+ كەمال چۆمانی  

ئەو چەند رۆژ و هەفتەیەی رابردو، پرسی دامەزراندنی حیزبێکی نوێ لەلایەن قادری حاجی عەلیی و عوسمانی حاجی مەحمود بۆتە پرسێکی گەرم. بەڵام ئایا هەرێمی کوردستان پێویستی بە دروستکردنی حیزبێکی ترە؟
چەند هۆکارێکی ناوخۆیی دەخەمەڕو کە وا دەکات وا بیربکەینەوە دامەزراندنی هێزێکی نوێ پێویست بێت:
- شکستی گۆڕان لە بەردەوامییدان بەو رێباز و پڕۆگرامەی لەسەری دامەزراوە، و لادان لەو رێڕەوانەی نەوشیروان مستەفای رەحمەتیی بناغەی داڕشتن، گۆڕان چیتر ناتوانێت دەوری هێزێکی ریفۆرمیست بگێڕێت. 
- یەکگرتوی ئیسلامیی و کۆمەڵی ئیسلامیی و نەوەی نوێ رایانگەیاندوە وەک حیزبی ئۆپۆزسیۆن لە پارلەمانی کوردستاندا کاردەکەن، بەڵام ئەو هێزانە ناتوانن ببنە وەڵامدەرەوەی پێویستییەکانی کۆمەڵگای کوردیی بە هۆی؛ یەکگرتو و کۆمەڵ حیزبی نوخبەیەکی کۆمەڵگان، ناتوانن سنورەکانی سونیزم و ئیخوانیزم تێبپەڕێنن، هەندێک ویستی سەلەفییانەش لەناویاندا هەن، بەتایبەت لەناو کۆمەڵدا، رێگریی گەورەن لەبەردەم گەشەکردنیان. نەوەی نوێ هێزێکی پۆپیولیستە بەر لە کامڵبونی توشی دابەشبون و شکست هات. حیزبێکی بێ روئیا و بێ فیکر و بێ ئایدیۆلۆژیایە، حیزبی یەک کەسایەتییە کە ئەویش بازرگانە و رۆشنبیریی سیاسییەکەی لە ئاستێکی زۆر لاواز دایە. 
- ئێستا بەرەو هاوپەیمانێتیی یەکێتیی، پارتیی و گۆڕان بۆ چوار ساڵی داهاتو هەنگاو دەنێین، ئەو هاوپەیمانێتییە کوردستان دەخاتە تونێلێکی زۆر تاریکەوە.
- هاوپەیمانیی نیشتیمانیی بەرهەم ساڵح هەڵوەشایەوە، دواتریش حیزبێکی دیکەی لێ بەرهەمهات کە زیاتر مەیلی لە دۆستایەتیی دەستەڵاتە نەک دۆستایەتیی گەل، وەک بینیمان ئارام قادر یەکەم سەردانی بۆ لای مەسعود بارزانیی بو، پێدەچێت پارتیی دژی کۆمەڵی ئیسلامیی بەکاریبێنێت، یان وای نیشانبدات.
- لەناو کۆمەڵی ئیسلامیی و یەکگرتوی ئیسلامییدا بێزارییەکی زۆر لەو حیزبایەتییە ترادسیۆنییەی سەرکردایەتیی هەیە، بەتایبەت لەلایەن گەنجان و خوێندەوارەکانیان. ماوەی رابردو ژمارەیەک ئەندامی باڵا و کاریگەری کۆمەڵ دەستیانلەکارکێشایەوە.
- میدیای ئازاد لە هەرێمی کوردستان مردوە، لەوە ناخۆشتر میدیا ئێستا لەلایەن بەرپرسان بەتەواوی کۆنترۆڵکراوە، هەندێکیشی کەوتۆتە خزمەتی دەوڵەتانی چەوسێنەری کورد. هەندێک لە میدیاکانیش بەتەواوی دژی ویست و ئیرادەی ئازاد و دیموکراسیین.

سەرەڕای ئەو هۆکارانە، پرسیارێک گەورە خۆی قیتدەکاتەوە، داماننا حیزبێکیش دروستکرا و وەک گۆڕانی ٢٠٠٩ پشتیوانیی کرا، چی لە دۆخی کوردستان دەگۆڕێت لە کاتێکدا پدک-ینک هەمیشە لە هەڵبژاردنەکان تەزویر دەکەن و کۆنترۆڵی سیاسەتی کوردستانیان کردوە. بە ناوی کورد و کوردستانەوە، بەتایبەت پارتیی، لە ناوخۆ و عێڕاق و دەرەوە نوێنەرایەتیی هەرێم دەکەن. ئەوان هێشتاش میلیشیای پێشمەرگە و ئاساییشیان لەبن دەستە و بۆ دامرکاندنەوەی ناڕەزایەتیی سیاسیی و ئۆپۆزسیۆنی سیاسیی بەکاردێنن.
بەدڵنیایی، دامەزراندنی هەر حیزبێک لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان زیادەیە و هیچ لە دۆخەکە ناگۆڕێت، هێندەی دیش دەکەوێتە خزمەتی هاوپەیمانێتیی یەکێتیی و پارتیی و بەتایبەتتریش پارتیی.
ئەی چی بکەین بۆ ئەوەی لەو دۆخە چەقبەستوە هەنگاوێک بچینە پێشەوە؟
بە بڕوای من، وەڵامەکەی ئاسانە بەڵام ئیرادەیەکی بەهێزی دەوێت.
هەرێمی کوردستانی عێڕاق بەشێکی دانەبڕاوە لە عێڕاق. دوای شکستی ریفراندۆمیش، هەموان گرنگیی عێڕاقیان بۆ دەرکەوتوە چ لەڕوی سیاسیی، چ لەڕوی ئابوریی یان عەسکەرییشەوە، تەنانەت کەلتورییشەوە. هەرێمی کوردستان دەتوانێت هەرێمێکی بەهێز بێت لەگەڵ عێڕاقێکی بەهێز. دەبێت کار بۆ ئەوە بکرێت هەردولا دەرفەت بن بۆ یەکتر نەک هەڕەشە.
هەموان دەزانین لەو دۆخە ناهەموارەی کوردستانی عێڕاق، میکانیزمەکانی گۆڕانکاریی لە چوارچێوەی هەرێمدا قوڕسن، بۆیە دەبێت لە دەرەوەی سنورەکانی هەرێم بەدوای چارەسەرییدا بگەڕێین. بۆ ئەمە، باشترین رێگا هەوڵدانە بۆ سیاسەتکردن و گۆڕانکارییکردن لە بەغدادەوە. 
ئەمڕۆ لە بەغداد هێزی ئۆپۆزسیۆن سەرهەڵدەدەن، ئۆپۆزسیۆنی جدیی. ئەل-حیکمە ئۆپۆزسیۆنبونی خۆی راگەیاندوە. ئەگەری هەیە لە ماوەی داهاتودا حەیدەر ئەل-عەبادییش بە وێنەیەکی جیاوازەوە دەربکەوێت.
دامەزراندنی هێزێکی نوێ بۆ هەرێمی کوردستان وەک هەوا گرنگە، بەڵام ئەو هێزە سنوری هەرێم تێبپەڕێنێت و ببێتە بەشێک لە هاوپەیمانێتییەکی عێڕاقیی. ئەو هاوپەیمانێتییە عێڕاقییە نابێت کورد، عەڕەب، تورکمان، مەسیحیی، ئێزیدیی، کاکەیی، شیعە یان سونە یان موسڵمان تێیدا باڵادەست بن، بەڵکو دەبێت هەموان پێکەوە بۆ پڕۆژەیەکی نیشتیمانیی کاربکەن. 
ئێستا ئەو دەرفەتە دروستبوە، دەکرێت قادری حاجی عەلی، عوسمانی حاجی مەحمود، گۆڕانەکانی پێشو، لەگەڵ زۆر کەسایەتیی سەربەخۆی کوردستان لە ئیبڕاهیم خەلیلەوە تا حاجی ئۆمەران و باشماخ و خانەقین و کەرکوک، لە هەمو هێزەکان، بەتایبەت یەکگرتو و کۆمەڵ و نەوەی نوێ، پێکەوە کاربکەن بۆ دروستکردنی بەرەیەک تا لەگەڵ هێزەکانی بەغداد ئەو هاوپەیمانێتییە پێکبێنن. 
لە کاتی هەڵبژاردنەکانی عێڕاقدا لە ٢٠١٨، رای منیش وەک رای چەند بەڕێزێک ئەوە بو گۆڕان و هاوپەمانێتییەکەی بەرهەم ساڵح لەگەڵ حەیدەر ئەل-عەبادیی و سائیرون هاوپەیمانێتیی دروستبکەن، وەڵامی ئەوان بۆ من و بۆ زۆری دیش ئەوە بو کە دوای هەڵبژاردنەکان ئەو هاوپەیمانێتییە دەکەن. من ئەوکاتیش گوتم کە دوای هەڵبژاردنەکان پارتیی لە هەموتان باشتر دەتوانێت ئەو هاوپەیمانێتییە بکات، هەر واش بو. تەنانەت پارتیی بە شێوەیەک هاوپەیمانێتیی کرد کە بوە هۆی بەهێزکردنی میلیشیاکان لە بەغداد. 
هەرکەسێک بڕوای بە خوڕافییاتەکانی ناسیۆنالیزم و سونیزم و شیعیزم هەبێت، ناتوانێت لە چوارچێوەیەکی وا دا سیاسەت بکات؛ یان لە تەخوین دەترسن یان لە تەکفیر.
هەر بۆیە، بەڵێ، کاتیەتی حیزبێکی نوێ تاقیبکرێتەوە و هەوڵی گۆڕانکاریی سیاسیی بدرێت، بەڵام لە عەقاڕیی سلێمانییەوەڕا، یان لە سەیداوای هەولێرەوەڕا نا، بەڵکو لە بەغدادی پایتەختی عێڕاقی فیدڕاڵەوە. کەسێکی سیاسیی، چالاکی سیاسیی و ریفۆرمیست و دیموکراتیخواز، ئەگەر عەقڵییەتیی سیاسیی هێشتاش لە چوارچێوەی عەقاڕیی سلێمانیی و سەیداوای هەولێر ، یان لەناو چوار دیواری مزگەوتێکی سەلەفیی یان ئیخوانیی، قەتیس مابێت، ناتوانێت ئەوە قبوڵبکات لە بەغداد و لەگەڵ کەسایەتیی سونە و شیعە و کۆمیونیست، ببێتە بەشێک لە هاوپەیمانێتییەک کە سنورێک بۆ مافیاکانی نەوت و قەومییەت و مەزهەبگەرایی دابنێت.