۆنێکی فەرمی کاریگەریان بە بەردا نەکرابو، زیاتر بە میزاجی سیاسی و شەر و دو ئیدارەیی و دابەشکردنی دەسکەوت و داهات و لاوازکردنی رکابەر و فشارکردن لە دەسەڵات پراکتیزە کراوە، فیفتی بە فیفتی و شەری ناوخۆ و رێکەوتنی ستراتیژی نمونەی زەقن. 
ئەمجۆرە لە ئۆپزسیۆنکردنی ئۆپۆرچینستانە لە پراکتیکدا کاریگەری سنورداری هەبوە لە دابینکردنی بەرژەوەندیەکانی میللەت و ئامانجە سیاسیەکانی، بە تەنیشت ئەمەشەوە نەک تەنها سەرکەوتو نەبوە لە گەشەکردنی هۆشیاری کۆمەڵایەتی و چوسپاندنی حوکمی یاسا بەڵکو دیاردەی قێزەوەنیشی لێکەوتۆتەوە، گەندەڵی کوشندە، موچەی بە قیست، قۆرخکاری بازار و ئابوری، قەرزی ملیارەها دۆلار، پێشێلکردنی ئازادی و مافەکانی مرۆڤ، کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەر، بێئومێدی و... تاد ئەو راستیە دەسەلمێنن.
سەرهەڵدانی رەوتێکی چەپرەوی رادیکاڵی لەرزۆک و ناجێگیر لە باشور و باکور و دواتر لە رۆژهەڵاتی کوردستان گۆرانکاری گەورەی ئەو سەردەمانە بو، ئەم رەوتە بەرامبەر بە دوژمن و داگیرکەران هێزی بزوێنەر و پاک و تێکۆشەری کوردایەتی بو، بەڵام لە ئاستی ناوخۆدا بەهۆی قیرسچمەیی فکری و سیاسی و نیەتی سرینەوەی بەرامبەرەکانی ئەستەنگ و لەمپەر بو لە بەردەم گۆرینی هاوکێشە سیاسیە کلاسیکیەکانی بزافی کوردایەتی بەرەو ئاراستەکانی سەردەم. بە گشتی ئاراستە جیاکانی ئەم رەوتە تەنها خۆیان بە خاوەنی راستیەکان زانیوە و لەم دیدەشەوە خۆیان بە خاوەنی ئایندە زانیوە، بۆیە زۆربەی کات نەیان توانیوە لە گەڵ ئاراستە ناکۆک و جیاکانی تر بەیەکەوە وەک کورانی میللەت کاربکەن، چەندین ئەزمونی پارچەکانی کوردستان ئەم راستیە دەسەلمێنن.
شێوازی مامەڵەکردنی ئەقڵیەتی ئاراستە بە ناو مۆدێرن و سەردەمەکان لە گەڵ جیاوازی و ناکۆکیەکان خۆ سەپێنەر و چاوچنۆک و زیگزاگ و کەم تۆلێرانسیش بوە، ئەوەی مایەی سەرسورمانێکی رەوایە توێژە بە ناو رۆشنبیرەکەی ئەم ئاراستانە لە ژێر کاریگەری هزرێکی سواوی بەسەرچو وەک تابوری پێنجەم پەلاماری رکابەرەکانیان داوە و هەزار و یەک داستانی پوچەڵیان بۆ فکر و کرداریان هۆنیوەتەوە.
ئەم گروپانە، ئێستاشی لە گەڵدا بێت، پەلەیانە و مەبەستیانە لە ماوەیەکی کورتدا بەو مێتۆدانە ناکۆکی و جیاوازیەکانیان لە گەڵ ئاراستەکانی تر بە سود و سەرکەوتنی خۆیان یەکلایی بکەنەوە و تۆلەسەندنەوەی مێژوییش بکەنەوە. 
ئێستا، کاتێک باسی ئەم دیاردەیە لە باشور بکەین، دەبینین لە گەڵ باڵادەستبونی ئاراستە کلاسیکیەکان ئەوانی تر نەک تەنها وەک بەفری بەر هەتاو هێدی هێدی تواونەتەوە، بەڵکو بونەتە پاشکۆ و لە سایەی رەحمەتی بەرەکەی تردا گوزەریان کردوە و دەیکەن. ئەم بێدەسەڵاتی و پاشکۆیەتیە ئاماژەی زەقن بۆ زەمینەی لەرزۆکی تێرامانیان بۆ پرسەکانی سیاسی و حوکمرانی و فکری و ئابوری و ژیانی پەرلەمانی، چونکە دەتوانن رێگەی ئۆپزسیۆن بگرنە بەر و لەو سەکۆیەوە خزمەتی میللەتەکەیان بکەن، بەڵام لە جەوهەردا ئەهلی ئەو کارە نین و چاوەکانیان بریوەتە دەسەڵات و دەسکەوتەکانی.       
لە گەڵ دروستبونی گۆران و پێرەوکردنی سیستەمی ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی قۆناغێکی بێ وێنە لە بزافی کوردایەتی دەستی پێکرد. گەلەکۆمەی سیاسی و سەربازی هێزە کلاسیکیەکان لە گۆڕان و ئەزیەتدانی بە رێگە ئیستبدادی و نایاسایی و نادیموکراسیەکان جارێکی تر سەلماندیان کە لە هەمو سات و ئانێکدا ئەقڵیەتی خۆسەپاندن و خۆپەرستی و قبوڵنەکردنی جیاوازیەکان زیندوە و ئاسان دەبوژێتەوە و سەرئاو دەکەوێت، هەر بۆیەش نەوشیروان مستەفا نیو ساڵ پێش کۆچی دوایی رایگەیاند ژیانی پەرلەمانی لە هەرێم کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە.
لە چەند ساڵی رابوردودا چەند روداو و گۆرانکاریەک لە دۆخ و پێکهاتەی سیاسی کوردستان رویان داوە، وەک وەفاتی نەوشیروان مستەفا و دواتر مام جلال، لاوازبونی داعش، شکستهێنان بە ریفراندۆم، کارەساتی ١٦ی ئۆکتۆبەر و شکانەوەی هاوسەنگی هێز بە بەرژەوەندی بەغدا.
لە بەرامبەر ئەمانەدا هێزە کوردیەکان لە سەر دارشتنەوەی پێکهاتەی سیاسی و حوکمرانی بە شیوازێکی نەرم و گۆرینی چەند کاراکتەرێک رێککەوتون. سەرەرای ئەم نەرمیە ترس و گومانی هێزە هاوپەیمانەکانی حوکمرانی لە یەکتر راستیەکی حاشا هەڵنەگرن، وەک بەرەکانی شەرێکی درێژخایان دەرواننە یەکتر، رۆحی دو بەرەکی و دو ئیدارەیی زیندو دەکەنەوە، داوای هاوسەنگی ئیداری و دارایی و سەربازی و ئەمنی دەکەن، چاوەروانی و هەڵوێستەکانیان لە سایەی چەمکەکانی قبوڵنەکردنی یەکتر و خۆسەپاندن و دەریایەک لە گومان دادەرێژن. 
گۆڕان وەک هێزێکی خاوەن ئەزمونێکی درێژی ئۆپزسیۆن ئێستا چۆکی داداوە، دەسەڵاتدارانی سەلماندیان ئەهلی چاکسازی و ئۆپزسیۆنبونیش نین، بەشیک لێیان بازرگانی فرە ئاراستەن و لە مێژوی نزیکیشدا لە گۆمی چەندین جۆری گەندەڵیدا غەرق بون، بۆیە داماو چاویان لە خێر و بەرەکەت و نیعمەت و رەحمەتی دەسەڵاتە، لە پێناوی ئەوەشدا پەیمانیان داوە دوالیزمی پەرلەمانی پێرەو نەکەن، ناکرێت پێیەکت لە ناو دەسەڵات بێت ئەوی تریش لە دەرەوەی بێت. بەهۆی ئەوەی گۆڕانی گردەکە ناتوانێت شەری ئۆپزسیۆنبون بکات و لە دەسەڵاتیشدا ناتوانێت شەریک و کاریگەر بێت، بۆیە لە دوا مەتافدا گۆڕانی گردەکە لە دو جەژنە دەبێت.           
خاڵی هەستیار و گەورە لەم دۆخەدا غیابی ئۆپزسیۆنێکی میللی کاریگەرە لە پەرلەمان و دەرەوەشی، ئۆپزسیۆنێک بە کاراکتەری شایستەی متمانەی خەڵک، کارنامەیەکی واقیعی دور لە دۆگما و پۆپۆلیزم و هات و هاوار، بە نەخشە رێگایەکی فرە رەنگ و دەنگ پەنا بەرێتە بەر رێکارە یاساییەکان بۆ چەسپاندنی پێگەی خۆی لە ئاستی لۆکاڵی و هەرێم و عێراق، ئۆپزسیۆنێک خۆراگر بەرامبەر کاردانەوە و ستەمکاریەکانی دەسەڵات، پەنا بەرێت بۆ زەمینەی جەماوەری، هاوکاتیش بە زمانی لۆژیک و واقیعی پەیامی خۆی بە بەغدا و وڵاتە ئیقلیمیەکان و هێزە بایەخدارەکان بگەیەنێت. ئۆپزسیۆنیك بۆ خەڵکی کوردستان بسەلمێنێت کە بەیەکەوە دەتوانن وەرچەرخاندنی گەورە لە بونیادی بزافی کوردایەتی و ئایندەیدا بە دەست بهێنن.

 
رۆتەردام: ٢٣ی ئۆگۆستی ٢٠١٩