■  چیا عەباس
دەمێکە کەسانێک بە گومانەوە دەرواننە پرۆسەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان، گومانێک رەنگدانەوەی خەستی لە سەر کۆی گشتی پرۆسەی سیاسی و حوکمرانی هەبوە.
کاک نەوشیروان بە چەند مانگێک پێش ماڵئاوایی لە کۆبونەوەیەک لە لەندەن رایگەیاند ژیانی پەرلەمانی لە هەرێم کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، مەخابن دەسەڵاتدارانی گۆڕان دوای وەفاتی ئەو بۆچونەیان بە هەند وەرنەگرت و بەدوای ئەڵتەرنەتیڤێکی کاریگەردا نەگەران، پێیان وابو لە واحەیەکی دیموکراسی نێو بیابانی وشک و کەمەرشکێنەری ناوچەکە تینویەتی خەڵک دەشکێنن.  
لە دوای یەکەم هەڵبژاردنی ساڵی ١٩٩٢ زەبری چەک ئاراستەی دەرئەنجامەکانی کرد، دو هێزی دەسەڵاتداریش ئاراستەکەیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان بە پرەنسیپی فیفتی بە فیفتی تەوزیف کرد. هەرچەندە تاکە سودی گەورەی ئەو پرەنسیپە رێگری بو لە سەرهەڵدانی شەری ناوخۆ لەو ساتانەدا، بەڵام سەرەتایەکی زۆر قێزەوەن و بەدناو بو بۆ یەکەم ئەزمونی دیموکراسی لە هەرێمێکی شەکەت و ماڵوێران لە ئاکامی سیاسەتەکانی رژێمی سەدام.
خەڵکی کوردستان بەپەرۆشی و ئومێدێکی زۆرەوە پێشوازییان لە یەکەم هەڵبژاردن کرد، تەنانەت روداوەکە بوە باسێکی گرنگی ئاژانسەکانی دنیا و مایەی بەرزنرخاندنی کورد لە پرۆسەکەدا.
لە گەڵ بەرپاکردنی شەری ناوخۆ پەرڵەمان و پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن کرانە قوربانی فیشەک و مشتێک دۆلار، خاک و حوکمرانی و رەنگ و سیما نەتەوەییەکان و زمان و سەروەری هەرێم نێوان دو لایەنی شەرکەر دابەش کران، دابەشبونەکە مۆدێلی دیموکراسی کوردیشی گرتەوە، هەر یەک لە دو تەرەفەکە بە جیا هاواری دیموکراسی لە زۆنی خۆی دەکرد و تەرەفی موقابیلی بە دکتاتۆر و بکوژ و جۆرەها ناو ناتۆرە وەسف دەکرد. دیموکراسیەک لە هەمو شتێک دەچو تەنها دیموکراسی نەبێت، چونکە لە گەڵ هەر هاوارێکدا فیشەکێک دەنگێکی رەسەنی کوردی کپ دەکرد. لە دوا مەتافدا بە زەبری ئەمریکا و بە ئامادەبونی وەزیری دەرەوەی، کۆڵن پاوڵ، یەکەم دانیشتنی یەکگرتوی پەرڵەمانی کوردستان پاش زیاتر لە چوار ساڵ لە سەباتی 
" اهل الکهف" سازکرا.
هێدی هێدی دوای روخاندنی رژێمی سەدام دو تەرەفی دیموکراتخواز بە ئەحکامی رێکەوتنی ستراتیژی کەوتنە گیانی پرۆسەی دیموکراسی و ئەو نوزەیەشی تێیدا مابو کپ کرا.
وێرای چەند خاڵێکی سودبەخشی رێکەوتنەکە، بەڵام رێکەوتنەکە زەمینەی دەستەمۆکردنی دەنگدەر بو، ، گورزێکی قورس بو لە پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن درا. لێرە بەدواوە کاتێک هاتنە سەر دابەشکردنی پشکی حزبایەتی لە پۆست و ئیمتیازات و دەسکەوت لە هەرێم و بەغدا ئیتر پرۆسەی دەنگدان بۆ ئەو دو هێزە بوە پێوەری سەرەکی بۆ بەدەستهێنانی وەلا و گوێرایەڵی بۆ حزبەکانیان تا هەر لایەنێک هیزی خۆی بۆ بەرامبەرەکەی بسەلمێنێت، بۆیە هیچ رکابەری و ململانێەکیان لە هەڵبژاردنەکاندا لە سەر بەرنامە و کارنامەی حوکمرانی و سیاسی نەبوە، بێ یەک دو دوای هەڵبژاردنەکان غەنیمەی دیموکراسیان لە نێوانیان بەپێی قەوارەی وەلا دابەش کردوە. کرینی وەلا، ساختەکاری، فروفێلکردن و پشتگیری ئیقلیمی بونە ئامرازە گرنگەکانی هەڵبژاردنەکان. بێگومان خەڵک لە هەستی بەرپرسیاریەتی نەتەوەیی و نیشتمانیەوە و رێزگرتن لە خەبات و قوربانی ئەو دو هێزە لە مێژودا درێغیان لە ئەرکەکانی خۆیان نەکردوە. 
دروستبونی گۆڕان و هێز و کاریزمای کاک نەوشیروان دەسەڵاتی ئەو دو هێزەی راچڵەکاند، پەرلەمان ژیانی بەبەردا کرایەوە و بۆ یەکەمجار لە مێژوی کوردایەتیدا هێزێکی گەورەی کورد بەرێگەی پەرلەمان و سیاسیەوە بوە ئۆپزسیۆنی دەسەڵاتێکی حوکمرانی کوردی. لێرەوە هیوای خەڵک بە ژیانی پەرلەمانی و پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن گەشایەوە. 
هەر زۆر زو لە سەر دەستی کۆمەڵێک سیاسەتمەداری نابەرپرس پرۆژەی هەموارکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم زیندە بەچاڵ کرا، دەبوا سەرکەوتن یاخود شکستی ئەو پرۆژەیە بە شێوازە دیموکراسیەکە بوایە، بەڵام پارتیش نابەرپرسانە و دور لە هەمو رەفتارێکی دیموکراسی ژیانی پەرڵەمانی ئیفلیج کرد. نەدەبوا پارتی سڵی لەو پرۆسەیە بکردایە چونکە شکۆداری و ناو و ناوبانگی بنەماڵەی بارزانی و پارتی لەم سەردەمەدا پەیوەستن بە دو چەمکەوە، یەکێکان مێژوە و دەومیشیان شێوازی مامەڵەکردنیانە لە گەڵ شەپۆلی هەڵچوی دیموکراسی لە ناوچەکە.      
دوا هەڵبژاردنەکان بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی کوردستان بێبەری نەبون لە ساختەکاری و فروفێڵ و دەست تێوەردانی دەرەکی بەرفراوان و هەمە چەشن.
گۆڕان باجی گەورەی ئەو رەوشەی داوە، لێرەدا دەسەڵاتدارانی گۆڕان بێبەری ناکەم لە پشکیان لە پاشەکشەکانی گۆڕان، ئەمەیان کارێکی رێکخراوەیی ناو گۆڕانە و بێگومان گۆرانخوازان یەکلایی دەکەنەوە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەگەر هەقی رەوای دزراوی دەنگدەرانی گۆڕان نەگەرێنرێتەوە بۆ خاوەنەکەی، دەبێت گۆڕان بوێرانە رەتی ئەنجامەکانی دوا هەڵبژاردن بکات و لەو جۆرە پرۆسە سیاسیەی لە هەرێم دەگوزەرێت بکشێتەوە، بەرەو ئاراستەی بزوتنەوەیەکی میللی هەنگاو بنێت تا دەستی زۆر کراوە بێت بۆ کارکردن بۆ ئامانجەکانی، بێگومانیش تەنیا هێز نابێت ئەوە بکات، بەم کارەش ساختەکاران دوچاری دابران و گەمارۆدان دەبنەوە. 
ناشێت بە ساختە و فروفێڵ دەنگی خەڵکی بدزرێت، سەبریش سنوری هەیە و مافی دەنگدەرانە کاتێک رێکارە یاساییەکان مافەکانیان نەپارێزن پەنا بۆ یاخیبون وشێوازی تر بەرن بۆ بەرگریکردن لە خۆیان کە مافێکی رەوای هەر مرۆڤێکە. لە مێژە وتراوە هەق نابەخشرێت بەڵکو دەبێت بە بازوی خۆت بەدەستی بهێنیت. 
هەر بەرپرس و باڵادەستێکی گۆڕان خۆی لەم بەرپرسیاریەتیە بە هەر هۆکارێک بێت بدزێتەوە بێگومان زو یا درەنگ روبەروی تورەیی و هەڵچونی گۆرانخوازان دەبێت و مێژوی خۆشی لە ناو بزوتنەوەکە بە گەشاوەیی بەجێ ناهێلێت.

نوسینی: چیا عەباس
رۆتەردام: ١ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٨