چیا عەباس

لە دوەمین ساڵیادی ماڵئاوایی کاک نەوشیروان، کاتێک چروپر و بە گەرمیەوە باس لە ئیرسی سیاسی بەرێزی دەکرێت، بە پێویستی دەزانم بەم نوسینە خاڵ لە سەر چەند وشەیەکی گرنگی ئەو ئیرسە دابنێم. ئەویش لە دوا ساڵی تەمەنی کاک نەوشیروان دیدگا و هەڵسەنگاندنی بۆ سیستەمی پەرلەمانی لە کوردستان وەرچەرخاندنی بنەرەتی بە سەریاندا هاتبو.
لە سەرەتای دروستبونی گۆڕان چەمکی سیستەمی پەرڵەمانی و گۆرانکاری ریشەیی زەمینەی سەرەکی سەرهەڵدانی بەهێزی گۆڕان بون. دوای ئەزمونێکی کورتی بەشداری گۆڕان لە حکومەت  و دورخستنەوەی نارەوای لە سەرجەم پێگەکانی حوکمرانی گۆرانکاری لە تێرامان بۆ ئەو چەمکە و بۆچون و هەڵسەنگاندنی دامەزرێنەر و رابەرەکەیدا رویدا. 
سەرەرای ئەوەی ئەو چەمکە رۆحە رەسەنەکەی گۆڕانە، بەڵام ناشێت ئەو چەمکە بە تێگەیشتن و لێکدانەوە سەرەتاییەکان بکرێتە پاساو و زەمینە بۆ سیاسەتی هەنوکەی ئێستای بازنەکانی دەسەڵاتی گۆڕان دەرباری پرسەکانی حوکمرانی لە هەرێم.
بۆ وەڵامدانەوەی ئەو هەوڵ و پاساوانە سەردێکی وردی چەمکی سیستەمی پەرلەمانی لە کوردستان و کاک نەوشیروان دەخەمە بەرچاوی خوێنەری بەرێز.
زیاتر لە ساڵێک پێش دروستبونی گۆڕان زنجیرەیەک نوسینم دەرباری گۆڕان و وردەکاریەکانی لە سایتی خەندان بڵاوکردەوە، هیچکات کوێرانە باوەرم بەوە نەبوە کە ناوەرۆک و چوارچێوە مۆدیرنەکەی سیستەمی پەرلەمانی لەم بەشەی کوردستانمان بە ئاسانی بهێنرێنەدی و ناشبێتە عەسای سحری بۆ چاکسازی و گۆرانکاری ریشەیی. ئەوانەی لە گەڵ ئەم هەڵسەنگاندنە ناکۆک بون، بە ئێستاشەوە، فانتازیایەکی قەشەنگیان دارشتوە، بێ ئاگابون لە هەڵسەنگاندن و مامەڵەکردنی دروستی چەواشەکردنی خەڵکیان لێکەوتۆتەوە و بەردەوامیش دەبێت.
لە چەند نوسینێکی پێشومدا ( چەند یادەوەرییەک لە گەڵ کاک نەوشیروان، گۆڕانەکەی کاک نەوشیروان و گۆڕانەکەی ئێستا، کاک نەوشیروان و حوکمرانی، کاراکردنەوەی پەرلەمان یا کارکردن بە پەرلەمان، چەمکی پارادۆکس و گۆڕان) زۆر بە وەفاییەوە باسم لە چەند هەڵسەنگاندنێکی کاک نەوشیروان دەرباری ئەو پرسە کردوە.
نیو ساڵ پێش ماڵئاوایی لێمان لە کۆرێکی گۆڕان لە لەندەن ( بە دەنگ و ڤیدۆ تۆمارکراوە) کاک نەوشیروان گوتی: ژیانی پەرلەمانی لای خۆمان کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە.
چەندین جار داوامان لە هاوکارانی کاک نەوشیروان کردوە هەڵسەنگاندنی ورد بۆ ئەو بۆچونە بکەن، مەخابن دەرکەوت ئەو تەوەرەیان پشتگوێ خستوە.
ئێستا کە هەڵەیەکی گەورە و لادانێکی بێ ویژدانانەیان بەرامبەر بە گۆڕان و دیدگای کاک نەوشیروان کردوە هاتون لە سایەی دیدگای سەرەتایی کاک نەوشیروان دەیانەوێت ئەو لادان و گوناهە گەورەیە پەردەپۆش بکەن و تێیان پەرێنن.
پاش کۆرەکەی لەندەن و لە حزوری کورەکانی باسکردن و ئاڵوگۆرێکی چر لە گەڵ کاک نەوشیروان دەرباری ئەو بۆچونەی کرا. یەکێک لەو خاڵانەی باسکرا ئەوەبو کاک نەوشیروان کە لە کوردستان بو چەندین جار لە دانیشتن و کۆبونەوەکانی دەیگوت ئەگەر سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمان هەڵبژێردرێت بۆ خۆم رازیم کاک مسعود چەند جار یاسا رێگای پێبدات خۆی کاندید بکات.
لە قسە و باسکردنەکاندا دەرکەوت خەمی سەرەکی کاک نەوشیروان لە خودی سیستەمی پەرلەمانیدا نەبو، بەڵکو لەو هێز و دەسەڵاتانەی ئەو سیستەمە ئاراستە دەکەن.
لەو کەش و هەوایەدا پێی گوتم: تۆ چەند نوسینێکت دەرباری بە هەرێمکردنی ناوچەکانی سلێمانی و گەرمیان و راپەرین و شارەزور بڵاکردۆتەوە، من هاورات نەبوم، دەتوانیت پێم بڵێیت کۆڵەکەکانی ئەو بۆچونەت چین، چونکە ئەستەمە برادەرانی یەکێتی ئەوسات و ئێستاش بەم پرسە رازی بن، هەرچەندە مافێکی دەستوریشە بەڵام دەسەڵاتدارانی بەغدا زۆر بەتوندی دژ بە هەوڵەکان بۆ بەهەرێمکردن بەسرە وەستانەوە، ئێمە بە تەنیا ئەوەمان پێ ناکرێت.
ئەم پرسیارەی کاک نەوشیروان بۆ من چاوەرواننەکراو بو، هەستم کرد وەرچەرخاندنێک بەسەر بۆچونە سەرەتاییەکانی دەرباری چەمکی شمولیەت لە بزافی کوردایەتی لە باشور رویداوە، هەر لەو روانگایەشەوە تەبەنای سیستەمێکی پەرلەمانی یەکگرتوی لە هەرێم کردوە و لە هەمو هەوڵەکانیشی لە گەڵ کاک مسعود بۆ کۆتایی هێنان بە شەری ناوخۆ جەختی لە یەکگرتنەوەی پەرلەمانە لەتکراوەکە دەکردەوە.  
پێش ئەوەی خۆم بۆ وەڵامدانەوە کۆکۆمەوە پێم گوت: لە بیرت دێت جارێک لە کوردستان لێم پرسیت ئەگەر ٣٥ تا ٤٠ کورسیت لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ بەدەست بهێنایە چیت دەکرد.
پێش ئەوەی قسەکانم تەواو کەم گوتی: زۆر باش بیرم دێت، هەرچیمان بکردایە لە سنوری دێگەڵە نەمان دەتوانی تێپەرین، چونکە نەک تەنها هێزەکانی دەسەڵات بەڵکو پەناشیان بۆ بەغدا و ئێران و تورکیا دەبرد بۆ لە ناوبردنمان، لە بیرت نەچێت ئێمە بەیانێکی حەوت خاڵمان راگەیاند بە کۆنە دەبابە و مودەرەعەی بەعس دەوریان داین و ویستیان تەفر و تونامان بکەن.
پێم گوت: کاک نەوشیروان لێدوانەکەت دەرباری سیستەمی پەرلەمانی لای خۆمان زۆر گشتگیر بو، باست لە هیچ ئەڵتەرنەتیڤێک نەکرد، ئایا ئەمە هۆشداری دانێکە بە دەسەڵات یاخود جەنابتان گەیشتونەتە ئەو قەناعەتە؟
وەک نمونەیەک بۆ چارەی کێشەکان نمونەیەکی حوکمرانیم لە هۆڵەندا بۆ هێنایەوە کاتێک چەند ساڵێک پێش ئێستا حزبی دوەمی ئەو وڵاتە بەشداری لە حکومەت نەکرد بەڵام لە پەرڵەمان بە چەند مەرجێک پشتگیری لە کابینەی لیبراڵ و مەسیحیەکان دەکرد، زۆر بە گرژیەوە وەڵامی دامەوە و گوتی: دەوڵەتی هۆڵەندا دامەزراوەییە، نەریتێکی دەوڵەمەندی سیستەمی پەرلەمانیان هەیە .. چ جۆرە شوبهاندنێکی خەیاڵی دەکەیت.
لە درێژەی باسکردنی ئەو تەوەرە بۆ ماوەی زیاتر لە هەفتەیەک رۆژێک لێی پرسیم:
ناسیاوێکت کە دەرچوی باشترین زانکۆی ئابوری ئەوروپایە وەختی خۆی پرۆژەیەکی بە رێگەی خۆتەوە بۆ ناردم دەرباری چۆنیەتی بەدەستهێنانی سەربەخۆیی ئابوری دەڤەرەکانی سلێمانی و شارەزور و گەرمیان، ئەو پرۆژەیەت لا ماوە؟ لە وەڵامدا گوتم بەڵی و ئەو ناسیاوەشم سەردانی جەنابتانی لە سلێمانی کرد و ئێستا لە کوردستان کار دەکات، بۆچی ئەو پرۆژەیەت پێویستە؟
لە وەڵامدا باسی روداوێکی کرد منی تۆشی شۆک کرد، گوتی: لە سەرەتای مەجلیسی حوکم لە بەغدا زۆربەی هیزە شیعەکانی عێراق ئەو پرۆژەیەیان دا بە مام جلال و من، ئامادەییان پیشاندا هاریکاری تەواومان بکەن بۆ جێبەجێکردنی، ئێمە ئەوسات بەهۆکاری پرسی یەکریزی نەتەوەییەوە رەتمان کردەوە. ئێستا یەکریزیمان تاقیکردەوە و دەرکەوت ئەوەی ساویلکانە و خۆشباوەرانە و بێ بنەمای بەهێز بچێتە ژێر باری ئەو مەسەلەیەوە بە زەرەری گەورە لێی دەردەچێت، ئێمە لە گۆڕان ئەوەمان بەسەرهات، بۆیە ئامادەنیم ئەو هەڵەیە دوبارە بکەمەوە.
لەو کەین و بەینەدا نمای کوری بە پەرۆشی و جدیەوە ئاگای لەم باسکردن و تاوتوێکردنە بو، رۆژیک داوای لێکردم پێداچونەوەیەک بە نوسینی بیرۆکەکانی دەرباری ئەو پرسە بکەم.
نوسینەکە بە وردی و سیستەماتیکانە باسی لە وردەکاریەکانی پرسەکە کردبو، بەڵام لە بواری زمانەوانیدا وێرانە بو. پاش راستکردنەوەی هەڵەکان لێم پرسی: چی لەم نوسینە دەکەی؟ گوتی: هەوڵ دەدەم لە کوردستان گەورەترین لۆبی بۆ دروست بکەم.
خوا یاوەر بێت لە کاتێکی گونجاودا دەقی پرۆژەکە بڵاو دەکەمەوە، ئەوەی گرنگە بوترێت: هەڵسەنگاندنی کاک نەوشیروان لە دوا قۆناغی ژیانیدا بۆ سیستەمی پەرڵەمانی لای خۆمان زۆر جیاواز بو لەوەی سەرەتای دروستبونی گۆڕان. هەڵسەنگاندنی سیاسی دەقی قورئان نیە تا قابیلی گۆران و بە گونجاوکردن نەبێت. 
کارێکی رەوا و دروستە گۆرانکاری لە هزر و بۆچونی سەرکردە و هێزەکان بە مروری زەمان و ئەزمونەکان روبدات، ئەوەی دروست نیە تەنها دەست بە سەرەتاوە بگریت و وەک مەرجەعێکی نەگۆری رەو ق تەق بکرێتە بنێشتە خۆشەی ژێر زمان و پەیامی سیاسی.  

رۆتەردام: ١٨ی مایسی ٢٠١٩