■ مەلا بەختیار

وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رۆژی (6/11/2018) بڕیارێكی چاوەڕوانكراوی دژی رابەرانی پەكەكە، كە لەم دۆخەدا دەكاتە بڕیار دژی خەباتی رزگاریخوازی گەلەكەمان لەباكوری كوردستان دەركرد. لەم دوو رۆژەشدا، سەرۆكی ئەمریكا، سیاسەتی وڵاتەكەی لەسوریا‌و رۆژهەڵاتی كوردستاندا، ئاشكرا كرد. ئەویش كشانەوەی هێزەكانێتی لەڕۆژئاوا، هەروەها لەئەفغانستانیش.
بەندە، لەدوای سەرهەڵدانی داعشەوە، پێچەوانەی رەفتارو گفتاری بەشێكی بەرپرسان، سەرقاڵی دەستەبازی‌و موزایەدەخوازیی‌و پیلانگێڕی بون، هەمیشە، یەكێك بوم لەوانەی وتومە:

دۆخی كۆتایی جەنگی ساردو پاشان سەرهەڵدانی داعش بقۆزینەوە بۆ دەستەبەركردنی مافە سیاسییەكانمان. با ئەمریكا‌و زلهێزەكان، وا نەزانن دژی داعش تەنها جەنگاوەری باشین. با باشتر تێیان بگەیەنین كە پێش داعش‌و ماعش، نەتەوەی كورد، ئازادیخواز بوین‌و هەین. بۆ باشتر رونكردنەوەی ئەم بۆ چوونانەم، پەیتا پەیتا، سەر وتارم نوسیووە. كۆڕم بەستووە. چاوپێكەوتنم كردووە. لەسەر ئەم هەڵوێستانەش، دژایەتییەكی زۆر كراوم. بەتایبەتی لەلایەن ئەوانەی لەناو كێشمەكێشەكاندا پلە پەرستبوون‌و، دەستكەوت مەستی كردبوون‌و لەئاست مەترسییەكانیش، بۆ سەر نەتەوەكەمان، لەگوێی گادا نوستبوون!!

وا ئەمریكا (19/12/2018) بڕیاری كشانەوەی لەڕۆژئاوای كوردستان داوە. سەرسوڕمانێكی سیاسی هەموولایەكی گرتووە. بەتایبەتی ئەوانەی لایەنیكەمی پێشبینی روداوەكانیان لەسیاسەتی زلهێزەكان‌و هاوكێشەی ناوچەكەدا نەبووە. بەشبەحاڵی خۆم، سەرم لەم بڕیارەی ئەمریكا سوڕنەماوە، تەواوی بەڵگەكانیشم هەڵگرتووە، كە دەهەیەك لەمەوبەر، كەسێك بوم لەوانەی زەنگی مەترسی دۆخی ئێستام لێداوە. بەڵام مەخابن، زۆربەی سەركردە‌و لایەنەكان، لەسەر سیاسەتی "ترازان" بەردەوام بوون‌و "سازان"ی راستەقینەیان دەكردە قوربانی رقی سیاسی. وایاندەزانی، كێشە گشتییەكان لەناوچەكەدا بەردەوام دەبێ‌‌و لایەكی سیاسی دەتوانێ‌، لەهەر بەشێكی كوردستاندا، سەربكەوێ‌ و لاكانی تر فەرامۆش بكات. هەمان هەڵەی كوشندە، كە لەسەردەمی جەنگی عیراق- ئیران، بۆ یەكتر لەناوبردن لەشەڕی ناوخۆدا، پەیڕەو دەكرا. ئەوكاتەش دژی ئەو سیاسەتە بووم.
بۆ ئەوەی بیری خوێنەری بخەینەوە، كە ساڵەهایە، لەسەر ئەم مەترسیانە زەنگمان لێداوە، فەرموون ئاماژە بەهەندێك لەو بۆچوونانە دەكەین.

یەكەم زەنگ
دوای راپەڕین، خرۆشانی جەماوەری لەوپەڕیدا بوو. كۆنگرەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە(30/10/1991) بەسترا. بەندە رۆژی (10)ی تشرینی دووەمی (1991) وتارێكم نوسی بەناونیشانی (كۆنگرەی رۆژهەڵات‌و فەرامۆشكردنی كێشەی كوردستان)، تیایدا رەخنەم لەفەرامۆشكردنی كێشەی كوردستان، لەو كۆنگرەیەدا گرتبوو. بەڵكو بەمەترسیداریشم لەسەر چارەی خۆنوسینی نەتەوەكەمان زانیبوو. هێزەكانی بەرەی كوردستانی، بەچەپ‌و راست‌و ناوەڕاستەوە، سەرقاڵی ئاودیوكردنی ئامێرە دزراوەكانی كوردستان‌و گومرگ‌و وەرگرتن‌و دابەشكردنی بوون بەسەر لایەنەكانی بەرەی كوردستانیدا. بەئاشكرا وڵاتەكەیان تاڵان دەكردو خوێندنەوەیان بۆ كۆنگرەكە هەر نەبوو!! خواكردی، لەناو ناكۆكییەكانی ئەمریكا‌و عیراقدا، ئەزمونەكەمان لەناو نەچوو.

دووەم مەترسی
لەسەر وتاری رۆژنامەی چاوێردا، رۆژی (16/6/2014) وتومانە:
"دەستمان بەدامێنی مێژووتان، هەڵەكانی رابوردوو مەكەنەوە. مەترسی ئاوێتەبونی ئایدۆلۆژیەت‌و سیاسەتی ناسیونالیستی سەلەفی "بەعس- داعش" وەكو خۆی لەبەرچاوبگرن، خوانەخواستە ئەمانە سەربكەون، ئەنفالێكی سامناكتر چاوەڕوانمانە".
دەپرسم: بەعسی سوریا، دژی عەرەب، چەكی كیمیایی بەكارهێنابێ‌، كە ئەمریكا دەكێشتەوەو شەڕ كۆتایی بێت. چی لەرۆژئاوای كوردستان دەكات؟ ئەگەر چارەسەری سیاسی نەدۆزرێتەوە؟!

سێهەم وریایی
لەسەر وتاری كوردستانی نوێ‌ (15/3/2016) لەوتاری "مەترسی لۆزانە تر، دوای سەدەیەك لەسایكس پیكۆ"دا، نوسیومانە:
ئەگەری رێككەوتنی سیاسی لەناوچەكەدا، بە مەرجێك كۆتایی بەتیرۆریزم بێنێت، بێتە ئاراوە، باوەڕناكەین ئەمریكا رەتیبكاتەوە. 
لەدرێژەی وتاری ناوبراودا، جەختمان كردۆتەوە، كەوا:
"لەهەموو بارێكەوە، ئەگەری جۆرێك لەڕێككەوتن، بەپاراستنی سیستەمەكانی ئێستای ناوچەكە، بەسیستەمی سوریاشەوە، لەپێشمانە. ئەم رێككەوتنەش رووبدات، راستە مەترسی لەسەر فیدراڵی باشوری كوردستان نییە. بەڵام بێگومان، مەترسی ئاشكرا لەسەر رۆژئاواو باكوری كوردستان، سەرەتاتكێی سیاسیمان لەگەڵ دەكات"..

ئەم بۆچونانەمان لەتەك پەیەدەدا، لەهەموو دانیشتنەكاندا دووپاتدەكردەوە، بەڵام ئەوان تەنها لە لولەی تفەنگ‌و شەكاندنی ئاڵای پەكەكە، رووداوەكانیان دەخوێندەوە.

چوارەم راچەڵەكاندن
لەسەر وتاری چاودێر (15/8/2016) لەدوو پەرەگرفدا، ئاماژەمان بەمەترسییەكان كردووە، وتومانە:
"ئێستا ئەركی سەركردایەتی سیاسییە، سەرەتای رووداوەكان، قوڵ هەڵبسەنگێنێ‌‌و بەرەنجامی بابەتیش بۆ بڕیاری بەرپرسانە هەڵبهێنجێ‌، ئەگینا كە كار لەكار ترازا، هیچ پەشیمانییەك دادمان نادات".
كۆتایی ئەم وتارەشمان، ئاوها قفڵداوە:

"سەركردایەتی سیاسی هێزە سیاسییەكانیش، مادام دەستەبەری سیاسی ئاییندەی رووداوەكانیان نییە، چارەسەری كێشە ناوخۆییەكان، دەبێتە ئۆباڵێكی مێژوویی ئەستۆمان‌و بەهەر پاسا‌و‌و بیانوویەك ئەم چارەسەرە لەمە زیاتر داوابخرێت، ئێستا سزای ویژدانی‌و لەئاییندەشدا، سزای مێژوویی، هەیە".
مەخابن، ئەوەتا دوای سزای ویژدانی، خەریكە سزا مێژوییەكەشمان دەرخوارد دەدەرێ‌!!

پێنجەم شۆك
كە زانیمان تەنها دڵسۆزانی كوردستان وتارەكان دەخوێننەوەو لایەنە سیاسییەكان نەبایان دیوەو نەباران، ناچار بوین لە (13/6/2016)دا، لەزانكۆی سلێمان كۆڕێكی فراوان ببەستین بەناونیشانی (مەترسییەكانی دۆخی ئێستا؛ سازان یان ترازان). هۆڵی زانكۆ ئاپۆرە بوو لەسەركردەی حزبەكان‌و مامۆستایانی زانكۆ و خوێندكارو كادر. لەو دۆخەدا مەترسی لەسەر چارەنوسی بەشەكانی كوردستان‌و تەقینەوەی كێشە ناوخۆییەكان، دایگرتبووم. چونكە ناكۆكییە ناوخۆییەكان چارەسەر نەدەكران‌و موزایەدەخوازی برەوی هەبوو.

لەمەتنی كۆڕەكەدا، وتمان: "لەبەرئەوەی تائێستا هیچ جۆرە رێككەوتنێكی كۆنكرێتی، لەنێوان پەیەدەو هەندێك لەهێزە رادیكاڵەكانی رۆژئاوای كوردستان، لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی سوریا نییە، هەروەها لەكۆنگرەكانی جنێف قبوڵیان ناكەن، لەبەر ئەم دوو خاڵەیە:
یەك: لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی سوریا، هیچ جۆرە رێككەوتنێك‌و دەستەبەرێك نییە.
دوو: لەكۆنگرەی جنێف، تائێستا مافی كورد دەستەبەر نەكراوەو پەیەدە قبوڵ نەكراوە. ئەم سیناریۆیانە ئەگەر بچێتە سەر، بەم سیاسەتەی ئێستای حكومەتی سوریا، بەم عەقڵییەتەی ئێستای ئۆپۆزسیۆنی سوریا‌و بەو رێككەوتنەوەی كە لەنێوان سوریا‌و توركیا بەڕێوەیە، رۆژئاوای كوردستان، لەهەموو بەشەكانی تری كوردستان زیاتر، مەترسی لەسەرە".

لەدوا بەشداریشمان لەكۆنفرانسی میری (23-24/10/2018) لەهەولێر، دووپاتمان كردەوە، كە: دەبێ‌ پەیەدە، كێشە سیاسییە ناوخۆییەكانی رۆژئاوا چارەسەر بكات‌و لەدانوستانەكاندا، بۆ نوسینەوەی دەستورو ئاییندەی سوریا، مافی كورد دابینبكات. هەروەها لەكۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیشدا، هەمان بابەتم باسكردو پەسەندیشكرا. لەهاتنی وەفدی رۆژئاواشدا، مەترسییەكانمان لەگەڵ باسكردن‌و وتمان:
پەیامی ئێمە ئەوەیە، چارەسەری سیاسی بۆ كێشەی رۆژئاوای كوردستان لەناو سوریادا بدۆزرێتەوە، ئەگینا مەترسی بەڕێوەیە.

وا ئەمریكا، بڕیاری خۆیدا، جارێ‌ دوا ئەنجام دیار نییە، روسیا‌و فەرەنسا، چیان پێدەكرێ‌ بۆ چارەسەری سیاسی. هێزە كوردستانییەكانیش، لایەنیكەمی رێككەوتنی گشتیان لەناو خۆیاندا نییە. مەخابن:
-پەیەدە سورە لەسەر سیاسەتی حاكمییەتی خۆی.
-هەندێك لایەنی سیاسیش هەن، سیاسەتی كاردانەوەیان بەرامبەر پەیەدە گەیاندۆتە رادەیەك، داگیركەران سودی لێوەردەگرن.
وەرزێكی سیاسی مەترسیدارە. بەڵام كەرامەتی سیاسی لەهەموو لایەك دەخوازێ‌، بەرەنگاری بكەن‌و مەترسییەكان كەمبكەنەوە. خەبات بۆ چارەسەری سیاسی گونجاو بكەن. ناكۆكی ناوخۆیی كەمبكەنەوە. لەبەشەكانی كوردستانیشدا، پشتیوانی رۆژئاوا، باشتر بكرێ‌.

ئەمریكا بڕیاری خۆیدا، ئێستا ئیتر ئەنجومەنی ئاسایش‌و یەكێتی ئۆرۆپا، كاتێتی نەهێڵن تراژیدیای سیاسی لۆزان‌و رێككەوتننامەی جەزائیر، سێپات ببێتەوە. روسیا، لەسوریادا كاریگەرترین دەوڵەتی ئەنجومەنی ئاسایشە، دەتوانێ‌ چارەسەر بسەپێنێ‌. بۆیە، ئومێدەوارم، بەپشتیوانی فەرەنسا، داكۆكی لەچارەسەری گشتگیر بكەن. نەك چارەسەرێك سوپای سوریا ئازاد بكرێ‌ بۆ سەركوتكردن‌و بێبەشكردنی گەلانی سوریا لەمافە دیموكراسییەكان.

ئەگەر، ئەنجومەنی ئاسایش‌و یەكێتیی ئۆرۆپا، داكۆكی لەچارەسەری سیاسی بكەن‌و لەپرۆژە دەستوری ئێستادا، لەكۆنگرەی ژنێفدا، روسیا پێداگیری بكات بۆ مافە دیموكراسییەكانی كوردو پێكهاتەكانی تریش، بەدڵنیاییەوە، ئەمریكاش پەسەندی دەكات‌و دەوڵەتانی هەرێمایەتیش ناتوانن، دوژمنی چارەسەری دەستوری بن.

بەپێچەوانەشەوە، تراژیدیا بەڕێوەیە. گەرچی دڵنیاین گیانی بەرەنگاری لەرۆژئاوادا، بەرزە. تابتوانن، ناهێڵن ئەزمونی شێخ مەحمودی دوای جەنگی یەكەم‌و، ئەزمونی كۆماری كوردستان دوای جەنگی دووەم‌و، ئەزمونی شۆڕشی ئەیلول لەجەنگی سارددا، روبداتەوە. بەهیواشین، حزبە كوردستانییەكانیش، خۆیان شەرمەزاری مێژوو نەكەن.