راپۆرت: درەو
بڕیارێك كە گومانی ئەوەی لەسەر بوو پرۆسەی پارەداركردنی كۆمپانیا نەوتییەكان لە عێراق بە (مەركەزیی) بكات، رووبەڕووی بەربەست بووەوە، وەزارەت نەوت و لیژنەی نەوت لە پەرلەمان رێككەوتن داوا لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران بكەن پێداچوونەوە بە بڕیارەكەدا بكات، كۆمپانیا نەوتییەكان لە عێراق چۆن پرۆژەكانیان پارەدار دەكەن؟ وردەكاری بڕیارەكەو لێكەوتەكانی لە حاڵی جێبەجێكردنیدا لەم راپۆرتەدا.

بڕیارەكە چی دەڵێ ؟
رۆژی 13ی مانگی ئابی رابردوو، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری ژمارە (24600) دەركرد، بەپێی ئەم بڕیارە پشكی خەزێنەی دەوڵەت لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان لە رێژەی (45%) بۆ (75%) بەرزكرایەوە.
سەرباری ئەوەی حكومەت هۆكاری دەركردنی بریارەكەی بۆ چاكسازی ئابوری و پشتیوانیكردن لە خەزێنەی دەوڵەت گەڕاندەوە، بەڵام  یەكسەر بڕیارەكە لە ناوەندی سیاسی و ئابوری عێراقدا مشتومڕێكی توندی دروستكرد، بەهۆی گریمانەكردنی ئەوەی بڕیارەكە كاریگەری لەسەر كۆمپانیا گشتیی و تایبەتەكانی نەوت دەبێت و دواجاریش لەسەر موچەی كارمەندانی كەرتی نەوت رەنگدانەوە بەجێدەهێڵێت. 
ئەم ناڕەزایەتییە وایكرد، رۆژی 21ی ئاب ئەمیندارێتیی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەپەلە رونكردنەوەیەك بڵاوبكاتەوەو دڵنیایی بدات لەوەی بڕیارەكە بۆ ئەوە نییە سیستەمی پارەداركردنی كۆمپانیاكان بە مەركەزی بكرێت، چونكە كۆمپانیا گشتییەكان هێشتا مەحكومن بە یاسای كۆمپانیا گشتییەكان (ژمارە 22ی ساڵی 1997)، ئەمەش بەو واتایە دێت هەر گۆڕانكارییەكی ریشەیی پێویستی بە دەركردنی یاسای نوێ لە ئەنجومەنی نوێنەران هەیە. 
هەر لەو رونكردنەوەیەدا ئەمیندارێتیی ئەنجومەنی وەزیران دڵنیایی دا كە بەرزكردنەوەی پشكی خەزێنەی گشتی لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان كاریگەریی لەسەر خەرجی كۆمپانیاكان و موچەی كارمەندەكانیان نابێت، چونكە ئەم زیادكردنە لەسەر پوختەی قازانجی كۆمپانیا دادەنرێت دوای پاكتاوی هەموو خەرجییەكانی كۆمپانیاكە لەناویشیاندا موچەو دەرماڵەو هاندانی كارمەندان. ئەمیندارێتیی ئەوەی بە بیرهێنایەوە كە ئەمە یەكەمجار نییە پشكی خەزێنەی دەوڵەت لە قازانجی كۆمپانیا گشتییەكان زیاد دەكرێت، پێشترو لە حكومەتەكانی پێشوودا هەمان هەنگاو جێبەجێكراوە بەمەبەستی پشتیوانیكردنی خەزێنەی دەوڵەت. 
سەرباری ئەم روونكردنەوە، رۆژی 27ی ئاب كارمەندی كۆمپانیا نەوتییەكان دەستیان بۆ خۆپیشاندان كردو دەرگای كۆمپانیاكانیان داخست، رایانگەیاند، بڕیاری ژمارە (24600)ی لەبری قازانج، حكومەت كۆمپانیاكان وا لێدەكات زیان بكەن، پێیانوابوو بڕیارەكە شایستە داراییەكان لە كۆمپانیا نەوتییەكان وەردەگرێتەوەو دەیباتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت، ئەمەش وا دەكات كۆمپانیاكان خۆیان نەتوانن پرۆژەكانی خۆیان پارەدار بكەن و بەمەش رەوڕەوەی ئابوری وڵات رادەوەستێ و رێگر دەبێت لەوەی كۆمپانیاكان شایستەی بەرهەمهێنان بۆ كارمەندەكانیان خەرج بكەن. 
نەبیل مەرسومی كە شارەزای ئابورییە لەبارەی بڕیارەكەوە بۆچوونی بەوشێوەیە كە، لەبەر ئەوەی كۆمپانیا نەوتییەكان پشت بە سیستەمی خۆتەمویلكردن دەبەستن و لەم رێگەیەوە دەتوانن بەشێك لە داهاتی خۆیان گلبدەنەوە بۆ پارەداركردنی كارو خەرجییەكانیان بە موچەی فەرمانبەرانیشەوە، بۆیە بڕیارەكەی حكومەت ئەو ئەگەرە بەهێز دەكات كە سیستەمی پارەداركردنی كۆمپانیاكان بە مەركەزیی بكرێن، ئەمەش لەرێگەی گواستنەوەی بەشێك لە داهاتی فرۆشیان بۆ وەزارەتی دارایی، سەرباری ئەمەش زیادكردنی پشكی خەزێنەی دەوڵەت بەو بڕە زۆرە كاریگەریی نەرێنیی لەسەر سەرمایەی بەردەستی كۆمپانیاكان و توانایان بۆ فراوانكردن و پەرەپێدان دروستدەكات، ئەمە جگە لە كاریگەرییەكانی ئەو خزمەتگوزارییە كۆمەڵایەتییانەی كە كۆمپانیاكان پێشكەشی دەكەن لەگەڵ قازانی تەرخانكراو بۆ كارمەندان.
عەلا حەیدەری ئەندامی پەرلەمانی عێراق باسلەوە دەكات، سەرباری ئەوەی بریارەكەی حكومەت هەندێك بڕگەی یاسایی تێدایە بەگوێرەی ماددەی (11/ پێنجەم) لە یاسای كۆمپانیا گشتییەكان، بەڵام لە هەمان كاتدا هەندێك بڕگەی نایاسایشی تێدایە، بەتایبەتیش ئەوەی كە وەزارەتی نەوت ناچار دەكات بەشێوەیەكی راستەوخۆ داهاتی فرۆشی خۆی رەوانەی  وەزارەتی دارایی بكات، ئەمە بەوتەی حەیدەری پێچەوانەی چەمكی كۆمپانیا گشتییەكانە وەكو یەكەیەكی ئابوری كە خۆی تەمویلی خۆی دەكات. 

دیمەنێك لە خۆپیشاندانی كارمەندانی كەرتی نەوت لە بەسرە دژی بڕیارەكە

دروستكردنی لیژنە
ئیتر دوای ئەو هەڵایەی لەسەر بڕیارەكە دروستبوو، دوێنێ 31ی ئاب، محەمەج شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە ناچاری بڕیاریدا لیژنەیەك دروست بكرێت بۆ لێكۆڵینەوەو پێداچوونەوە بە هەموو ئەو تێبینییە دارایی و یاساییانەی لەسەر بڕیارەكە هەیە. 
لەسەر ئەم بنەمایە، دوێنێ لیژنەی نەوت و غازو سامانە سروشتییەكان لە پەرلەمانی عێراق بە سەرۆكایەتیی پەرلەمانتار (هەیبەت حەلبوسی) كۆبووەوە. لە كۆبوونەوەكەدا ئەندامانی لیژنەكە رێككەوتن لەسەر ئەوەی بۆ رێككەوتن لەسەر كارنامەیەك و دواتر گفتوگۆكردن لەگەڵ سەرۆك وەزیران، سەرەتا لەگەڵ وەزیری نەوت كۆبوونەوە بكەن و گوێ لە تێڕوانینی وەزارەت بگرن لەبارەی بڕیارەكەوە. 

هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكە
لیژنەی نەوت و غاز ئەمڕۆ لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت كۆبوونەوە، دوای كۆبوونەوەكە هەیبەت حەلبوسی سەرۆكی لیژنەكە رایگەیاند، لەسەر چەند راسپاردەیەك رێككەوتوون كە هۆشداریدانە لەبارەی جێبەجێكردنی بڕیاری (24600)ی ئەنجومەنی وەزیران، لەمەشدا ستایشی رۆڵی بەرپرسانەی ئەندامانی لیژنەی دارایی و وەزارەتی نەوتی كرد كە بەوتەی ئەو بەرپرسیارێتیی یاسایی و ئەخلاقییان هەڵگرتووە بۆ بەرگریكردن لە پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت لە وڵات و دەست نەبردن بۆ ماف و دەرماڵەی توێژێك لە فەرمانبەران، كە بەهۆی كارەكانیانەوە رووبەڕووی مەترسی دەبنەوە. 
سەرۆكی لیژنەی نەوت لە پەرلەمان ئاشكرایكرد، لەسەر ئەم بنەمایانە بڕیاریانداوە راسپاردەیەك بۆ سەرۆك وەزیران دەربكەن بۆ راستكردنەوەی بڕیارەكە.  

كۆبونەوەی لیژنەی نەوتی پەرلەمان و وەزارەتی نەوت لەبارەی لێكەوتەكانی بڕیارەكەی حكومەتەوە

كورتەیەك 
كرۆكی مەترسییەكان لەبارەی بڕیاری ژمارە (24600)ی ئەنجومەنی وەزیران لەلایەن پسپۆڕانی نەوتەوە تەنیا پرسی دەستبردن نەبوو بۆ موچەی كارمەندانی كەرتی نەوت، بەڵكو مەترسییە گەورەكە ئەوە بوو، ئەم بڕیارە وابكات سیستەمی پارەداركردنی كەرتی نەوت لە عێراق بە مەركەزی بكرێت، سیستمێك كە وەكو (نەبیل مەرسومی) شارەزای ئابوری ئاماژەی بۆ دەكات وڵاتانی رێكخراوی "ئۆپێك" لە سەدەی رابردووەوە بەجێیان هێشتووە. 
لە عێراق (15) كۆمپانیای نەوتی هەیە كە بە سیستەمی (خۆتەمویلكردن) بەڕێوەدەچن، واتا خۆیان دارایی بۆ پرۆژەكانی خۆیان دابین دەكەن، ئەمانە ئەگەر بۆ هەموو بابەتێكی دارایی بگەڕێنەوە بۆ وەزارەتی دارایی، بەڕای ئەوانەی دژی بڕیارەكەن، كارەكانیان پەكی دەكەوێت، یاخود لانی كەم ئەگەر ناچار بكرێن بچنە ناو پرۆسەیەكی رۆتینی ئیدارییەوە ئەوا ئاستی بەرهەمهێنانیان كەمدەبێتەوە. 
رێژەی 90%ی داهاتی عێراق لە پرۆسەی هەناردەو فرۆشتنی نەوتەوە سەرچاوە دەگرێت، بۆیە مەترسی هەبوو بڕیارەكە كاردانەوەو ناڕەزایەتی زیاتری لێبكەوێتەوەو ببێتە هۆی راوەستانی ئەم كەرتە هەستیارەی وڵات. 
هاوكات لەگەڵ ناڕەزایەتییەكان لەبارەی بڕیارەكەی حكومەتەوە، چەند رۆژی رابردوو دەنگۆی دەستلەكاركێشانەوەی (حەیان عەبدولغەنی) وەزیری نەوت بڵاوبووەوە، ئەمە وەزارەتی ناچاركرد راگەیەندراوێك بڵاوبكاتەوەو دەستلەكاركێشانەوەكە رەتبكاتەوە. 
وەزیری نەوت سەربە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكییە، هەر لە سەرەتای كابینەكەوە قسەوباس هەبوو لەبارەی ناڕەزایەتیی مالیكی دژ بە وەزیرەكەی و هەوڵدان بۆ گۆڕینی، ئەمەش بە گومانی ئەوەی نزیكبوونەوەی وەزیرەكەی لە (قەیس خەزعەلی) ئەمینداری گشتیی (عەسائیبی ئەهلی حەق)و تێپەڕاندنی پرۆژەكانی ئەو لە وەزارەتی نەوت.