کاردۆ بۆکانی    

ئەنجامدانی مانگرتن چالاکیەکی نافەرمانی مەدەنیە لە دژی ناعەدالەتی، ستەم و زۆرداری. چالاکیەکی سادەیە. بۆ داواکانی پێویستی بە کەرەستە و سەفەربەری نیە. هەموو کەسێک دەتوانێ ئەنجامی بدات بێ ئەوەی کە پێویستی بە سەرچاوەیەکی ئەوتۆ هەبێت. لە هەمان کات دا کارێکی پڕمەترسیە کە پێویستی بە هێزی  ئیرادە، پێداگری و دۆزێکی ڕەوایە کە مرۆڤ ئامادەیە لە پێناوی دا بمرێت.

وەک گروپێکی پێکهاتوو لە ١٥ کەس لە ئاکادیمیی، رۆژنامەوانو پەرلەمانتار لە ١٧ ی دیسەمبەری ٢٠١٨ ەوە لە ستراسبۆرگ دەستمان بە مانگرتن لە خواردن کردووە. ئامانجی ئەم چالاکیە بۆ هەڵگرتنی ئەو گۆشەگیریە نا مرۆییە بەردەوامەیە کە دەوڵەتی تورک بەسەر ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان دا سەپاندوویەتی.

لە ساڵی ١٩٩٩ ەوە ئۆجالان لە زیندانێکی تاکەکەسی ئیمرالی زیندانی کراوە، ئەو زیندانییەکی سیاسی ئاسایی نیە. یەکەمو لە هەمووی گرنگتر ئەوئاکتۆرێکی سیاسیە کە لە لایەن ملیۆنان کوردەوە وەکڕێبەرێکیڕەوای خۆیانی دەبینن کە هەموو ژیانی تەرخان کردووە بۆڕزگاری گەلەکەی لە داگیرکەرانی دڕندەیڕژێمەکانی تورکیا، ئێران، سوریا و عێراق. دووەم ئەو تیۆریسیانێکی سیاسیە کە بەشداریەکی هەمەلایەنەی هەیە لە مەسەلە فەلسەفیەکان بۆ وەرچەرخانی دەوڵەت و گەیشتن بە کۆمەڵگەیەکی مەدەنی. فەلسەفەی سیاسی ئەو بوو کە شێوەی بەو پێشکەوتنانە داوە لەڕۆژئاڤا کە لەسەربنەمای کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی، فرەکەلتوری و فێمینیستیەو بۆتە مایەی پەسەندی کۆمەڵگە پێشکەوتنخوازەکانی جیهان. سێیەمین، زیاترین دەنگی بیستراوە لە تورکیا لە پێناوی ئاشتی دا. لە ساڵی ١٩٩٣ ەوە مشتومڕی لەسەر ئاشتیو چارەسەری سیاسی پرسی کورد لە تورکیا کردووە. پەکەکە بە رێبەری ئەو، هەشت جار ئاگربەستییەکلایەنەیڕاگەیاندووەو دوو جار هێزەکانی گەریلای بۆ دەرەوەی سنوور کشاندووەتەوەبۆ باکوری عێراقلە پێناوی ئاشتیدا. بێدەنگکردنی کەسایەتیەکی سیاسی وەک ئۆجالان بێدەنگکردنی تاکە دەنگێکەلە تورکیا کە دەتوانێ ئاشتی بەرقەرار بکات. 

لە ڕووی بابەتیەوە، ئەوڕێبازە سەربازییەی تورکیا بە بەردەوامی گرتوویەبەر لە دەیەکانیڕابردوو سەلماندوویەتی کە رێبازێکی بەفیڕۆچووە. ئەگەر تورکیا بیتوانیایە کە پرسی کورد بە رێی سەربازییەکلابکاتەوە دەکرا لە ساڵانی ٨٠ کان ئەو رێبازە سەرکەوتووبێت، تەنانەت بەر لەوەش نەک ئێستا.

بەو ئیلهامەی کە فەلسەفەی ئۆجالان و ئەو رێکخراوەییەی کە لە چوارچێوەی رێبەرایەتیەکەی ئەودا، پەکەکە و گەلی کورد گەیشتۆتە هێز و کاریگەریەکی ئەوتۆ کە دەولەتی تورک بە هیچ شێوەیەک توانای لە ناوبردنی نیە. بزوتنەوەی کورد بەو فەلسەفە پێشکەوتنخوازو خۆخۆبەڕێوەبەرییە خۆی گەیاندۆتە گەلانێکی خاوەن پاشخان و بۆچوونی جیاواز و ئاستی هاوپەیمانیی لە هەرچوارلای جیهان. ئەنجامدانی ئەم مانگرتنە لە کوردستان و دەرەوەی وڵات، ئاستی ناوازەیئەو  بزوتنەوەیە نیشان دەدات لە نێو کۆمەڵگەی کورددا.

یەکەمجار مانگرتنی ناکۆتا لە ٧ نۆڤەمبەری ٢٠١٨ ەوە لە لایەن پەرلەمانتاری کورد لەیلا گویڤەندەوە لە زیندانی تورکیا دەستی پێکرد. لە ماوەیەکی کورت دا بە زیندانەکانی تر و هەموو بەشەکانی کوردستان و ئەوروپادا بڵاوبوویەوە. داوای مانگران بەوانەی ئێمەوەشەوە لێرە لە ستراسبۆرگ هەمان شتە. زۆر سادە و کردەییە. لە ڕاستیدا مایەی شەرمەزارییە بۆ دونیای مۆدێرن کە دەست بدەیتە چالاکیەکی وەها ئەوپەڕگیری بۆ جێبەجێ بوونی سادەترین داخوازی. لە هەمان کات دا ئاماژەیە بە قەیرانی دیموکراسی و لەدەستچوونی بەهاکانی مرۆڤ لە دونیای ئەمرۆی ڕۆژئاوادا. 

لەوانەیە یەکێک بپرسێت بۆ ژیانی خۆت دەخەیتە بەر مەترسیەوە بۆ داوایەکی ئەوەندە سادە؟  وەڵامەکە سادە و ڕاستەوخۆ لە ڕووە: بێده‌نگی و فەرامۆشی ئەوروپا لە ئاست پرسی کورد بە گشتی و دۆزی ئۆجالان بە تایبەتی چ ئەلتەرناتیڤێکی نەهێشتۆتەوە. ئەوە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە بێچارەیی  ئەوروپا هەیە، فەشەلی دەزگاکانی ئەوروپا، دەزگایەکی وەک سی پی تی و ئەنجومەنی ئەوروپایە، لە هەستان بە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان. 

دەزگاکانی ئەوروپا لە قۆناغی ڕابردوودا رۆڵی زۆر بونیادنەریان بینیوە بۆ چارەسەرکردنی ململانێیە ئەتنیکیەکان لە هەموو دونیا. بۆ نمونە یەکێتی ئەوروپا کاری زۆری کرد بۆ چارەسەرکردنی پرسی ئێرلەندای باکور. بێ هاوکاری یەکێتی ئەوروپا ئەو پرسە مەحاڵ بوو چارەسەر بکرێت. جگە لەوە، ڕێکخراوی ئاسایش و  هاوکاری OSCEبەشداری کرد لە چارەسەرکردنی پرسی ناگۆرنۆ-قەرەباغ و ململانێیەکییەکانی بەڵكان. بەڵام کاتێ دێتە سەر پرسی کورد بە کراوەیی پشتگیری توندوتیژی تورکیا دەکەن لە کاتێکدا کە دەوڵەتی تورکیا نکوڵی لە ناسنامە و کەلتوری کورد دەکات و لەناوی دەبات.  باشترین نمونەی ئەو هاوڕاییە شومەی لەگەڵ تورکیا، تاوانبارنیشاندانی بزوتنەوەی ئازادی کوردستانە لە لایەن یەکێتی ئەوروپاوە. لەگەڵ ئەوەی کەلەلایەن دادگای باڵای بەلجیکا و دیوانی دادی ئەوروپاوە ڕەتکراوەیەوە،بەڵام یەکێتی ئەوروپا بەردەوامە لە هێشتنەوەی پەکەکە لە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستەکاندا. ئەوە بە ڕاشکاوی هانی دەوڵەتی تورکیای داوە کە بەردەوام بێت لە ڕێبازی سەربازییانە لەبەرامبەر بە کورد و رێبەرەکەی عەبدولا ئۆجالان. 

لە دۆخێکی وادا، لەگەڵ ئەوەی کە داوامان لەیەکێتی ئەروپا نەکردووە کە رێز لە سەروەرییاسا و ئەوڕێسایانە بگرێت کە لە دەزگایاساییەکانی ئەوروپادا داڕژراوە، بۆ لابردنی پەکەکە لەولیستەیە،  کە یەکێتی ئەوروپا پێی وایە داوایەکی عەمەلی نیە و سەختە، داواکەی ئێمەسادەیە،ئەویش هەڵگرتنی گۆشەگیری سەر ئۆجالان و ڕێدان بە خێزان و پارێزەرانی کە بیبینن.

تا گەیشتن بە ئامانجەکانمان بە دلنیاییەوە درێژە بە مانگرتنەکەمان دەدەین. تا دوایین سات داکۆکی لەوە دەکەین، مردن پاساوێک نیە کە لە داواکەمان دوورمان بخاتەوە. ئێمەلەدونیایەکدادەژینده‌رکبەوەدەکەینکە خۆبەرپرسیار ببینین. هێزی ئەوەمان هەیە بڕیار بدەین کە ئەم جیهانە چۆنە. پاشەکشە لە دیموکراسی بۆ ئێمە مایەی پەسەند نیە، ئێمە بە سادەیی هێلێک ناکێشین بەڵام بێدەنگیو فەرامۆشینامرۆییانەڕەتدەکەینەوە.

بە پێویستی دەزانم بڵێم، هەر زیانێکی گیانی بەرپرسیارێتیەکەی لە ئەستۆی سی پی تیو ئەنجومەنی ئەوروپایە بەتایبەتی و دەزگاکانی ئەوروپایە بە شێوەیەکی گشتی... بە دلنیایەوە دەبێتە پەڵەیەکی ڕەش بە نێوچەوانی دیموکراسیەتی ڕۆژئاوایی و ئەنجامی مەترسیداری دەبێت لەسەر ئەوروپا لەکاتێکدا کە ژمارەیەکی زۆرکورد و تورک لەم وڵاتانە دەژین. بۆڕێگرتن لەوە هیوادارین کە دەزگاکانی ئەوروپا بەرپرسیارێتیەکانی بەجێبێنێت بۆ رزگارکردنی ئەو گیانانە لە سەر خاکەکەی و گوێ لە بانگەوازی هاوڵاتیانی بگرێت و ئەرکەکانی لە ئاست مافی مرۆڤ و هەڵگرتنی گۆشەگیری سەر ئۆجالان پێک بێنێت.
................................................

کاردۆ بۆکانی: خاوەن نامەی دکتۆرایە لە تیۆری سیاسی و پسپۆر لە پرسی کورد. مامۆستای فەلسەفە/تیۆری سیاسی بوو له‌ ساڵانی 2013-2016 لە زانکۆی دبلن. نوسەری کتیبی :Social Communication and Kurdish Political Mobilisation in Turkey