ده‌رکه‌وته‌کانی گۆڕانی ئاووهەوا له سه‌ر کشتووکاڵ
2019-05-22 07:29:33
د. محەمەد ئەمین
له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی co2 له هەوادا به‌هۆی چالاکی مرۆڤه‌وه له زیاتر به کارهێنانی ووزه بوه‌ته‌هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌کانی گه‌رمای ،که‌ئه‌نجامه‌که‌ی توانه‌وه‌ی به‌سته‌ڵۆکی جه‌مسه‌ره‌کانی زه‌ویه که هاوسه‌نگی ئاوهەوا ئه گۆڕێ به جۆرێ که به‌رزبوونه وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان وه بوونی لافاو وه وشکایی زیاترو زیاتر ئه بێته دیارده له شوێنه جیا جیاکانی جیهان.
گۆڕان له ئاوو هه وا که ئه بێته هۆی گۆڕان له سسته می ژینگه یی ecosystem په یوه‌ندی راسته و خۆی هه یه له سه رژیانی زینده‌وه‌ران وه له ناوچوونی biodiversity /هه مه جۆری ژیانی وه کاریگه‌ر ی ئه بئ له سه ر ته ندروستی کۆمه‌ڵ ، چوونکه له ناوچوونی ژینگه ی هه مه جۆری واته له ناوچوونی چه نده ها جۆری روه‌ک وزینده‌وه‌رانه که ئه مه ش زیان و کا ره ساتی لێ ئه که وێته وه له سه رهه موو ئاستێ. به‌رزبوونه وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان وه بوونی لافاو به هۆی گۆڕانی ئاوو هه واوه چه نده‌ها شار ی گه وره‌و بچووک له شوێنی جیا جیای جیهان له ژێرهه ره شه ی به ژێر ئاو که تنن . به هه مان جۆر،دیارده ی بێ بارانی وووشکایی له زۆرشوێنی جیهان بوونه‌ته هه ره شه ی جددی وه راستی له سه ر مانه وه‌ی خه ڵک له شوێنی مێژوویی خۆیان وه ناچار به کۆچ کردن ئه بن ، چوونکه نه ک هه رناتوانن به رده وامی به ژیانی ئابووری بده‌ن له ڕێگه ی به‌رهه م هێنانی به روبوومه کشتووکاڵیه کان وبه خێوکردنی ئاژه‌ڵ داریه وه ،به ڵکوو هه تا ناتوانن ئاوی پێویست فه راهه م بکه‌ن بۆ خواردنه وه بۆیه ناچار ئه بن کۆچ بكه ن بۆ شوێن وناوچه یه کی ترله ناو خۆی وڵات یا هه تا کۆچ بکه‌ن بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنووری نیشتیمانیان ،وه ک ئێستا رۆژانه له هه واڵه کا نه وه ئه بیستین ، که چۆن خه ڵک به ناو ده‌ریاو بیابا نه کانا له حاڵی کۆچ دان.
دروست بوونی کۆچی به کۆمه ڵ له هه رشوێنێ بۆشوێنێکی ترله ناوهه روه ڵاتێ یا له وڵات وکیشوه رێکه وه بۆ وڵات وکیشوه رێکی تر نا ئارامی سیاسی ،کۆمه ڵایه‌تی وه کێشه ی ئا بووری وه دیمۆ گرافی لێ ئه که وێته وه که هه موو ئه مانه له ئه نجاما ئه شێ ببنه هه ڕه شه بۆ سه رئاشتی .
له م شوێنانه ی که به هه رهۆیه ک بێ گرفتاری هه ژاری و خراپی سسته می به ڕێوه بردنیان هه یه وه‌ک وه‌ڵاتانی جیهانی سێ ،گۆڕان کاریه کانی ئاوو هه وا زیاترو زیاتر کاریگه ری نه رێنیان ئه بێ له سه‌ر هه موو کایه کانی ژیانبه تایبه‌ت له سه‌رئاسایشی خۆراک.
له به‌رئه وه ، بۆ ئه وه ی پارێزگاری له به‌رهه م هێنانی کشتووکاڵ وه ئه مجار ئا سایشی خۆراک بکرێ وه‌ک مه رجی سه ره کی بۆ به رده وامی ژیان پێویسته هه موولایه نه په یوه‌نداره‌کان له باڵاترین ئاستا به هاوبه شی نه‌خشه ی کا ردابنرێ بۆ ماوه‌ی کورت وه درێژخایه‌ن له بواری:
1- سیاسه تی ئاو: واته به کارهێنان ،هه ڵ گرتن وه به رێوه بردنی ئاوهه م له سه ر ئاستی نیشتیمانی وه هه م له سه‌ر ئاستی هه ر ناوچه یه‌ک به له به‌رچاو گرتنی ڕه‌هه ندی ژینگه‌یی ،ئابووری وه ته ندروستی کۆمه‌ڵ ،وه هه روه ها به کارهێنانی سسته می ئاودێری مۆدێرن تا ڕێگری بکرێ هه تا له که م ترین به فیڕۆدانی ئاو.
2- به رده وامی له به‌رهه م هێنانی به‌رو بوومی کشتووکاڵی له سه ر ئاستی نیشتیمانی :
له‌گه‌ڵ گۆڕانی ئاووهه وا وه ئه م گۆڕان کاریانه‌ی له گه ڵیا رووئه ده‌ن وه ک دیارده‌ی روودانی لافاو وه وشکایی ، گۆڕان کاری له سه‌ر ژینگه ، کات وه وه‌رزی رواندن، گه شه ، دره‌و وه هه ڵ گرتنی به‌روبوومه کشتووکاڵیه کان روو ئه دات له به‌ر ئه وه پێویسته:
A- جێگره‌وه ئا ما ده بکرێ بۆ ئه م به روبومانه‌ی که به هۆی گۆڕانی ئاوو هه واوه وه گۆڕان له ژینگه ی گه شه ییدا ڕوو ئه دات و ناتوانرێ به رهه م بێن ئه مه ش له ڕێگه‌ی ناساندنی جۆری تازه‌ی به رو بوومی کێڵگه یی یا جۆری تازه له هه مان ڕووه‌ککه توانایی به رگری هه ل ومه رجی ژینگه ی تازه‌بکات.
B- ئاڕاسته کردنی سیاسه‌ت ،توێژینه وه وه‌به رێوه بردن له به رهه م هێنانی کشتووکه‌ڵ به ئاڕاسته ی پێوویستی و گونجان له گه ڵ ژینگه ی ئاوو هه وا.
له گه ڵ زیاترگۆڕانکاریه کان له ئاووهه وادا ئه‌شێ نه توانرێ به رده وام وه ک هه میشه ته نها له شوێنێکی دیاری کراوا به روبوومێکی دیاری کراوبه‌رهه م بێ، بۆیه ئه شێ که له داهاتوودا به رهه م هێنانی کشتووکاڵ له سه ر بنه مای مۆبایل بێ که هه ڵبه ته بۆ ئه م حاڵه‌ش دیسان سیاسه ت، ڕوانگه ، ئامراز،که‌ره‌سه وه به رێوه به رایه تی تازه پێووسته .
.gif)
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
