ئابوری سوڕانه‌وه Circular economy
.gif "ئابوری سوڕانه‌وه Circular economy")
2019-02-14 08:12:47
د. هەردی مێد
ئابوری سوڕانه‌وه یه‌كێكه له‌و چه‌مكانه‌ی له‌م ده‌یه‌ی دوایدا شوێن و پێگه‌یه‌كی گرنگی له زانسته كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان به ده‌ستهێناوه. مه‌به‌ست له‌م چه‌مكه گوزارشت كردنه له ئابوریه‌ك كه ده‌یه‌وێت خاشاك، كاڵا و شمه‌كی فڕێدراو …سه‌ر له نوێ زیندوو بكاته‌وه و بیانخاته‌وه خزمه‌تی به‌كاربردن و جێگه‌ی سودی كۆمه‌ڵایه‌تی. له‌م یه‌ك دوو ده‌یه‌ی دوایی له خۆرئاوا، زۆرترین بابه‌ت و بڵاوكراوه له سه‌ر ئه‌م جۆره له ئابوری نوسراوه به شێوه‌یه‌ك كه ئه‌م فۆرمه له ئابوری توانیویه‌تی ببێته خودان گریمانه، مێتۆد، چه‌مك و زاراوه و گوزارشتی تایبه‌ت به خۆی. بۆ نمونه، ئه‌و كه‌سانه‌ی كه سه‌رقاڵی كۆكردنه‌وه‌ی خاشاك و شمه‌كه فڕێدراوه‌كانن به <هه‌ڵگره‌وه> ناویان ده‌بات و چالاكیه‌كانیشیان وه‌ك به‌شێك له ئابوری سوڕانه‌وه، هاوكات خزمه‌تكردن به ژینگه و پاراستنی له پیسبوون له قه‌ڵه‌م ده‌دات. لایه‌نگرانی ئابوری سوڕانه‌وه كاری هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی شمه‌كه فڕێدراوه‌كان، ریسكلاكردن و به‌كارهێنانه‌وه‌یان به هه‌وڵ و خه‌باتێكی گرنگ و به كه‌ڵك بۆ ژینگه و ئابوری ته‌ماشا ده‌كه‌ن. هه‌ر بۆیه، ورده ورده له زۆرێك له‌و وڵاتانه‌ی چالاكی هه‌ڵگرتنه‌وه و ریسكلاككردنی تێدایه هۆشیاری و گوتارێكی نوێ دروست ده‌بێت له به‌رژه‌وه‌ندی بكه‌ر و كاركه‌رانی ئه‌م بواره.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئابوری سوڕانه‌وه نه‌ك هه‌ر له ئه‌وروپا، به‌ڵكو له ئه‌فریقیا، رۆژهه‌ڵاتی ناوینش هێدی هێدی ده‌بێته سه‌كته‌رێكی چالاكی زیندوو و گرنگ. توركیا، میسر و چه‌نده‌ها وڵاتی دی ئه‌مڕۆ بونه‌ته خانه‌ی ئه‌م ئابوریه، به‌و پێیه‌ی بازاڕی تایبه‌ت، كارخانه‌ی تایبه‌ت، ده‌ستی كار، گوتار ژینگه‌یی… به ده‌وری ئه‌م فۆرمه له ئابوری تێیاندا دروست بووه. هاوكات، له زۆرێك له‌م وڵاتانه وێنا و روانگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیش له گۆڕاندان و خه‌ڵك به چاوێكی نزم و بێنرخه‌وه له‌و كه‌سانه ناڕوانن كه له‌م جواره سه‌كته‌رانه كار ده‌كه‌ن. به پێچه‌وانه‌وه، وه‌ك ژینگه‌پارێز و به بایه‌خ بۆ رزگاركردنی ژینگه و زه‌مینه‌ی شار له خاشاك هه‌ژماریان ده‌كه‌ن. له هه‌ندێ شوێنشدا، وه‌ك میسر بۆ نمونه، وه‌ك جێگره‌وه‌ی شاره‌وانی و ده‌وڵه‌ت له به‌رامبه‌ر ته‌حه‌دای زبڵ و خاشاك ته‌ماشا ده‌كرێن. مه‌به‌سته‌مه بڵێم گۆڕانێكی گرنگ له دیدی كۆمه‌ڵایه‌تی به‌رامبه‌ر به‌مان له ئارادایه.
ئه‌م چالاكیه له هه‌رێمی كوردستانش به تایبه‌تی له ناوه‌ندی ساڵانی ١٩٩٠ كانه‌وه هه‌یه و به دیده‌كرێت. چالاكی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی قوتی، كاڵای پلاستیكی، فافۆن، مس، شوشه، تد له هه‌رێم به دوو قۆناغی جودادا تێپه‌ڕ ده‌بێت. له ١٩٩٠كانه‌وه تا ناوه‌ڕاستی ساڵانی ٢٠٠٠كان كۆی ئه‌م شمه‌ك و كاڵا كۆكراوانه ده‌برێنه ئێران و توركیا و له ناوه‌وه‌ی هه‌رێم نه بازاڕ، نه كارخانه، نه زانیاری پێویست به سودلێوه‌رگرتنه‌وه و ریسكلاكردنی نیه. وه‌لێ له دوای ئه‌م به‌رواره‌وه، هێدی هێدی بازاڕی تایبه‌ت، كارخانه و ورده بازرگان دروست ده‌بن به ده‌وری ئه‌م چالاكیه‌وه، هاوتا كولتوری ریسكلاكردنش ورده ورده خۆی به كوردستان ده‌كات و بڵاوده‌بێته‌وه. ئه‌مڕۆ، له زۆرێك له شار و شارۆچكه‌كانی كوردستان خه‌ڵكانێك سه‌رقاڵی كۆكردنه‌وه‌ی كاڵا و شمه‌كه فڕێدراوه‌كان و به ورده بازرگانه ناوخۆییه‌كانیان ده‌فرۆشنه‌وه، پاشان هه‌ر له كوردستانش هه‌وڵی ریسكلاكردنیان ده‌درێت. به‌ڵام، ئه‌مه به‌و مانایه‌ش نایات كه هێشتا ئه‌م شمه‌ك و كاڵایانه به بڕێكی زۆر نا‌برێنه ده‌ره‌وه‌ی كوردستان، به تایبه‌تی بۆ توركیا.
سه‌ره‌ڕای زیادبوون و فراوانبوونی ئه‌م چالاكیه له هه‌رێم، زانیاریه به‌راییه‌كانم وا ده‌ریده‌خه‌ن كه هێشتا هۆشیاریه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی پێویست له به‌رامبه‌ر ئه‌م كاره به ته‌واوه‌تی دروست نه‌بووه و زۆرێك به كار و چالاكی نزم و بێنرخ له رووی كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه ته‌ماشای ده‌كه‌ن. به شێوه‌یه‌ك یه‌كێك له وانه‌ی ئه‌م كاره ده‌كات بۆی گێڕامه‌وه و ده‌ڵێت : <خه‌ڵك پێم ده‌ڵێین به‌م كاره‌وه به نیازی بچیت بۆ داوای ژن>. واته، هێشتا نه گوتارێكی ژینگه‌دۆستی و نه دیدێكی كۆمه‌ڵایه‌تی شه‌رعی به ده‌وری ئه‌م كاره‌وه دروست نه‌بوه، نه وه‌ك به‌شێكش له ئابوری سوڕانه‌وه ده‌ناسێنرێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی، ئه‌وه‌نده‌ی بزانم هێشتا هه‌ر خودیی ئابوری سورانه‌وه وه‌ك چه‌مك نه گه‌شتۆته هه‌رێم و هێشتا لێیبێئاگایان.
.gif)
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
