چیا عەباس   
 

ژمارەیەک بەرپرس و کادیر و پێشمەرگەی دێرینی یەکێتی پشکیان لەدروستبونی گۆڕان و دواتریش لە گەورەبونیدا هەبو. ئەم گروپانە چەند خەسڵەتێکی هاوبەشیان هەبو: بۆ پرسە رەواکانی میللەتەکەیان کەسانی تێکۆشەر و خاوەن قوربانی بون و لەبواری فکردا بەگشتی لەفەلەکی فرە ئاراستە ناکۆکەکانی چەپی ئەو سەردەمەدا گیرسابونەوە. لێرەدا ناشێت ئاماژە نەکەم بەوەی کە بەرنامەی سەرەتایی یەکێتی، بەکۆمەڵەشەوە، زۆر نزیک و لێکچو بو لە گەڵ بەرنامەی چەپخوازی ناسیۆنالیزمی عەرەبی، ئەویش الاتحاد الاشتراکی العربی خوالێخۆشبو جمال عبد الناصر. خوێندنەوەی مێژو و وردەکاری ئەو بەرنامەیە ئەوەمان بۆ رون دەکاتەوە.

سەرەرای ئەوەی ئەو گروپانە لە سەردەمی یەکێتیبوندا لە سایەی گرێبەستێکی رێکخراوەیی لەرزۆک و ناجێگیری نێوانیان و لە غیابی گرێبەستێکی فکری دیاری چەسپاو خەباتێکی سەخت و بەردەوامیان بەرێکردوە، بەڵام بە درێژایی ئەو سەردەمە لە گەڵ یەکتردا لە ململانێدا بون و دوچاری لەتبون و لێکترازان و تەنانەت شەری یەکتریش بون.

زۆربەی ئەم گروپانە لەدوای راپەرین لە ژێر کاریگەری ئەقڵیەتی شاخ، ئیرسی فکری و سیاسی دێرینیان و مەغروریان کەوتنە رکابەریکردنی هەر کەس و فکر و هێزێک کە ئەشهەدوبیلای ئەوانی نەدەچریەوە. ئەم هەڵوێست و رەفتارانە هۆکارێکی گرنگی تێکچونی دۆخی نێو ماڵی کورد و حزبەکەیان و شەری ناوخۆ و لەتکردنی خاك و زمان و پێشمەرگە بون. 

کاتێک پلە و پۆست و پارە جومگەکانی سیاسەت و حوکمرانیان چەور کرد بەشێکی بەرچاوی ئەم تاقمانە زۆر زیاتر لە شایستەی خۆیان سودمەند بون، لە لیتاوی گەندەڵیدا گیرسانەوە و پێشێلکاری یاسا و بەها جوانەکانی کۆمەڵگای کوردەواری بون. 

کاتێک دەنگی نارەزایی خەڵکیان بیست هەوڵیان دا بە ئاوی ریفۆرمی ناو یەکێتی خۆیان بشۆرن، کاتێکیش گەیشتنە ئەو قەناعەتەی پێگە و مەنزلیان لە ناو یەکێتی رویان لە داکشانە ئەو حزبەیان جێهێشت، بە دروستبونی گۆڕان دەستنوێژیان گرت و شایەتمانی چاکسازیان راگەیاند.   

ئەوانەی لەسەرەتاوە سەر بەکۆمەڵە بون ( زۆرینەی ئەوانە بون هاتنە ناو گۆڕان) میراتەکانی سەردەمی کۆمەڵەبون و خەباتکردنیان بە هەمو جیاوازیەکان، ململانێ شەخسیەکان و ناکۆکیە فکری و سیاسیەکانی نێوانیان، کە وەک قەتماغەیەکی ئەستوری تۆزی گەشتێکی درێژ لێیان نیشتبو، لە سایەی ناسنامەی مێژو و نیەتێکی تەم و مژاوی بۆ ریفۆرم گواستیاننەوە ناو گۆڕان. سەرەرای چەند جیاوازیەکی بچوک بەڵام هزر و فکری زۆربەی ئەم گروپە دێرینانە، ئێستاشی لە گەڵدا بێت، هەر لە فەلەکی ناسیۆنالیزمدا دەسورێنەوە، مام جلال بە چەپکە گوڵ ناوزەدی کردوە.

گرێدانی ناسیۆنالیزم بە هزری گۆڕانەوە پرۆسەیەکی زۆر ئاڵۆز و سەختە، هۆکاری بنەرەتیش دەگەرێتەوە بۆ ئەو راستیەی گۆڕان پێشئەوەی حزب یاخود رێکخراوێکی سیاسی بێت باوەر و هزرێکی بەرفراوان و قوڵە کە بە رێگەی جەماوەری و مەدەنی کار بۆ ریفۆرمی حوکمرانی و سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتی دەکات، هێز و دینامیکی گۆڕان لە مرونەتی رێکخراوەیی و متمانەی جەماوەری و پێداگری لە پرەنسیپەکانیەوە سەرچاوە دەکەن. 

لەم پرۆسەیەدا خستنەگەری ئەرێنی ئەزمونەکانی مێژو دەتوانێت تەوژمێک بە پرسی گۆرانکاری بدات، بەڵام کاتێک ئەو مێژوە بکرێتە ئاوێنە گەورەکەی گۆڕانبون و گۆرانکاری، کاتێک ئەقڵیەتی رێکخراوەیی هەرەمی و ناوەندیەتی دەسەڵات کە زادەی هزری ناسیۆنالیزمن زاڵ بکرێن، کاتێک مێژو بکرێتە پاساوی داپۆشینی گەندەڵی و لادان و گوناح، چونکە ناکرێت ناسیۆنالیزم خەتابار و ناشرین بکرێت، کاتێک دۆستایەتی و تەکەتولگەری و یاسا و رێساکانی بنەماڵەیی کە چەمکە زەقەکانی ناسیۆنالیزمن لە باشور شوێن بە پرەنسیپەکانی گۆڕان شڵۆق بکەن، ئەوا بێگومان ئەو دیاردانە دەبنە سەرسەخترین لەمپەر و رێگر لە خودی پرۆسەی گۆرانکاری و پرسی گۆرانبون.  
ئەم پارادۆکسە نالەبارانە لە دوای وەفاتی کاک نەوشیروان لە ناو گۆڕاندا بەرجەستەبون، نەک تەنها هەناوی گۆڕانیان بە گرژی تەنیوە بەڵکو قەدەری بزوتنەوەکەشیان نادیار کردوە.   

گۆمی شڵەقاوی فکری، نارۆشنی دیدگا بۆ پرسی گۆڕان، زاڵبونی ئەقڵیەتی بەبنەماڵەییکردن و هزرێکی گوێرایەڵی ناسیۆنالیزمی کلاسیکی بەسەرچو و دوای وەفاتی کاک نەوشیروان غیابی کاریزما و سەرکردەی بریاردەر لاسەنگیەکی زەق، تێکشکاندنی هزری رەسەنی گۆڕان، لادان و بەرجەستەکردنی میکافیلزمێکی زەقیان لە ناو بزوتنەوەی گۆڕاندا بەرهەم هێناوە. 

هەرچۆنێک بێت ئەو گروپە تێکۆشەرە دێرینە رۆڵی بەرچاویان لە چەسپاندن و گەشەکردنی پێگەی جەماوەری گۆڕان هەبو. ئەوان لە مێژوی خەباتی شاخدا لە ناچاریەوە راهاتبون خەبات و سیاسەت لە سایەی بارۆمێتری سیاسی و ئەمنی سنورەکانی گۆرەپانی خەباتیان لە باشور لە گەڵ هێزەکانی تری کوردستان و بەغدا و تەهران و شام و ئەنقەرەدا پێرەوبکەن. ئەگەرچی ئەمە قەدەرێکی نەخوازیار بوە، بەڵام نەدەبو لە دوای راپەرینەوە بەو خەستیەی جاران ئەو بوارە فراوانە بەو ناچاریە بدەن، دەکرا عەقڵ و پانتایی سیاسی و فکری خۆیان لەو داوە بێ رەحمە قورتار بکەن. ئەم واقیعە تەنها رەنگدانەوەی بەسەر سیاسەتکردن و مامەڵەکردن لە گەڵ هێز و وڵاتانی ناوچەکەدا نەبوە بەڵكو چەمکی عەقلیانیەتی کلاسیکی، شادەماری بزافە ناسیۆنالیزمە رزگاریخوازەکانی سەدەی رابوردو، مۆتۆربە و خەستتر کردۆتەوە، ئاکامەکەشی لەم سەردەمەدا گۆرانکاری، دەستپێشخەری و چەسپاندنی واقیعی نوێ ئەگەر ئیفلیجیش نەکرابن لە سەر پشتی کیسەڵ گیرساونەتەوە. خولەکانی شەری ناوخۆ، ٣١ ی ئاب، رێکەوتنی ستراتیژی، شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم، ١٦ی ئۆکتۆبەر و کەنارگیری و گوێرایەڵی سەرانی گۆڕان بۆ ئەمری واقیع شایەتحاڵی ئەو راستیەن کە ناسیۆنالیزمی کوردی تا ئەم چرکەیەش بەدەستیەوە دەناڵێنێت.

بەتایبەت گۆڕان کە بەتەنیشت پاشەکشەکانی لە هەڵبژاردنەکاندا و لە دەستدانی متمانەی زۆربەی جەماوەرەکەی، خاوەنی هێزی چەکدار و پارە و پەیوەندی دەرەکی بەرفراوانیش نیە، دەسەڵاتدارەکانی دەیانەوێت لە سایەی دەستگرتن بەو چەمکە سواوە و خۆحەشاردان لە پشتیەوە بە پاساوێکی وەهمی چاکسازی و بەرژەوەندی گشتیەوە، شکستەکانیان پەردەپۆش بکەن، ئێستاش لەو باوەرەدان پەنابردن بۆ مێژو و ناسیۆنالیزم وەک جاران فریایان دەکەون.    

پرۆسەی جێگۆرکێ و گواستنەوەی خەون و فکر و هزری گروپێکی شۆرشگیری چەپخوازی سەردەمی خەباتی نهێنی و شاخ بۆ بزوتنەوەیەکی جەماوەری بەرفراوانی سەردەمی کاری مەدەنی و سیاسەت و پەرڵەمان و دیبلۆماسیەت و جیهانگیری زۆر بە چەقبەستویی و قیرچسمەیی و گرژی و بەرتەسکی بەرێوەچوە و دەچێت، چونکە ئەو گروپانە لەو پرۆسەیەدا بێجگە لە پشتئەستور بونیان بە مێژو شتێکی نوێیان نەهێناوەتە ناو کایەی فکری و سیاسی بزوتنەوەی گۆڕانەوە.

وێرای ئەوەی ئەو مێژوە سەرمایەکی نەتەوەیی و نیشتمانی مەزنە و خەڵک رێزی لێدەگرێت، بەڵام کەرەستەکانی گۆڕان هەم نوێن و زۆر لەو مێژوەش چرو پر و قوڵترن. بێگومان نمونەکانی شکست و لەناوچونی ناسیۆنالیزمی عەرەبی کلاسیکی لە چەند وڵاتێکی عەرەبی سەلماندیان کاتێک ئەو دو بەرەیە بەرەنگاری یەکتر دەبنەوە بێگومان لە دوا مەتافدا خواست و ئیرادەی گۆڕانکاری سەرکەوتو دەبن، دوا نمونەکانیش لە جەزائیر و سودان بینران.
بەشێکی بەرچاوی تێکۆشەرە دێرینەکانی ناو گۆڕان نە ویستویانە و نە توانیشیویانە هێڵیکی رۆشن نێوان ئەو مێژوە و گۆرانبون بکێشن. ئەم تێکەڵاوبونە جار هەبوە سودی کاتی بۆ گۆران هەبوە، بەڵام بەگشتی ناسنامەی گۆڕانی خستۆتە بەر رەحمەتی هزری ناسیۆنالیزمەوە.

گەر سەرانی گۆڕان بیانەوێت لاسایی هێزی بنەرەتی کلاسیکی ناسیۆنالیزمی کوردی کە پارتیە بکەن زۆر بە هەڵەدا چون، چونکە پێکهاتەی رێکخراوەیی و سیاسی و پێگەی پارتی لە کوردستان و ناوچەکە و دنیادا بە مێژوی خەباتی حزبەکە و لە سایەی رابەرایەتیەکی تۆکمە و بە رێگایەکی درێژی پر پێچ و پەنا و شکست و سەرکەوتندا بەدەست هێنراون، بەگشتی سەرانی پارتی ئەوەندە ترسیان لە مێژو نەبوە بۆیە دەستکراوەتر بون، پارتی سەرکەوتوش بوە رێژەیەکی چەسپاوی جەماوەری بۆ خۆی مسۆگەر بکات. بەرنامەی گۆڕان و پێکهاتەکەشی رێگە بەو کارانە نادەن و جەماوەرەکەشی ئەهلی ئەو مسۆگەرکردنە نین.
لەو باوەرەدام پێویست ناکات ئەزمونی یەکێتی، تایبەت دوای خولەکانی شەری ناوخۆ، بە یادی بەرپرسانی گۆڕاندا بهێنمەوە، چونکە ئەو سەردمە خۆشیان خاوەن ماڵ بون.   

هەڵسوراوە چەقبەستوەکان لە دوای وەفاتی کاک نەوشیروان کەوتنەوە چرینەوەی بۆچون و فکرە بەسەرچوەکان، کە کۆێ گشتی خۆ حەشاردانە لە پشت پەردەی ناسیۆنالیزمەوە لە سەر حسابی هزری گۆڕان، لەو پرۆسەیەشدا هەزار و یەک پاساو بۆ سیاسەتە چەوتەکانی ئێستایان دەهێننەوە، قەڵەم بەدەستەکانی عەرشیان بۆ ئەو بۆچونە نەزۆکە خستۆتە گەر بۆ چەواشەکردنی خەڵک و جەماوەری گۆڕان و وەستانەوەی بێ ویژدانانە بەرامبەر بە دەنگە زوڵاڵە نارەزاکانی ناو گۆڕان، بەتایبەت لە کوردستان و ئاراستەی پرۆگۆڕان لە دەرەوە کە بەهێزترین گروپی نارەزایە کە خۆی بە باشی رێکخستوە و دید و بۆچونەکانی بۆ هەمو بەیان کردوە کە مەبەستی سەرەکی لێیان چاکسازی نێو ماڵی گۆڕان و بوژاندنەوەی رۆحی رەسەنی گۆڕانە.

ئێستا لە پرسی حوکمرانیدا، بە تەنیشت لیککردن بۆ پۆست و دەسکەوتی شەخسی و ئیمتیازات، هاوکاتیش نیەتێکی باش لە ناو هەڵسوراوان بەدی دەکرێت کە ئومێدێکیان لە سەر حوکمرانی بۆ چاکسازی و رێکخستنەوەی نێو ماڵی گۆڕان هەڵچنیوە، با چاوەروان بین بزانین پەنابردن بۆ هزری ناسیۆنالیزمی چەقبەستو و ملکەچکردن بۆ واقیعێکی دژوار گۆڕان بە کوێ دەگەیەنێت !