+ د. دیاری ئەحمەد مەجید

لێكۆڵینەوە دەربارەی (نوخبەی سیاسی) ( Political elite)یەكێكە لەو مەیدانە گرنگانەی زانستی كۆمەڵناسی سیاسی، كە گرنگیەك و سەنگ و بایەخ و پێگەیەكی تایبەتی هەیە، لەبەرئەوەی نوخبەی سیاسی ڕۆڵێكی ئێجگار گەورەو كاریگەر دەبینێت لە ئاڕاستەكردن و بەڕێوەبردنی زۆر كایەی ژیانی كۆمەڵ، پێش هەموویان سیاسەت ئینجا بۆ سەرجەم بوارەكانی تر : هەر لە ئابوری و سیستەمی حوكمڕانی و دەستنیشانكردنی میكانیزمەكانی دروستكردنی بڕیار و دامەزراوەی یاسایی و دادگەری تا دەگاتە كایەی ڕۆشنبیری و ئایدیۆلۆژیا و بیرو باوەڕ و دیاریكردن و لەچوارچێوەدانی كولتوری سیاسی كۆمەڵگا.

نوخبە وەك گوتمان كارەكتەرێك یان كارەكتەرگەلێكی ڕۆڵكاریگەر و جێدەست دیار و بڕیاردەری سەرجەم كایەكانی ژیانی سیاسی كۆمەڵە، جا لەبەرئەوەی هەر كایەیەكی ژیانی كۆمەڵ بگریت نوخبەی تایبەت بە خۆی هەیە; وەك نوخبەی سیاسی، نوخبەی ئایینی، نوخبەی ئەدەبی، نوخبەی وەرزشی، نوخبەی هونەری .....هتد، هەر كامێكیان لە كۆمەڵدا ڕۆڵی تایبەت بە خۆی دەبینێت لەو مەیدانەدا، كە تیایدا شارەزایە و پێیەوە خەریكە. بۆ نمونە: نوخبەی ڕۆشنبیری ڕۆڵی كاریگەر دەبینێت لە كایەی ڕۆشنبیری و كۆمەڵی مەدەنیدا، دەبێت ئامانج لە كارەكانی پێشخستن و بەرگریكردن بێت لە بیروڕاو ئازادیەكانی، لە ڕۆشنبیری و برەوپێدانی. بەهەمان شێوە نوخبەكانی تر هەریەكەیان جێدەست و ئەرك و پێگەی دیاریكراوی خۆیان هەیە .

بەگشتی نوخبە لەم سەردەمەدا بۆتە باسێكی گرنگ كە سەدان لێكۆڵینەوەی لەبارەوە دەكرێت و دەنووسرێت، هەر لەبەر ئەو گرنگیەشە لە ئێستادا ئەم باسە چیتر تایبەت نەماوە بە زانستی كۆمەڵناسی سیاسیەوە بە تەنها، بەڵكو بۆتە جێگەی بایەخی لێكۆڵینەوەكانی بوارەكانی سیاسەت بەگشتی و ئابوریناسی و كۆمەڵناسی و زۆر مەیدانی تریش.

تێڕوانین بۆ نوخبە و دروستبوونی بەپێی بیر و ئایدیۆلۆژیا و سیستەم و كولتورە سیاسیە جۆراوجۆرەكان دەگۆڕێت. لای چەپ و سۆشیال دیموكراتەكان نوخبە مانا و واتا و ئەركێكی جیاوازی هەیە وەك لەلای ڕاستڕەو و كۆنخوازەكان ونابێت بیریشمان بچێت، كە بە ڕێگەو شێواز و میكانیزمی جیاوازیش دروستدەبن. بەهەمان شێوە لای بیری ئایینگەرایی و هەندێ لە سیستەمە كۆمەڵایەتیە جیاوازەكان نوخبە ماناو شێوازی دەركەوتنی جیاوازی هەیە.
ئاشكرایە فەزاو مەوداو ئاستی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئایینی و پەروەردەیی و زانستی كۆمەڵگاش زۆر گرنگن بۆ پەیدابوون و گەشەسەندنی نوخبەو چۆنێتیان و تێڕوانین بۆیان، بۆ نمونە; لە فەزای نەبوونی دیموكراسی و ئازادیدا نوخبە بە شێوازێك درووست دەبێت و ئەركی بۆ دیاری دەكرێت جیاواز لەو ئەتمۆسفێرە سیاسیانەی ئازادی و دیموكراسی تیا بەرقەرارە. یان نەبوونی ژیریاری (وعی) و ئاستی خوێندەواری و ڕۆشنبیری نزم یان بەرز ، ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن لە شێوازی پەیدابوون و مامڵەدا لەگەڵ نوخبە و كارەكتەرە كاریزماییەكانیدا.

دیارە لەناو نوخبەشدا كەسانی خاوەن كاریزما پەیدادەبن، جا سەرۆكی ووڵاتە هی كۆمەڵێكی ئیتنی یان ئایینیە یان هێزێكی سیاسیە، توانا جۆراوجۆرەكانی ئەو سیفەتەی پێدەبەخشن، گەر ئەو توانایانە خۆڕسكبن ( زانا ولێزان و زیرەك و قسەزان و بیرمەند...)، یان لە ڕێگەی هێزەوەبن (دەسەڵات و هێزی سەربازی و پارە و میدیا ....)، لەوێشەوە كولتوری ”بە بتكردنی سەركردە” یان پەرستنی درووست دەبێت ئەوی پێیدەڵێن (Leadership cult).
ئەم جۆرە كولتورە زۆرتر لەناو ڕژێمە دیكتاتۆریەكان و كولتورە باوەكاندا زاڵە و درووست دەبێت یان دەسەپێنرێت، بۆ نمونە; لەسەردەمی ڕژێمە كۆمۆنیستەكانی سۆڤیەت و چین و ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا و ڕژێمەكانی ووڵاتانی عەرەبی و زۆر شوێنی تری جیهاندا، لەڕێگەی دەستگاكانی ڕاگەیاندن و كولتوری سیاسی سەپێنراو و سیستەمی پەروەردەیی ئاڕاستەكراوی ئایدیۆلۆژیەوە ”خۆشەویستی و ڕێزی سەركردە” فەرز دەكرا بەسەر هاووڵاتیاندا. بۆ ئەو مەبەستەش چەندین میتۆدی جیاجیا پەیڕەو دەكرا، وێنە هەڵواسین و پەیكەر دروستكردن و ناونانی شوێن و ووتنەوە و نووسینی ووتەكانی سەركردە و بڵاوكردنەوەی لە شوێنە گشتیەكاندا و بە مانشێتكردنی لە دەستگاكانی مێدیادا. زۆر جار تەنانەت ئەو كاتانەی كە خۆیان، واتە سەركردەكان هێشتا لە ژیاندا بوون. لەهەمان كاتدا یاساغكردنی هەموو جۆرە ڕەخنەگرتن و گاڵتەپێكردن و باسكردن بەخراپەی سەركردە و دانانی سزای گەورە لەسەر پێشێلكارانی، بۆ ئەوەی ئەو كارەكتەرانە بچوك نەكرێنەوە
(ستالین، هیتلەر، ماوتسی تۆنگ، سەدام.....) لەو نموونانەن.

لە هەمان كاتدا شایانی وەبیرهێنانەوەیە، كە لەگەڵ ئەو حاڵەتەی سەرەوەدا، هەندێ ساتەوەختی مێژوویی هەیە، كە تیایدا سەركردەو كەسایەتی كاریزمایی وا دەركەوتوون، كە هیچ جۆرە دەسەڵاتێك و هێزێكی ماددیان نەبوە، بەڵام لەگەڵ توانا خۆڕسكەكانیاندا لە ڕێگای ئاكار و كار و كردەوە جوانەكانیان و پەیامە مرۆڤایەتیەكانیانەوە، توانیویانە هێز و كولت و گەورەیی و ڕێز و خۆشەویستیەكی زۆر بۆ خۆیان بەدەست بێنن و هەڵسوكەوتیان ببێت بە ڕێباز و نموونە بۆ ئاكار و لاساییكردنەوەی نەوەكانی دوای خۆیان ( غاندی، جیڤارا، مارتین لوتەر كینگ، ماندێلا ......).

ماوەتەوە بڵێین لە كۆمەڵە دواكەوتوەكاندا لەگەڵ خۆسەپاندنی بەزۆری نوخبەو كاریزماو ڕێباز بەسەر كۆمەڵانی خەڵكدا، لەڕێگەی دیكتاتۆریەتەوە لە لایەك و لە ئەنجامی نەبوونی ژیریاری (وعی) كۆمەڵ و بوونی بەرژەوەندی ماددی گەورەی چەند توێژێكی سەربەدەسەڵات لە لایەكی ترەوە، كولتوری بت دروستكردن و پەرستنی كەس و سەركردە و تەنانەت كەسوكاری سەركردەكەش دروست دەبێت لەژێر ناوی بەردەوامی ”ڕێباز” ەوە، یان ”ئاڵا هەڵگرەوە” یان بە ناو و نازنازی ترەوە، كە جگە لە سەپاندنی دەسەڵات و فریودان و هەڵخەڵەتاندن و بەردەوامیدان بە گەندەڵی و هەوڵدان بۆ پاراستنی بەرژەوەندی شەخسی و خێزان، هیچ تروسكاییەكی شانازی لەو ڕێبازەدا نابینرێت، یان ئەوەی كە جوانیش بوە بەهۆی زۆر ئاكاری ناشرینەوە سڕاوەتەوە. ئاخر كاتێك كردار و ئاكاری سیاسەتمەدارێك و مێژووەكەی دەبێت بە ڕێباز و قوتابخانە بۆ نەوەی داهاتوو، كە بەلایەنی كەمەوە بەشی زۆری جێگەی شانازی زۆربە بێت، داهێنانی نوێی تیادابێت، كولتورێكی پێشكەوتووی داهێنابێت، بەهای مرۆڤانەی بەرهەم هێنابێت، پەیامێكی جیهانانەی بەخشیبێت، مێژوو پێوەی خەریك بێت، نەك لەسەر بنەمای دۆگمای عەقائدی و دواكەوتنی كوێرانە و دەروێشایەتی ناعەقلانیانە و نالۆژیكانە بۆ حیزب و سەركردە و نوخبەكەی، یان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی ماددی هەوڵ بدرێت قودسیەت و شەرعیەت بە ”سەركردە” و ”ڕێبازەكەی” بدرێت.
غاندی و جیڤارا و مارتین لوتەر كینگ و ماندێلا قوتابخانەیان داهێناوە و پەیامی مرۆڤانەیان هەڵگرتوە، بوونەتە ڕێباز ، نەك میللەتەكانی خۆیان لەسەری دەڕۆن، بەڵكو هەموو جیهان و مرۆڤایەتی شانازیان پێوە دەكەن و هەوڵ دەدەن لەسەر ڕێچكەی ئەوان بڕۆن و میللەتان بە ئاواتەوەن سەركردەیەكی وایان تیا هەڵكەوێت، نەك ئەوانەی ”ڕێ-باز” ئاسا (لەسەر ڕیتمی كۆترباز و مێباز ....)، بازی (یاری) بە سیاسەت و خەباتەوە بكەن و لە هەموو بەهایەك بەتاڵیكەنەوە و بیكەن بە بازرگانی تەنها بۆ بەرژەوەندی خۆیان و كەسوكاریان و چواردەورەكەیان و دەستوپێوەندەكانیان، ئینجا بە خەبات و ڕێبازیش بە میللەتی بفرۆشنەوە. پێموایە كاتی ئەوە هاتوە بە سەرجەم ئەو درووشم و زاراوانەدا بچینەوە، كە چەندین دەیەیە میللەتێكیان بەلاڕێدابرد و پێهەڵخەڵەتاند و ئیتر بەراووردێك بكەین لە نێوان ”ڕێ-باز” و ”ڕێباز”دا.