■ سامانـی وەستا بەکـر..

هەڵبەتە هەڵبژاردنەکانـی ١٢ی ئایار و ئاکامەکانـی درێژەی هەیە و ئەشیبـێ بۆ چوار ساڵی داهاتوو، سەیر ئەوەیە کە هەندێ کەس پێیان وابـێ ساختەکاری و گزی و دزینـی دەنگەکان تەنها لە چوارچێوەی هەڵبژاردنەکانـی پەرلەمانـی عێراقا قەتیس ئەمێنێتەوە!

جیاکردنەوەی سنورداری بەشێک لە سنوقەکانـی هەڵبـژاردن و گوێ ڕایەڵ نەبوون بە بڕیارو یاسا دەرکراوەکانـی پەرلەمانـی عێـراقەوە تەواوکەر و جێگیـرکەری ئەو گزی و دزی دەنگانەیە کە لە ١٢ی ئایارا بە پلان و نەخشە ئەنجامدرا و ڕاگەیاندنـی ئەنجامی نەگۆڕاوی چاوەڕوانکراوی دوای بژاردنەوەی سنورداری دەنگەکانـی هەڵبـژاردنەکە ئاسانکاری بۆ چەند بارە کردنەوەی ئەو کارە ئەکا لە داهاتووا ئەگەر لایەنە دەنگ دزراوەکان لە ئێستاوە سەرکەوتوو نەبن بە بەرگرتن لێـی. ئەم پلانە بە ڕێکەوتنـی کۆی ئەو پارتانەیە کە لە دوای ساڵـی ٢٠٠٣وە دوورو نزیک دەستیان لە حوکمداری عێـراقا هەبووە بە هەرێمـی کوردستانیشەوە بۆیە چاوەڕوانـی کردن لە حیـزبە عێـراقییەکان بۆ بەهاناوە هاتنـی هەرێمـی کوردستان هیچـی لـێ سەوز نابـێ.

لە باشوری عێـراق ئەنجامـی هەڵبـژاردنەکان هێندە هیوا کوژ بوون ئەوەتا ئەبینیـن پێش ڕاگەیاندنـی ئەنجامـی هەڵبژاردنەکان پاش ئەژمارکردنەوەی سنورداری دەستـی دەنگەکان خەڵکـی ڕژانە سەر شەقامەکان و داوای نەک ڕوخانـی حکومەتێکـی دیاری کراو بەڵکو هەڵوەشانەوەی پرۆسەی سیاسـی کۆی عێـراق ئەکەن، ئەوان باش تێگەشتوون کەمـی خزمەتگوزاری و نەبوونـی هەلـی کارو داڕوخانـی زۆربەی سێکتەرەکانـی بەڕێوەبردنـی وڵات پەیوەندی بە شکستـی حوکمڕانییەکـی گەندەڵ و ئەزموونێکـی تاڵ لە بەڕێوەبردنەوە هەیە. ئاخـر ئەوان دوای ١٥ ساڵ تێـر بوون لە درۆی تیـرەو مەزهەب و ئاین و نەتەوە کە لە دوای ڕوخانـی ڕژێمی بەعسەوە لە ساڵـی ٢٠٠٣وە تەنها و تەنها بۆ گیـرفان پڕ کردنـی چەند حیـزبێک و چەند بەرپرسێک وەک کاڵایەکـی بازرگانـی بەکارهێنـراون.

ئێستا پرسیارە سەختەکە ئەوەیە کە ئایا تاکـی کورد پاش ٢٧ ساڵ لە حکومڕانـی خۆماڵـی ماڵوێرانکەر واتە دوو هێندە زوڵم و کەمـی خزمەتگوزاری و بەرتەسک کردنەوەی سنورەکانـی ئازادی و درۆی نەتەوایەتـی و خیانەت کردن لە کوردایەتـی هەر تێـر نەبوون؟ ئاخر ئەبـێ چ نەهامەتییەکـی دیکە بەسەر ئەم خەڵکەدابێت لەوەی کە بێبەش کراون لە سەرەتایـی ترین پێوسیتییەکانـی ژیان؟ وەڵامـی ئەم پرسیارە کاتـێ وەرەگرینەوە کە هیچ یەکـێ لە ئێمە نایخوازێ کە ئەویش ڕژانـی خوێنـی گەنجانـی خێـرنەدیووی باشوری کوردستانە بە دەست بەڵتەجییەکانـی پارێزەری بارزگانانـی سیاسـی بۆ گۆڕیـنـی سیستمـی حوکمڕانـی شکستخواردووی هەرێم چونکە ئەمان نییەتیان لێهێناوە کە بەدەردی دیکتاتۆرەکانـی بەهاری عەرەبـی بچن و تا میلەت لەسەر کورسـی دەسەڵات هەڵیان نەیاتە خوارەوە خۆیان جوڵەی بۆ نەکەن.

ئەو کردە ناشـرینە بۆ تەنها بۆ یەک هەڵبـژاردن نەبوو بەڵکو مەبەست لێـی داکوتانـی دواین بزماربوو بە تابووتـی دیموکراسـی و پرۆسەی هەڵبـژادندا، کە ئەو پرۆسە گرنگە بەجۆرێک بـێ ئەرزشکرێ کە تاکـی دەنگدەر هیچ هیوایەک بەبەرۆکـی سندوقەکانـی هەڵبـژادنا هەڵنەواسـێ بۆ گۆڕانکاری کە ئەمەش تاکە ئامانجـی فیرعەونەکانـی دەسەڵاتە.

ئەوەی ئێستاش ئەگوزەرێ لە هەوڵدان بۆ دواخستنـی هەڵبـژاردنـی پەرلەمانـی کوردستان لە ٣٠ی ئەیلول بۆ ناشتنـی هەر هیوایەکە کە تاکـی کورد بە یەخەی گۆڕانکاریا هەڵـیواسیووە لەڕێـی هەڵبـژاردنەوە لە کاتێکا ئەم خولە پێش وەخت ساڵێکـی بۆ دەێژکراوەتەوانـێ، هەر بۆیە گرنگە ڕێگە نەدرێ بەدواخستنـی هەڵبـژاردن و ئەو پرۆسە گرنگە چورا ساڵ جارێک لەکاتـی خۆیا بە ئەنجام بگەیەنرێ چونکە وڵاتانـی پێشکەوتوو تەنانەت لە جەنگ و کارەساتیشا پەنا بۆ ئەو کارو کردارە بەدفەڕە نابەن لەبەر ئەوەی دڵنیان بەرەوپاش چوونـی دیموکراسـی لـێ لە دایک ئەبـێ، هەر بۆیە گرنگە بە وروژم چوون بەرەو هەلبـژردنەکانـی داهاتوو وەڵام بدرێتەوە و جارێکـی تر گوڵـی گۆڕانکاری لە بەرۆکـی سندوقەکانەوە چـرۆبکەنەوە.

هەڵبـژاردن لە ئێستای ژیانـی سیاسـی هەرێمـی کوردستانا بە کۆرپەی ژیانـی حیـزبایەتـی ئەژمـێـرێ چونکە تا ئێستاش ئەم پرۆسەیە بەترسەوە مامەڵەی لەگەڵ ئەکرێ لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە "ترس لەوەی گۆڕنکاری لە دەسەلاتا بێنێتە کایەوە کە ئەم کارە مەغزای کارو فرمانـی پرۆسەی هەڵبژاردنە"، هیچ هەڵبـژاردنێک نییە بێ کەم و کوڕی بێت تەنانەت جاری وا هەیە هەڵەیەکـی هونەری لە ئالییەتـی هەڵبـژاردنا ئاڕاستەی هەڵبـژاردن بە پێچەوانەوە دەسوڕێنـێ ئەگەر ئەو وڵاتە لە لوتکەی پێشکەوتنیشابـێ. نەک هەڵبـژاردن بـێ کەم و کوڕی نابـێ بەڵکو زۆر جار ڕووداوی ناخۆشیش ڕوئەیا بەڵام ئەم ڕووداوانە بەهیچ جۆرێک گەورەتر نابن لەو ئامانجەی کە لە پشتـی پرۆسەی هەڵبژاردنەوەیە.

لە ڕاستییا هیچ ڕێکخراوێکـی سیاسـی یان هیچ دەوڵەتێک ناتوانـێ پەسەندکردن و پیادەکردنـی بنەماکانـی دیموکراسـی لە ژیانـی ڕێکخراوەیـی خۆیا بانگەشە یان کارا بکات بۆ چەسپاندنـی ماناکانـی دیموکراسـی لە سیستمـی سیاسـی لە وڵاتا ئەگەر خودی ئەو ڕێکخراوە یان ئەو حیزبە خۆی جێبەجێـی نەکا، بە واتایەکـی تر پێوانەی دیموکراســی بوونـی سیستمـی سیاسـی هەر وڵاتێک بە پێوەری دیموکراسـی بوونـی ژیانـی ناوخۆی حیزب و ڕێکخراوەکان و دامەزراوە مەدەنییەکانەوە دەپێورێ.

دابڕانـی حیـزب لە میکانیـزم و بنەما دیموکراسییەکان دووربوون و دابڕان ئەگەیەنـێ لە سیستمـی دیموکراسـی وڵاتا. کەوابـێ وەرچەرخان و جێگـێـر بوونـی بنەماکانـی سیستمـی دیموکراسـی لەو حیـزب و ڕێکخـراوانەوە دەست پێئەکات کە کەرەستەی پلورالیـزمـی سیاسـی لە سیستـمـی دیموکراسـییا پێک ئەهێنـن. دیموکراتیـزەکردنـی ئۆرگانەکانـی حیزب و ڕێکخـراوە سیاسـی و پیشەییەکان سیستمـی سیاسـی لە وڵاتا بە بنەماکانـی دیموکراسـی ئاوس ئەکات.

سەرکەوتنـی سیستمـی دیموکراسـی لە وڵاتا پەیوەستە بە پێگەیشتنـی زەمینە کۆمەڵایەتـی و سیاسـی و ئابوری و کلتوریەکانـی کۆمەڵگاوە، بەهەمان شێوە لەناو پارتە سیاسیەکانیشیا ئەو فاکتەرانەی زەمینەی سیستمـی دیموکراسـی ئەسازێنـن، هەمان گرنگیشیان بۆ تاودانبـی ژیانـی دیموکراسیانەی حیزب و ڕێکخراوەکان ئەبـێ.

لێـرەوە هەڵبـژاردنەکان ئەو نائومێدیانە ئەڕەوێنێتەوە کە بەهۆی نەکردن و پاشخستنـی ئەو پرۆسەیەوە دروست ئەبن چونکێکم ئەگەر بڕیاری هەلبـژاردن ببێتە بڕیارێکـی سیستماتیک و ئاوەهاش ماوەی نێوان وێستگەکانـی هەڵبژاردن دیاری بکرێت و لێبـڕاوانە هەڵبژاردن لەکاتـی خۆیا ئەنجام بیـرێت و ئەم بابەتە ببێتە قەناعەتـی زۆرینەی دەسەڵاتاداران و بڕیار بەدەستانـی حیـزبەکان ئەوا لە ڕێگەی خۆ حەواڵەکردنەوە بۆ وێستگەی داهاتووی هەڵبـژاردن هیچ حیزبێک پاسیـڤ و دابڕاو لە ژیانـی سیاسـی وڵاتا نامێنێتەوانـێ.

هەمیشە پایە ئەبنە ئامانج و ئامرازی وەرگرتنـی پۆست، پایەکانیش لە غیابـی ئامرازەکانـی هەڵبژاردنا ژیانـی حیزبـی دەشێـوێنـێ و لە کاتـی بڕیار نەدانیش لەسەر هەڵبژاردن ئەوا ئامرازی کەسێتـی و مەحسوبییەت جێـی ئەگرێتەوە.

لە عێـراق بە گشتـی و لە کوردستان بە تایبەتـی دوو هۆکار بوونەتە گرفتـی بەردەم گۆڕانکاری کە ئەوانیش:

١.گرفتـی بابەتـی: لە ڕاستییا بەشێکـی گرفتەکە پەیوەستە بە نەڕەخسانـی هەلومەرجـی بابەتیـی لە عێـراق و لە کوردستانیشا تا حیزبـی سیاسـی وەک حیـزبێکـی پەرلەمانـی و هاوچەرخ خۆی نمایشبکا، ئەویش ئەوەیە حیـزبـی پەرلەمانـی پێویستـی بەوەیە سیستمێکـی تەواو عەیار دیموکرات بەرقەراربـێ تا پارتە سیاسییەکان لە قاڵبـی دەستوری بدرێن.

بەڵام لە کوردستانا سیستمی سیاسـی دوو پرەنسیپـی سەرەکـی نوقسانە کە بریتیـن لە دەستور و پرنسیپـی دەستاو دەست کردنـی دەسەڵات، هەڵبەتە لە مەشا پشکـی شێـر بەر پارتـی و یەکێتـی ئەکەوێ کە تا ئەم ساتەش ڕێگە بە نوسینەوەی دەستورێکـی مۆدێرن و سەردەمییانە نادەن. بوونـی دەستور هەموو ئەو بۆشاییە یاساییانە پـڕئەکاتەوە کە سیستمـی حوکمڕان و پرۆسەی دیموکراسـی ئاڕاستە ئەکات و پەیوەندی نێوان خەڵک و دەسەڵات ئەخاتە سەر شاڕێـی خۆی، وە دواجار پرۆسەی دەستاو دەست کردنـی دەسەڵاتیش زۆرینە ئەباتە دەسەڵات و کەمینەش ئەکا بە ئۆپۆزسیۆن.

٢.گرفتـی خۆیـی: گرفتـی ناوخۆیـی یان کوشندە، ئەمە خراپتـرین هۆکارە بۆ پاشەکشـێ و بـێ هێـزبوونـی حیـزب. ئێستا زۆر بە ڕوونـی گرفتە ناوخۆییەکانـی ناو حیـزبەکان کەم تا زۆر لە ناو خەڵکا باسـی لیوەئەکرێ بۆیە چاونووقانـی سەرکردایەتـی حیـزبەکان لێـی بچوک بوونەوەی لێئەکەوێتەوەو بە پێچەوانەشەوە گەشە کردن.

گۆشکردنـی کادێری سیاسـی هیچ جیاوازییەکـی لەگەڵ گۆشکردنـی مناڵێک نیە لەناو خێـزانا بۆیە زۆر گرنگە ئەو کادێرانەی ناو حیـزبێکـی دیاری کراو بەباشتـریـن شێوە پەروەردە بکرێن و لەسەر دەستبەردان لە پۆستە حیـزبییەکانیان ڕابهێنـرێن و ڕێگە بەمانەوەی هیچ ئەندام حـیزبێک نەدرێت لە پۆستێکـی دیاری کراوا بەجۆرێک هێندە بمێنێتەوە کە خۆی لـێ لێببـێ بە خاوەن و خودای کارەکەی هەڵبەتە ئەمە بۆ مەکتەب سیاسـی و سەرکردەی حیـزبەکانیش ڕاستە، تا کادێرێکـی سوودبەخش و تەندروست پێشکەشـی کۆمەڵگە بکرێ چ جای ئەگەر خودی ئەو حیـزبە لە بەرەنجامـی بێ دادی کۆمەڵایەتـی و گەندەڵـی ئیداری و سیاسـی لەدایک بووبـێ.

هەڵبەتە کاتـێ ستاندەری جیهانـی چوار ساڵ بۆ تەمەنـی حکومەتێک دانراوە و پاشان چوار ساڵـی تریش ئەمە بەشێوەیەکـی وابەستەو پەیوەستـی دوو هۆکاری جەوهەریـن ئەوانیش:

یەکەمیان بۆ ئەوەیە کە مرۆڤ لەو ماوە دیاری کراوەیا زۆرترین و باشترین بیـرو هۆشیاری خۆی ئەبەخشـێ و پاش ئەوکاتە گیـرۆدەی دووبارە کردنەوە ئەبێت و داهێنانێکـی جۆری پێناکرێ لە ئاست خواستـی گشتییا بێت.

دووەمیان بۆ ئەوە ئەگەڕێتەوە کە مرۆڤەکان پاش ئەو ماوە دیاری کراوە ئیـتـر زیاتـر بیـر لە خود ئەکەنەوەو لە هەوڵـی شوێـن پێقایم کردنا ئەبن و بەرژوەندی تایبەت پێش گشتـی ئەخەن و سەرەتای لەدایک بوونـی کۆرپەلەی بیـری دیکتاتۆری و مانەوە لە دەسەڵات سەرهەڵئەیات.

حیـزب واتە سیاسەت سیاسەتیـش هونەرە، تاکتیکە، زانستە، کارگێـڕییە، یارییە و نهێنـی پاراستنـیشـی خاڵـی هەرە بەهێـزە بۆ سەرکەوتنـی، بۆیە ئاشکرا کردنـی ئەو موئامەرەیەی لە هەڵبـژاردن ئەکرێ و تێگەیاندنـی شەقام لێـی خاڵـی هەرە بەهێـزی هێـزە ئۆپۆزسیۆنەکانە بۆ تێکشاندنـی کۆدی نهێنـی ئەو پلانگێـڕیەی لە هەڵبـژاردن ئەکرێ لەلایەن هەردوو لایەنـی دەسەڵات، بەجۆرێک تێکشاندنـی ئەو کۆدە ئەبێتە خاڵـی وەرچەرخان و دەستاودەستکردنـی دەسەڵات.