■  یاسین تەها

لەم چەند رۆژەى دواییدا کە یەکەم ساڵیادە زۆر قسەو باسى گەرم لەسەر ریفراندۆم کران. زۆرینەى گفتوگۆکان بەریەککەوتن و لەژێر نەفەسى دوو بەرەییەکەى پارو تاى هەڵبژاردنى ئەمساڵدا بوون نەک بەخۆداچوونە و هەڵسەنگاندن. هەڵوێستەکان لەسەر ئەو هەنگاوە پڕ لەسەرکێشییە هەرچۆنێک بن رێگر نابن لەو راستییەى کە زۆر لایەنى شاراوەى ئەو قۆناغە پێویستیان بەرونکردنەوە هەیە بۆ مێژوو بۆ پەند وەرگرتن. لەبەر رۆشنایی بەدواداچوونەکانى ئەوکات بۆ هەڵوێستى بەغدا، هەندێ تەوەرو ناونیشان هەن دەشێت دواتر ئیشى زیاتریان لەسەر بکرێت بەتایبەت چۆنییەتى لەکیسچوونى کۆڵێک لەدەسکەوتى نەتەوەیی و سیاسى و ستراتیژیی. لێرەدا کورتەیەک لەو بارودۆخە بەخێرایی و پوختى دەخەینەڕوو: 
بڕیاری ڕیفراندۆم له‌ سه‌ره‌تای حوزه‌یرانى 2017 لەهەرێمى کوردستان و لەپیرمام درا، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا هیچ به‌ هه‌ند وه‌ریان نه‌گرت و پێیان وانەبوو تا کۆتایی دەچێتە سەر، هەر بەم گیانەش مامەڵەیان لەگەڵ وەفدەکان دەکرد کە دەچوون بۆ دانوستان و گفتى هیچیان پێنەدان، بەڵام لەپڕدا رۆژ‌ی 25 ئەیلول توشى شۆک هاتن کاتێک شاشه‌كان پڕ بوون له‌ وێنه‌ی ده‌نگده‌ران. پەرچەکردارەکان بەرانبەر ئەم پێشهاتە ترسناکە کە یەکێتى خاکى عێراقى خستە بەردەم مەترسى‌ به‌لای شه‌قامی عەرەبییەوە وه‌ك هه‌می شته‌كانیترى وڵات دابه‌شبوون به‌سه‌ر مه‌زاج و حساباتى سیاسى و تایفى شیعه‌و سوننه‌دا. 
شەقامى شیعى کتومت كه‌وتنی شارى موسڵیان له‌ 10 حوزه‌یرانی 2010 هاته‌وه‌ یاد كه‌ تێیدا دووه‌م شاری وڵاتیان لەدەست دا. هەندێ لە سوننەکانیش خوێنی "یه‌كێتی خاكی عێراق"یان تێدا جوڵاو کەوتنە هەڕەشە، بەڵام هه‌ندێكیتریان له‌ داخی شیعه‌كان ده‌ستیان به‌ دڵدا هێنا و بەهیوابوون بەمەقاشى کورد تەمبێى خۆ سەپاندنى شیعە بکرێت و ئەوانیش بڕۆن بەرەو پرۆژەى هەرێمى سوننە. سەربارى ئەم جیاوازییە، هەردوولا لەسەر ئاستی فه‌رمی و ناوەندەکانى بڕیار یه‌كیان گرت بۆ ده‌ركردنی كۆمه‌ڵێك بڕیار دژ بەهەرێم له‌ناو كافتریای په‌ڕله‌مان، كه‌ به‌ر له‌ داڕشتنه‌وه‌ی كۆتایی ده‌قه‌كانی، به‌ كۆی ده‌نگی ئاماده‌بوان پێشوه‌خت په‌سه‌ند كران، تەنانەت سەلیم جبورى تەرمى باوکى بەجێهێشت و پرسەى هێنا بۆ ناو هۆڵى پەرلەمان نەکا لەم "ئەرکە نیشتمانییە" دوا بکەوێت.
لەناو ناوەندى شیعەدا بەرەى "راستڕە" ـە کان کە نورى مالیكی، حەنان فه‌تلاوی، باڵه‌ ئێرانییه‌كانی حه‌شد "بەدرو عەسایب" لەگەڵ هه‌ڵۆكانی حیزبی ده‌عوه‌ نوێنەرایەتیان دەکرد، ته‌پڵی شه‌ڕیان لێداو کەوتنە گوشارکردن بۆ ئەوەى حەیدەر عه‌بادی سەرۆک وەزیران تێوه‌ بگلێت له‌ جوڵاندنی سوپاو حه‌شدی شه‌عبی بۆ سنوره‌كانی هەرێم، له‌پاش ئه‌وه‌ش په‌لاماردان و شەڕ ده‌ست پێ بكات. له‌م نێوه‌نده‌شدا هەندێ سیناریۆ ئاشکرا کران لەوانەش هێرشی سوپا بۆ كۆنتڕۆڵكردنه‌وه‌ی كۆمپانیای نه‌وتی باكور له‌ كه‌ركوك، به‌ڵام لە ترسی به‌ره‌نگاری كوردو لەچاوەڕوانى رونبونەوەى کاردانەوە گریمانکراوەکانى کۆمەڵگاى نێودەوڵەتیدا، ئەم گوشارە لەرۆژانى یەکەمى پاش ریفراندۆم، سەرى نەگرت. هەندێ لایەنى کوردییش بەمە تێکەوتن و تێپەڕاندنى مەترسییەکانى ریفراندۆمیان راگەیاند. 
ئەو بەرە شیعەیەى له‌گه‌ڵ شه‌ڕ نەبوون به‌ هیوای ئەوە بوون بەغدا له‌ ڕێی ئه‌نقه‌ره‌وه‌ ده‌روازه‌ی سه‌ره‌كی سنووری توركیا له‌ خاپور و فڕۆكه‌خانه‌كانى هەولێرو سلێمانى کۆنتڕۆل بکات، بەمەش هه‌رێم بکاتە بەبەشێک لەبەغدا، بۆ ئه‌وه‌ی کورد چیتر زاتی داواکردنی سه‌ربه‌خۆیی نه‌كات. هەر له‌م میانه‌یه‌شدا حکومەتى عێڕاق فرمانی دەرکرد بۆ ته‌نسیبكردنی زیاتر له‌ چل فه‌رمانبه‌ری گومرگ بۆ ده‌روازه‌ی ئیبراهیم خه‌لیل، به‌ هیوای ئه‌وه‌ی ئه‌نقه‌ره‌ ته‌نهاو ته‌نها مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌ بكات. بەتوندیش فڕۆکەکانى داخستبوو هاوکات لەگەڵ داخستنى مەرزەکان لەلایەن ئێرانەوە. 
لەنێوان ئەم دوو بەرەیەشدا، لەبەغدا مقۆ مقۆیەک هاتە ئاراوە کە ناكرێت هه‌مو كورد باجی ریفراندۆم بدات، به‌تایبه‌ت بەرەیەکى بەرچاوى لەسەر کات و ساتى هەنگاوەکە رازى نەبووە "کەمپینى نەخێر"، هەروەها هه‌ندێك رێژەی سەیرى بایکۆت لەسلێمانى و هەڵەبجە دەرکەوتن کە جێگەى سەرسوڕمان بوون بۆ ئەم شارانە کە رەمزیەتى مێژوییان هەیە، بەم هۆیەشەوە مشتومڕ هاتە ئاراوە چۆن کارێک بکەن، نه‌بێته‌ هۆی سزای به‌ كۆمه‌ڵ بۆ هەموو کورد، به‌و پێیه‌ی جیهان ئه‌وه‌ قبوڵ ناكات و بیرۆکەیەک گەڵاڵە بوو کە سلێمانى بکەنە سەنتەرى هەرێم لەبرى هەولێر، بەڵام ئەوە سەرى نەگرت و نەکرا فڕۆکەخانەى ئەم شارە بەتەنها بکەنەوە.
لە رۆژگارەکانى نیوەى یەکەمى مانگى ئۆکتۆبەردا، بەغدا لەهه‌ڵوێستی توندى ئه‌نقه‌ره‌، تاران، واشنتۆن، ئه‌وروپاو وڵاتانی كه‌نداو، دڵنیا بوویەوە کە لەگەڵ گێڕانەوەى کورددان بۆ قۆناغى پێش 2003، بەتایبەت هى مەکگۆرک و تیلەرسۆن، بۆیە هیچ ترسى کاردانەوەو گوشارى نێودەوڵەتییان نەماو بەئیسراحەت کەوتنە جێبەجێکردنى پلانە سیاسى و سەربازییەکان، کە بەشێکیان دروستکردنى درزو کەلێن بوو لەو هێزەى بڕیاربوو بەرگرى لەکەرکوک بکات، ئەمەش دواتر بە "رووداوەکانى 16 ئۆکتۆبەر" ناسرا. 
هەرچەندە عەبادى کەسێکى شەڕخواز نەبوو، بەڵام کەوت بەسەر واقیعێکى تاڵ و گوشارێکى گەورەدا، هەموو ئەو دەسکەوتانەى بەدەستی هێنابوون لە شەڕى داعش و لە ماوەى سێ ساڵى ویلایەتەکەیدا، هەر هەموویان کەوتنە سەر مەحەک و بەردەم مەترسى سفر بوونەوە، ئەگەر هەنگاوى کردەیی نەنایە دژى هەرێمى کوردستان. ئەوکاتیش ناوبراو مەست بوو بە ویلایەتى دووەم و بەگەرمى کارى بۆ دەکردو لاى خۆى واى دانابوو کە نیمچە مسۆگەرە، رکابەرە شیعەکانیشى لەخوایان دەویست و شاگەشکە بوون هەروا بەتەماشاکەر بمێنێتەوە بۆ ئەوەى قسەکەیان بەراست بگەڕایە کە ئەبو یوسر کەسێکى ڕاڕاو لاوازەو بەکەڵکى ئەوە نایەت ببێتە سەرۆک وەزیرانى وڵاتێکى ئاڵۆزى وەک عێراق.
بەم پێیەش ئەوەى بەکورد کرا بەهاندان و پلانى مالیکى و عامرى و تەنانەت سەدر ـ یش بوو کە بەیانێکى زۆر توندى دەرکرد، بەڵام جێبەجێکردنەکەى سپێردرا بەعەبادى بەو پێیەى سەرۆک وەزیران و فەرماندەى گشتى هێزە چەکدارەکان بوو، لەکۆتایشدا عەبادى لەشەقامى شیعە هیچى نەبردەوە لەپاى لەقاڵبدانى هەرێم و گیڕانەوەى بۆ ئامێزى بەغدا ، بەتایبەت کەرکوک کە گرنگییەکەى نایەتە باسکردن بۆ بەغدا لەگەڵ شەنگال و دەشتى نەینەوا، لەهەڵبژاردنى 12 ئایار لیستەکەى عەبادى بەپلەى سێیەم هات و خۆشى تەنها 59 هەزار دەنگى لەبەغدا هێنا. هاوکات لەگەڵ ئەمەشدا عەبادى لەلاى کورد بێزرا، دواتریش هەرچى هەوڵیدا بە ناردنى 317 ملیار دینارى مانگانە کەمێک وێنەى چڕژبووى خۆى راست بکاتەوە، بەڵام تازە کار لەکار ترازاو ئێستە ئەو هێزە کوردیانەى دەچن بۆ بەغدا بەدڵ و گیان هەر مالیکى و عامرییان مەبەستەو بەساردییەک و وەک پرۆتۆکۆلیش سەرێک دەدەن لەسەرۆک وەزیران.