د. كامەران مەنتك
 
ئەوەی لە سوریاو رۆژئاوای كوردستان روودەدات، سازانەكانی قۆناغی شەڕی ساردی نوێیە لەسەر دابەشكردنەوەی هەژموونی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، توركیا دوای ئەوەی بۆ ماوەیەكی زۆر لەسەر هەردوو پەتی روسی و ئەمریكی یاری دەكرد، پێدەچێت لە دواجاردا خۆی بەلای ئەمریكییەكاندا یەكلایی كردبێتەوەو بەرامبەر ئەمەش كۆمەڵیك دیاری پێشكەش كرابێت، دیارە گەورەترین دیاریش بۆ توركیا سەری مێردەزمەی كوردییە، كە وەك توركەكان دەڵێن، ئەگەر دەوڵەتی كوردی لە ئەفریقاش بێت ئەوان دژایەتی دەكەن!
ئەو خۆیەكلایكردنەوەی توركیا، روس و ئێرانییەكانی سەخڵەت كردووە، روسەكان پێیان وایە ئەو هەڵوێستەی توركیا دەبێتە هۆی هەڵوەشانەوەو كۆتایی دەوڵەتی كەمالی، كە لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانییەوە دامەزراوە، ئێرانییەكانیش پێیان وایە، كە توركیا كەوتە تەڵەی ئەمركییەكان باجێكی قورس دەدات، بەڵام ئەوەی شارەزای مێژووی سیاسی توركیای نوێ بێت، بە ئاسانی درك بەوە دەكات، كە لەماوەی جەنگی دووەمی جیهانیش، ئەو وڵاتە ماوەیەكی زۆر لەسەر هەمان سیاسەت كاری كرد، تا ئەو رادەیەی خودی هاوپەیمانان لێی بێزار بوون بڕیاریاندا سعودییەو خاكی كەنداو وەك ئەلتەرناتیڤێگ بۆ بنكەكانی توركیا بەكاربێنن، تا لە كۆتایدا توركیا خۆی یەكلاییكردەوە چووە پاڵ هاوپەیمانان، ئەوەبوو لەدوای جەنگ پێگەیەكی باشی لە پڕۆژەی مارشاڵی ئەمریكی داگیر كرد!.
لەو روانگەیەوە دەتوانینن بڵێین، ئەو كێشانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دوای سیستەمی تاكجەمسەری هاتنە ئارا، لە قۆناغی كۆتایی دان و جیهان لە دوا هەنگاوەكانی دابەشكردنێكی تری هەژموونییە، پێدەچێت ئاڵووێرێك لەنێوان گەڕاندنەوەی رۆڵی توركیا، كە لەقۆناغی یەكەمی شەڕی سارد گێڕای، واتە بوونەوەی توركیا بە پۆلیسی پاراستنی بەرژوەندییەكانی ئەمریكاو ئەوروپا لە رۆژهەڵات، ببێتە هۆی ئەوەی هەموو ئەو ئەلتەرناتیڤانەی وایان نیشان دەدا، كە وەك هاوبەشێك سەیریان دەكەن و لەشەڕی داعش و فشار خستنە سەر رژێمەكانی ناوچەكە بەكاریان دەهێنا، وەكو كورد، رۆڵێان لاواز ببێتەوە جارێكی تر ئەركیان تەواو بووبێت، كە ئەمە بە كۆتا هاتنی هەردوو ئەزموونی باشوورو رۆژئاوای كوردستان دەگەیەنێت و كورد جارێكی تر دەبێتەوە ناوچەیەكی تامپۆنی و قوربانی یەكەمی ئەو سازشكردنەوە.
ئەمجارە ئەمریكا دەیەوێت ئەزموونی ئەفغانستان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش گشتگیر بكات، ئەو تاڵیبانەی، كە لەسوریاش هانی داو حكومەتی بەشار ئەسەدی پێ روخاند، لە ماوەیەكی كەمی تردا بینێرێتە ئێراق و ئەو وڵاتەش بەدەردی سوریا ببات، كە ئەمە دۆخێك دەخولێنێت، تا ماوەیەكی زۆر ئەو ناوچەیە سەقامگیری بەخۆیەوە نابینێت.
 ئەوەی گرنگە لێرە سەرەداوی گەمەكەش خراوەتە دەستی توركیاو رۆڵی سەر پۆلیسی ناوچەكەی پێدراوە، بەرامبەر ئەمەش رەنگ بێت لە روی جوگرافییەوە ئەو پشتێنە سنوورییەی، نزیكەی هەموو رۆژئاوای كوردستان و بەشێكی ستراتیژی باشووری كوردستانیش، كە ئەو شوێنانە دەگرێتەوە، كە ئێستا توركیا بە كردەیی داگیری كردووە، دەستكەوتی هەنووكەیی توركیا دەبێت، واتە سنوورەكانی توركیا لە باشوورەوە لەسەر حیسابی باشوورو رۆژئاوای كوردستان فراوان دەبێت، یاخود بەلایەنی كەم دەوڵەتێك لە ئیراق و سوریا  دروست دەكرێت، كە هەموو بەرژەوەندییە ستراتیژی و ئابوورییەكانی توركیا مسۆگەر دەكات، لە هەردوو حالەتیشدا توركیا رێگە نادات هیچ قەوارەیەكی سیاسی كورد لەژێر هیچ ناوێكدا بمێنێت، ئەو بانگەشەیەی بۆ پڕۆسەی ئاشتی و دیداری ئیمڕاڵی دەیكات، جگە لە هەوڵێك بۆ فریودانی كوردو دوورخستەوەی لەتێگەیشتنی ئەو سیناریۆیە زیاتر نییە!
كەواتە هەر هەنگاویك توركیا بۆ ئاشتی بینێت لە باكووری كوردستانیش، جێگەی متمانەو باوەڕكردن نییەو وەك تاكتیكێك بەكاردەهێنرێت بۆ ساردكردنەوەی كورد بەگشتی و باكووری كوردستان بە تایبەتی ، بۆئەوەی دووریان بكاتەوە، یاخود بەلایەنی كەم بۆ ماوەیەك سڕییان بكات تاوەكو ئەو، پلانەكەی خۆی جێبەجێ دەكات، بۆیە دەبێت كورد لەهەموو كاتێك زیاتر هووشیار بێت، رێگە نەدات سەقامگیری لەناوچەكە دروست بێت و پێویستە دەست بەجێ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی هەموو كوردستان، بەتایبەتیش باكورو رۆژئاوای كوردستان بگرێتەوە، تاوەكو سەرنجی رای گشتی جیهانی رابكێشێت هەروا بەئاسانی جارێكی تر كورد نەكرێتەوە بە قوربانی یەكەم.
دەبێت خەڵكی باشووریش تێبگەن، كە ئەو سڕبوون و بێدەنگییەیان خۆ ئامادەكردنە بۆ چەقۆی جەللادو لە دواجاردا ئەوانیش دەكرێنە قوربانی و كورد لەم قۆناغەدا بەتەواوی دەدۆڕێت، كە دەڵێم دەدۆڕێت واتە هەموو شتێك لەدەست دەدات، لەبەرئەوەی یزوتنەوە چەكدارییەكانی تر لە سەدەی بیستەم شكستیان دەهێنا، بەڵام ماوەیەك دواتر دەجوولێنرانەوەو گۆڕەپانەكەیان لە دەست نەدەدا، بەڵام ئەمجارەیان بەشێكی گەورە لە هەستارترین و ستراتیژیترین گۆڕەپانەكە لەدەست دەدەن، ئەویش ئەو پشتێنە سەخت و شاخاوییەیە، كە لەسەر دەریایی سپی ناوەڕاست، یاخود لە چیای كرمانجان درێژ دەبێتەوە تاوەكو دەگاتە زینی وەرتێ، دوور نییە ئەگەر ئێران زیاتر لاواز بكرێت، ئەوا ئەو پشتێنەیە تاوەكو خانەقینیش درێژبێتەوە!
ئەمە جگە لەوەی لە ناوەوەش شارەكانی وەكو هەولێرو دهۆك و سلێمانی لەژێر دەسەڵاتی كوردیدا بەشێوەیەك تەعریب كراون، كە هیچ حكومەتیكی تری ئێراق لە رابردودا نەیتوانی ئەو تەعریبە بكات، كە خەریكە ئەو شارانەش مۆركی كورد بوون لەدەست دەدەن و هەر گۆرانكارییەكی لەو شێوەیەی باسمان كرد، ئەو تەعریبكردنە قووڵتر دەكاتەوەو زیاتر دەیچەسپێنێت.
تا ئێستا ئەو هەنگاوانەی ئەو سیناریۆیە، كەمێك كۆسپی لەبەردەمدایەو روسیا دەیەوێت دەستكەوتی زیاتر بەدەست بێنێت، بۆیە خۆی لە ناوچەكە كوردییەكان گرخاندووە هێزەكانی ناباتە دەرەوە، لەكۆتایی ئەگەر گەیشتە ئەو داوایانەی دەیكات، وەكو عەفرین، هێزەكانی خۆی دەكێشێتەوەو جارێكی تر كورد دەداتەوە دەست گورگە بۆرەكان، كە ئەمە ئەگەری روودانی زۆر جیۆنسایدی گەورە دژ بەكورد بەهێزتر دەكات.
جێگەی داخە ئەو سوریا نوێیەی دروست دەكرێت، سوریایەكی ئەفغانستان ئاسایەو هیچ ئاڕاستەیەك لەو هێزانەی لە دامەزراندنی ئەو دەوڵەتەدا بەشدار دەبن لە هەردوو لایەنی ئەتنیكی و ئاینییەوە لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان یەكناگرنەوە، جگە لەوەی باوەڕیان بەمافی كورد نییە وەكو نەتەوەیەك، لەرووی ئانیشەوە، هێزە كوردییەكان وەكو كافر هەژمار دەكەن و خوینیان بەحەڵاڵ دەزانن، واتە بە رووخانی ئەسەد دیكتاتۆرییەتێكی ئایدیۆلۆژی چەپی ناسیونالیستی  رۆیشت و وا چاوەڕوان دەكرێت دیكتاتۆریەتێكی ئاینیی توندڕەو جیگەی بگرێتەوە، دیارە ئەمەش دەرئەنجامی ئەو شكستەیە، كە پڕۆسەی دیموكراسی لە ئێراق رووبەڕووی بووەوە، بۆیە زۆر ئاستەنگە شوێنی كورد لەناو ئەو حكومەتە نوێیەی سوریا بكرێتەوە، كە ئەگەر بتوانرێت حكومەتێك دروست بكرێت و هاوسەنگییەكانی ناوچەكە شەڕێكی نێوخۆیی ترسناك لەو وڵاتە نەهێنێتە ئارا.
بە كورتی دەبیت راشكاوانە ئاماژە بەوە بكەین، كە كورد لە بەردەم قۆناغێكی ئێجگار سەختدایەو نابێت رێگە بدرێت رۆژئاوا بكرێتە قوربانی دەستكەوتەكانی ئەمریكا و روسیاو لە نەخشەی نوێدا شوینێكی بۆ نەكرێتەوە، هاوكات ناشكرێت وەكو تەماشاكەر بمێنیتەوەو زیاتر لە پەنجا ملیۆن مرۆڤ سەیر بكەن و بزانن چۆن رۆژئاوا، دوای ئەو بێگومان باشووریش جینۆساید دەكرێت، دەبێت جگە لە خەباتی چەكداری، هەموو شێوازێكی خەباتی مەدەنی، بگرێتە بەر بۆئەوەی بەلایەنی كەم، بتوانێت، ئەگەر تیكە نانێكیش بێت بۆ خۆی بپچڕێتەوەو لەو هاوكێشە ئاڵۆزە هەرێمی و جیهانییەدا، بە بێ هیچ دەستكەوتێك نەیەتە دەرەوە.