■نەبەز گۆران...
هیچ لەسەر ئەوە ناوەستم، كە دەبێت هەڵبژاردن بكرێت، بروابوون بە هەڵبژاردن، بڕوابوونە بە یەكێك لە بنەما گرنگەكانی دیموكراسییەت. هەر هێز و لایەنێك هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردن بدات، ئەو هێز و لایەنە لە بونیاددا بروای بە دیموكراسییەت نییە. ئێستا كە لە میدیاكاندا دەنگێك دەبیستین باس لە دواخستنی هەڵبژاردن دەكات، ئەو دەنگە دوو دیوی هەیە، دیوێكیان بەشێكی ئەو لایەنانەن ترسیان لە پرۆسەكە هەیە، دیوێكی تری یارییەكی زمانەوانییە لە لایەن پارتەكانی دەسەڵاتەوە بۆ دروستكردنی گومان و، بێبڕوایی لەناو دەنگدەردا. ئەو دیوی یاریییەكی زمانەوانی دەكات لە ئێستاوە لەناو هەڵمەتی هەڵبژاردندایەو بە شێوازێكی ژیرانە كار لەسەر دەنگدەر دەكات. بەڵام ئەوەی دیكە، كە بڕوای وایە پێویستە هەڵبژاردن دوابخرێت، دۆخە شێواوەكەی خۆی دەبینێت و پێیوایە پرۆسەیەكی گەورەی دیموكراسی پێویستە لەسەر دۆخی ئەو بەرێوە بچێت. 
من قسە لەسەر دواخستن ناكەم، چونكە بە هیچ جۆرێك ناتوانم دژی برواكانی خۆم بوەستمەوە بۆ چەمكی دیموكراسی، ئەما لەم زنجیرە وتارەدا قسە لەسەر بەژداریكردن، یان بایكۆت كردن دەكەم.
رووی وتارەكەم لە چوار لایەنەكەیە، نەك دوو لایەنەكەی ناو سیستەمی دەسەڵات. ئەو دوولایەنەی كە دەسەڵاتن، روونە گوتار و كردەكانیان چۆنە و، روونیشە چۆن لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دەستاو دەستكردنی دەسەڵات دەڕوانن. وەلێ‌ چوار لایەنەكە بە هەموو ئەو رەخنە و سەرنجانەوە لەسەرمان هەیانە، بە هەموو شێواوییە ناوخۆیییەكانیان، بەو نەتوانینەیان بۆ جێبەجێكردنی گوتارەكانیان، هێشتا وزەیەكیان تێدا ماوە بتوانن جارێكی كە، بە مۆدێلێكی جیاوازتر ببنە بەرگریكاری ئەو گوتارەی بەرزیانكردوەتەوە و، بەرگری لە ماف و داخوازی هاوڵاتیان بكەن. هەر لەبەر ئەمەشە گرنگە لە ئێستادا قسە بۆ ئەوان بكرێت. (خوێنەری بەرێز بۆیە قسە لەسەر نەوەی نوێ‌ ناكەم و دەیانكەمە دەرەوەی ئەم وتارە، چونكە هێشتا ئەم جوڵانەوەیە روون نییە بەرەو كوێ‌ دەچێت و چۆن دەبێت. پێویستە هەڵبژاردنێك بكرێت و بەژداربن، پاشان دەزانین بەشێك دەبن لە دەسەڵات، یان بەشێك دەبن لەو گوتارە گەورەیەی ئێستا بەرزیانكردەوە و، رۆژگارێك بزوتنەوەی گۆڕان ئەو گوتارەی بەرزدەكردەوە و پاشان بۆی جێبەجێنەكرا و گیرۆدەبوو بە دەستییەوە، ئەمانیش ئەشێت لە قۆناغێكی تردا هەمان ئەزموون بێتەوە رێگایان و ئەو گیرۆدەبوونە ببینن، دەوەستین تا ئەو كاتە وێنە راستەقینەكەیان دەبینن، ئەوكات قسەی رژدیان لەسەر دەكەین، هێشتا زووە بۆ قسەكردن لەسەر ئەوان.)
چوار لایەنەكە نەیانتوانی لیستێكی هاوپەیانی دروستبكەن و جۆرێكی تر لە وزە و، جۆرێكی تر لە تێگەیشتنی سیاسیی بخەنەوە ناو خەڵك. هەوڵەكان بۆ دروستكردنی ئەم لیستە، كە هەنگاوێكی زۆر گرنگ بوو بۆ ئێستای رووبەری سیاسیی، شكستی هێنا. كەوایە ئێستا هەر چوار لایەنەكە لەبەردەم دۆخێكی ئاڵۆزدان.
بەپێی راپرسییە نهێنییەكانی دوو پارتی دەسەڵات (زانیاریی راپرسییەكانیان گەیشتووەتە ناو رۆژنامەنووسان و نووسەران) ئەم هەڵبژاردنە لە شانسی ئەواندایە، لە كۆبوونەوە تایبەتییەكانی نێوانیاندا، بە هەمان شێوە قسە لەسەر ئەو دۆخەكراوە، كە دۆخێكی لەبارە بۆ هەردوو پارتی دەسەڵات. بۆ وەڵامی ئەم بانگەشەیەی لەناو خەڵكدا دەیبیستین، پێویستمان بە ئارگۆمێنتە تا روونیكەینەوە بزانین ئەم بانگەشەیە راستە یان نا. بزانین دۆخی چوار لایەنەكە چۆنە لەناو خەڵكدا؟ بشزانین دۆخی دوو پارتەكە لە ئێستادا چۆنە؟ 
یەكەم: هەڵبژاردنەكانی عێراق گورزێكی كوشندەبوو لە چوار لایەنەكە. دۆخێك دروستیوو هیچ لایەك سەنگی خۆی نەزانی. نە دادگای فیدڕاڵ، نە پەرلەمانی عێراق، نە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان نەیانتوانی دۆخە شێواوەكە رونبكەنەوە. سەرەرایی ئەوەی بەشێكی زۆری خەڵكی بەژداری هەڵبژارندەكانیان نەكرد، ئەو بەشەش بەشداریانكرد بە تەواوەتی توشی نائومێدی بوون. بەشە بەژداربووەكە دەنگەكانی خۆی دەوێت، چوار لایەنەكەش ناتوانن ئەو دەنگانە بگەڕێننەوە و دۆخەكە چۆن تێپەڕیوە بەهەمان شێوە تێدە پەڕێت. تێكدانی سیستەمی دەنگدانەكە، تێكدانی سیستەمی ئومێدی خەڵكیش بوو. دەنگدەرانیان گەیاندە ئەو بڕوایەی هەم داوای دەنگە ونبووەكانیان بكەن كە بۆیان ناگەڕێتەوە، هەم رێگە لە هەنگاوەكانیان بگرن جارێكی كە زۆرینەیان نەچنەوە سەر سندوقی دەنگدان. ئەمەش بۆ چوار لایەنەكە گورزی گوشندەیە و چاوەرێدەكرێت لەم هەڵبژاردنەدا ئەو گوزرە كاری خۆی بكات. 
بە دیوێكی دیكەدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، دەرگایەكی گەورەبوو بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. ئەم دەرگایە بەرووی پارتی و یەكێتیدا كرایەوە و، بەرووی چوار لایەنەكەدا داخرا. رەنگە لەكاتی هەڵمەتی ئەم جارەدا خەڵك پێیان بڵێت: ئێوە كە ناتوانن بەرگری لە دەنگەكانمان بكەن، چۆن دەتوانن داوای دەنگمان لێبكەن؟! بێگومان چوار لایەنەكەش دەستە وەستاندەبن لەبەردەم ئەم پرسیارە گرنگەدا.
دووهەم: هیچ كەس ناتوانێت دڵنیایی بدات دوو هێزەكەی دەسەڵات ساختەكاری ناكەن. مێژووی هەڵبژاردن لەم هەرێمە، لەگەڵ مێژووی ساختەكاریدا، پێكەوە یەك مێژوویان هەیە و لەیەك ساتدا لەدایك بوون. هیچ هەڵبژاردنێك نەكراوە، چ لەناو حیزب، چ لەدەرەوەی حیزب، بەبێ‌ ساختەكاری تێپەریبێت. بۆیە لەم هەڵبژاردنەشدا ئەگەر هەموو رێگاكانیشان لێبگیرێت_كە كەس نییە ئەو رێگایانەیان لێبگرێت_ لە گۆشەیەكی بچوكیشەوە بێت كاری خۆیان دەكەن. راپرسییە تایبەتییەكانی دوو پارتەكە دەریدەخەن ئەمجارە بە هێزی یەكەم و دووهەم دەمێننەوە! ئەمەش بۆ خۆی دوو رێگای هەیە، رێگای دەنگدانی ئاسایی، رێگای ساختە. بێگومان هەردوو رێگاكە بەروونی چاوەروانكراون و دەیانبینین. لەم رووەوە خاڵێكی تر چوار لایەنەكە، سەرلەنوێ‌ گورزێكی دیكەیان بەردەكەوێت. بەبروای بەشێكی رۆشنبیران كە چاودێری دۆخەكە دەكەن، ئەم هەڵبژاردنە بە تەڵەیەكی مەترسیدار دەبینن، بۆ بچوككردنەوە و لاوازكردنی سەرجەم هێزەكان و پارچە پارچە كردنیان بۆ قەبارەی بچوكی ناو پەرلەمانی. بۆ رونكردنەوەی ئەم بڕوایە، پێویستمان بە ئارگۆمێنت هەیە تا بزانین چۆن؟

چوار لایەنەكە و لەناو كەوانەدا (ئۆپۆزسیۆن) لە دۆخێكی خراپدان. دۆخەكە بەشێكی پەیوەندی بە چوارچێوەی هەرێمەوە هەیە و، بەشێكیشی پەیوەندی بە ناوخۆی هێزەكانەوە هەیە. بزوتنەوەی گۆڕان لەرووی گوتارەوە بەتەواوەتی گوتارەكەی لاواز بووە خەریكی هاژەهاژێكی دەنگدەر لەو هیچ لەو هاژەهاژە تێناگات. لەرووی ناوخۆیشەوە كەس بەخیلی بەناوخۆی نابات. هاوپەیمانی دوای گورزەكەی عێراق، نەیتوانیوە سەر دەربێنێتەوە و متمانە چ بۆخۆی، چ بۆ دەنگدەران دروست بكات. لەناوخۆشدا دۆخی ئەو هیچ لە دۆخی بزوتنەوەی گۆڕان باشتر نییە. یەكگرتووی ئیسلامی، پاش ریفراندۆم بەتەواوەتی بەرەو لاوازی چوو، رەنگە قۆناغێكی زۆری بووێت تا جارێكی دیكە هەڵسێتەوە، چاوەروانیش ناكرێت ئەم هەڵبژاردنەی هەرێم ئەو قۆناغەبێت ئەو تێیدا هەڵسێتەوە. كۆمەڵی ئیسلامی بەهۆی ئەو فایلەوە بۆی نەخشێنرا، ئەمجارە لەو سنوورە توشی شكستی زۆر دەبێت و، لە سنووری ئەملاش دۆخەكەی هیچ باشتر نییە لە دۆخی هێزەكانی دیكە.
ئەم چوار لایەنە یەكێك لە ئومێدە گەورەكەیان سنووری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەیە. سروشتی ئەم دوو پارێزگایە لەگەڵ پارێزگای هەولێر و دهۆك زۆر جیاوازە. دەنگە نارازییەكانی دەسەڵات بەشێكی زۆری لەم دوو پارێزاییە، بەڵام ئەم دەنگە نارازییانە پێناچێت لەم هەڵبژاردنەدا بەو ئاسانییە بەژداری بكەن، بەژداری نەكردنی ئەو دەنگە نارازییە كە ئومێدی ئەو چوار لایەنەیە، راستەوخۆ گۆرینی تەواوی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانە. 
خەڵكی نارازی مافی خۆیەتی لەم چوار لایەنە نیگەران بێت، ئەم چوار لایەنە گوتاریان نەماوە، جوڵەیان نەماوە، زۆربەی كاتەكانیشیان بۆ كێشە ناوخۆیەكانی خۆیان تەرخاندەكەن و، توانای ئەوەیان نییە ببنە هێزێك بتوانن شوێنی دوو هێزەكە بگرنەوە. نیگەرانی دەنگدەرانیش لەم چوار لایەنە، لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا دەردەكەوێت. پێناچێت هێزێكیش لە رووبەرەكەدا مابێت جەسارەت بكات خۆی بە (ئۆپۆزسیۆن) پیشان بدات. تەواوی هەوڵەكان بۆ بەژداریكردنە لە دەسەڵاتەكە نەك دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنێك بە گوتار و دونیابینیەكی نوێوە. ئەو دۆخەش تێپەڕی بە گوتارێكی كۆنەكەوە جارێكی كە نمایشی ئۆپۆزسیۆن بكەیت، چونكە ئەو گوتارە هێندە وترایەوە و شوێنی نەگرت، خودی گوتارەكە و خودی ئۆپۆزسیۆنە كۆنەكەش، لەناو رووبەری سیاسیدا كاریگەرییەكی نەما.
پێناچێت ئەم چوار لایەنە بەم دۆخەی ئێستایانەوە بتوانن ئاڵوگۆرێك بەسەر ئەنجامی هەڵبژاردندا بهێنن.(ئەمە جگە لەوەی بەشێكیان لیستی كاندیدەكانیان نیشانەی لاوازی هوشیاری سیاسییان و جێگەی پێكەنینێكی زۆرە.) گەر ئەم هەڵبژاردنە وێستگەیەك نییە بۆ تێكشكاندنی چوار لایەنەكە و وزەی ئۆپۆسیۆن بوون، ئەی چییە؟ 
ئەو كۆمەڵە سەرنجەی لەسەرەوە خستمنە روو، دیمەنێكن بۆ ترس لەم هەڵبژاردنە. گومانم نییە دەنگدەران و ئەندامانی دوو پارتەكەی دەسەڵات دەچن بۆ دەنگدان، گومانیشم نییە ئامادەكارییەكی تەمیز كراوە بۆ ساختەكاریی، گومانیشم لەوەنییە بەشێكی دەنگی نارازی لە ماڵەكانیان نایەتە دەرەوە، بەشێكی دەنگدەرانیش نیگەرانن لە دۆخی چوار لایەنەكە و ئەوانیش روونییە دێنە دەرەوە یان نایەنە دەرەوە. بەڵام ئەو دەنگەی لەناو هێزی هاوپەیمانیدا هەیە و باس لە بایكۆت دەكات لەلایەن چوار لایەنەكەوە، دەنگێكی ژیرانەیە. بۆئەوەی بزانین ئەم دەنگە چۆن دەنگێكی ژیرانەیە دەبێت بەشوێن وەڵامێكی دروستدا بگەڕێین. 
بایكۆتی گروپ، یان تاقە هێزێك، یان تاكە كەس و كەسایەتی، هیچ لە دۆخەكە ناگۆڕێت و ئاڵوگۆرێكی گەورە دروست ناكات. بەڵام بایكۆتی چوار لایەن، بۆ خۆی گۆڕینی تەواوی پرۆسەكە و سەرلەنوێ‌ دروستكردنەوەی وزەیەكی گرنگە لە رووبەری سیاسیی و كۆمەڵایەتی ئەم هەرێمە. (لەم دۆخەدا نابێت گوێ‌ لە كۆمەڵێك كەسی بەرژەوەندی خوازبگیرێت كە شەیدای دەسەڵات و، لە ژیانیاندا هیچ فرسەتێكیان نەبووە بۆ ئەوەی بگەن بەو سفرەی دەسەڵاتە، ئێستا تولە رێكیان دەستكەوتوە بۆگەیشتن پێی، ئیتر شیوەنی هەڵبژاردن دەكەن و ناشزانن دەرناچن.)
هەرچۆن بەژداریكردن لە هەڵبژاردن كردەیەكی دیموكراسیانەیە، ئاواش بایكۆتكردنی كردەیەكی دیموكراسیانەیە. چوونی چوار هێز بەلاوازی بۆ ناو پەرلەمان گرنگە، یان مانەوەیان لە دەرەوەی پەرلەمان؟ رەنگە هەندێك كەس بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە بڵێن: گەر ئێمە لەناو پەرلەمان نەبین، دوو پارتەكە چیان بوێت دەیكەن؟ لەوەڵامی ئەم بیانوە لاوازەدا دەبێت پێیان بڵێین: بێزەحمەت كەی ئەوان ویستویانە شتێك بكەن و ئێوە توانیبێتان بیوەستێنن؟ ئەو یاسایانەی ویستویانە تێپەڕن هەمیشە تێپەڕیون، ئەو پیسخۆرییەی دەستیانداوەتێ‌ بەردەوامە و لەگەڵ بەردەوام بوونیشی بەشێكی هێزەكانی تریش تێوەی گلان، لەكاتێكدا بۆ بنبركردنی چوون، كەچی بەشێكیان كەوتنە ناوی! پەرلەمانێك گرنگە هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێزی تیابێت، یان پەرلەمانێك هێزێكی لاوازی ئۆپۆزسیۆنی تیابێت؟ ئۆپۆزسیۆن بوون مەرج نییە هەر لەناو پەرلەمان بێت، ئۆپۆزسیۆنبوون گوتارە، ئەم گوتارە لە هەرشوێنێكدا تەحقیقی بكەین، كاریگەری خۆی دەبێت و پەیوەندی بە تەنها شوێنێكەوە نیە. پاشان چ كام لەو چوار هێزە جەسارەت ئەكەن بڵێن: لەم هەڵبژاردنەدا بەهێز دەبین و دەتوانین كورسییەكانمان زیاد بكەین؟ 
بایكۆتكردنی چوار لایەنەكە تەسلیم بوون نییە، بە پێچەوانەوە گەر ئیرادەیەك هەبێت، گەر بروایەكی راستەقینە هەبێت، گەر گوتارێكی هەبێت، دەتوانرێت لەدەرەوەی ئەو بەژداریكردنە فریودەران و نمایشییەوە، كاری زۆر گەورە بكرێت. دەپرسین چ كارێك؟ ئەوە بۆ سێ‌ ساڵ دەچێت چوار لایەنەكە یان بەلاوازی لەناو دەسەڵاتەكەن، یان لە دەرەوەی دەسەڵاتەكەن. گوتاری پەرلەمانیش بەتەواوەتی پەكخراوە. هەموو هێزی چوار لایەنەكە لەناو شاشەكاندایە و، بەشەرمیشەوە جار بەجار لە سەر شەقامن. كەوایە وزەی ئەم چوار لایەنە لەناو هۆڵی پەرلەمان نەبووە، لەناو دەسەڵاتیشدا نەبووە، بەڵكو لەسەر شاشەكان و شەقامبووە بەشەرمەوە.
ئێستا ئەگەر ئەم وزەیە جارێكی كە بەشوێوەیەكی راستەقینە بگوازیتەوە بۆ شەقام و شاشەكان، چی روودەدا؟ كاریگەری دەبێت؟ ئایا دەسەڵات چی دەكات؟ ئەی گەر دەست لەم دوو شوێنە هەڵگریت و بچیتەوە ناو پەرلەمان بەو دۆخەی باسدەكرێت و بەروونی دیارە، چی دەبێت؟ ئایا ئەو رۆحە نامرێت كە كار بۆ دروستكردنی سیستەمێكی دروستدەكات؟ ئەو وزەیە كاڵنابێتەوە هێشتا جوڵەی تیاییە بۆ چاككردن؟ (من گومانم نییە هەرچی كاندیدی چوار لایەنەكەیە بەم وتارە خۆشحاڵ نین، چونكە زۆرینەیان خەونی تایبەتیان هەیە، بەڵام ئەوانەی خەونی گەورەیان هەیە بۆ كۆمەڵگەیە، بەم تێگەشیتنە ئاسودە دەبن.)
رێگای دروستی چوار لایەنەكە لەم هەڵبژاردنە: داكۆكیكردنە لەوەی دەبێت هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت. یاشان بایكۆتكردنییەتی و كارەكردنە بۆ بەرزكردنەوەی گوتاری بایكۆتكردن. بایكۆت لە پێناو حورمەتگرتنی دەنگدەردا، لە پێناو بەرگریكردن و گەرانەوەی دەنگی لایەنەكان لە هەڵبژاردنی عێراق. بایكۆتكردن رێگیركردنە لە دووبارە ساختەكاری. بایكۆتكردن هاتنە بۆناو خەڵك و پشتكردنە لەو دەسەڵاتەی هەرگیز ئامادە نییە لەپێناو خەڵكدا بیربكاتەوە و سیستەمێكی تەندروست دروست بكات. بایكۆتكردن سەرلەنوێ‌ دورستكردنەوەی بلۆكێكی ئۆپۆزسیۆنە لە دەرەوەی هۆڵی ئەو پەرلەمانەی كە خەریكە نەخشەی دادانەكەی لەم هەڵبژاردنەدا لە ئێستاوە دیارە. بایكۆتكردنی ئەو چوار لایەنە بەرهەم هێنانەوەی گوتارێكی نوێیە، خۆ ئامادەكردنە بۆ هەڵبژاردنێكی نوێ‌، هەڵبژارنێكی كەمترین ساختەی تیابكرێت، هەڵبژاردنێكی هەرلایەنە و قورسایی خۆی بزانێت، بە پێچەوانەوە بەژداریكردنی ئەو چوار لایەنە لەم هەڵبژاردنە بچوككردنەوەی چیرۆكە گەورەكەیە. لاوازكردنی ئەو وزەیەیە چەندین ساڵە كاری بۆ دەكرێت. نائومێدكردنی خەڵكە لە تەواوی دیدگای ئۆپۆزسیۆنبوون. كێشەی گەورەی ئەم چوار لایەنە لە ئێستادا ئەوەیە خەونی گەورەیان نەماوە، خەونی گەورە ئەوەیە هەوڵبدەی خۆت ببیتە دەسەڵات، كەچی خەونی ئەم چوار لایەنە بەژداریكردنی دەسەڵاتە! بەژداریكردن و خۆبوون بە دەسەڵات دوو خەونی زۆر جیاوازن. بەشێكی زۆری خەڵك نیگەرانە لەم چوار لایەیەنە پەیوەندی بەوە هەیە تێدەگەن خەونی گەورەیان نەماوە. 
ئەگەر چوار لایەنەكە چوونە ناو پرۆسەی هەڵبژدارنەوە و بەژداریانكرد، لە مانگەكانی داهاتوودا دەیانبینین بە چ قەبارەیەكی بچوكەوە دەچنە پەرلەمان، گەر بایكۆتیشیانكرد و بلۆكێكی سیاسیی نوێیان دروستكرد و، پشتیان لە هۆڵی پەرلەمانكرد و گەرانەوە بۆ سەر شەقام و، گوتارێكی نوێیان بەرزكردەوە. ئەوكات دەكرێت قسەی دیكە لەسەر ئەو رووبەرە نوێیەی خەیاتی مەدەنی بكەین و، قسە لەسەر ئەو بلۆكە نوێیە بكەین. گەر نەشیانكرد بێگومان بە قەبارەی بچوكەوە دەیانبینینەوە.