ئەنوەر حسێن (بازگر)
ئێرانییەكان بۆ هەڵبژاردنی نۆیەم سەرۆك كۆماری خولی چواردەیەمین لە (28)ی حوزەیرانی (2024) بە بەشداری (6) كاندیداتۆر دەچنە پای سندوقەكانی دەنگدان. پاش ئەوەی (ئەنجومەنی پاراستنی دەستور- شواری نگهبان) لە (80) كەس تەنها (6) كاندیدی هێشتەوە، كە (5) كەسیان سەر بە باڵی پارێزگاران و (1) كەسیان كە (مەسعود پزشكیان) سەر بە باڵی ڕیفۆرمخوازە بەمشێوەیە قبوڵكرد:
1. محەمەد باقر قالیباف: پارێزگار، لە دایكبووی (21/8/1961) لە (18) ساڵییەوە پەیوەندی كردوە بە سوپای پاسدارانەوە، لە (1982) دەبێتە فەرماندەی لەشكری نەسری خۆراسان، پاش شەڕی (ئێران-عێراق) كراوەتە فەرماندەی لەشكری كەربەلا، (1994) بووەتە بەرپرسی قەرارگای بونیادنانەوەی (خاتم انبیا)، (1997) بە فەرمانی خامنەئی كراوەتە فەرماندەی هێزی ئاسمانی ئێران، دواتر هەر بە فەرمانی خامنەئی لە ساڵی (2000) كراوەتە فەرماندەی گشتی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ، لە (2004) لەسەردەمی محەمەد خاتەمی بۆتە نوێنەری سەرۆك كۆمار و سەرۆكی كۆمسیۆنی بەرەنگاربوونەوەی قاچاخچی كاڵاو و دراو.
لە (2005) وەكو كاندیداتۆری سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنی كردوە، سەركەوتوو نەبوو. لە هەمان ساڵدا بووەتە سەرۆكی شارەوانی تاران لە (2009) هەمان پۆستی وەرگرتەوە.
لە (2001) دكتۆرای لە زانكۆی تاران وەرگرتوە، لەگەڵ هاتنی محەمەد خاتەمی و زنجیرە تیرۆرێكی زۆر بۆ سەركوتی خۆنیشاندەران، قالیباف ڕۆڵی گەورەی هەبوو لە سەركوتكردنی خوێندكارانی زانكۆكان، دواین پۆستیشی سەرۆكی پەرلەمانی ئێران بووە.
2. مەسعود پزشكیان: "ڕیفۆرمخواز" (1952) لە باوكێكی ئازەری و دایكێكی كورد لە مەهاباد لە دایكبووە. ئەندام پەرلەمان بووە، وەزیری تەندروستی بووە، لە شەڕی (عێراق-ئێران)دا بەرپرسی كەمپی پزیشكی بووە، (2013) بۆ كاندیداتۆری سەرۆك كۆمار ڕەتكراوەتەوە.
لە دانوستانی گروپی (5+1) بووە، ڕەخنەی لە قەتڵەكانی شۆڕشی ژینا گرتوە، ئێستاش دژی حیجابی زۆرە ملێیە.
3. سەعید جەلیلی: لە دایكبووی (1965) شاری مەشهەدە، لە وەزارەتی دەرەوە بووە، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی ئێران بووە، لە دانوستانەكانی لەگەڵ گروپی (5+1) لە (2007-2013) سەرۆكایەتی ئەو گفتوگۆیانەی كردوە. لە (2013) لەلایەن خامنەئی كاندید كراوە بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی ئێران، لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی (2013) بەشدار بووەو شكستی هێناوە لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی (2021) بە قازانجی ئیبراهیم ڕەئیسی كشاوەتەوە.
4. عەلیڕەزا زاكانی: پارێزگار، سەرۆكی شارەوانی تارانە.
5. ئەمیر حوسێن قازیزادە: (پارێزگار)
6. مستەفا پور محەمەد: (پارێزگار)، وەزیری داد بووە، یاریدەدەری وەزیری ئیتڵاعات بووە و دواتر بووەتە وەزیری ناوخۆ، ڕاوێژكاری سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەرییە.
***
ئەم هەڵبژاردنە پێشوەختە، بەدوای كەوتنە خوارەوەی فڕۆكەكەی ئیبراهیم ڕەئیسی لە ئایاری (2024) لە ڕووداوێكی نادیاردا دێت، بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارێكی نوێ. ئێستا باس و خواسی گرنگ ئەوەیە كام كاندید دەبێتە براوەی خامنەئی "ڕابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران". چونكە چاودێران پێیانوایە، ئەوە پڕۆسەی دەنگدان و دەنگی خەڵك و سندوقەكانی دەنگدان نییە، ئەو كاندیدە براوەیە یەكلادەكاتەوە كە دەردەچێت، بەڵكو ڕابەرو سوپای پاسدارانن، ئەوەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، كامیان؟
لە خزمەتی سیاسەتەكانی رابەرو ویلایەتی فەقهیە و بەرژەوەندییە باڵاكانی شۆڕشی گەلانی ئێراندایە. واتا ڕابەر دەیەوێت، سەرۆك كۆمار كەسێكی گوێڕایەڵ بێت، بێ كێشە بێت لەگەڵ دامەزراوەكانی وەك پەرلەمان، شورا، سوپا. دەست بە عەباكەی ڕابەرەوە بگرێت و لەژێر چەتری ئەودا هەڵسوكەوت بكات. ڕابەر دەیەوێت كاندیدی دەرچوو گەر خیتابی توند بێت و كردەوەی نەرم و شل بێت واتا پراگماتیست بێت ئاساییە. لەم هەڵبژاردنەدا دوو سیناریۆ بە دیدەكرێت لەلایەن ڕابەرەوە:
سیناریۆی یەكەم: گەر ڕابەر بیەوێت، كرانەوەیەك ڕووبدات لە ئێران ڕوو بە ناوخۆ و دەرەوە، گەر وەكو تاكتیكیش بێت، لە ناوخۆ بۆ كپكردنەوەی ناڕەزایەتی و گلەیی زۆری خەڵك لە دژی گرانی، خراپی باری ئابوری، حیجابی زۆرە ملێ، كاڵكردنەوەی خۆنیشاندانی ژیناو كرانەوەیەكی كەم، ئەوا لەم كاتەدا چرای سەوز بۆ پزشكیانی ڕیفۆرمخواز هەڵدەكات، بەڵام لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆیی و سوپادا. هەرچەندە ترسی لەوەش هەیە لە حاڵێكدا لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆیی و سوپا دەربچێت، وەكو دووبارەبوونەوەی ڕێگادان بە سەركەوتنی محەمەد خاتەمی ڕیفۆرمیستدا و تێكچوونی فەزای شەقام بە پشتیوانی گرووپی سەوز، كەرووبی و موسەوی.
بەڵام لەناو ئەم سیناریۆیەدا پرسیارێك دەكرێت گەر پزشكیان چانسی دەرچوونی نەبێت بۆچی ڕێگای پێ درا لە پاڵاوتنی ئەنجومەنی شورای نگهبان دەربچێت؟ وەڵامەكەی دەكرێت ئەوە بێت؛
ئامارەكان باس لەوە دەكەن ڕێژەی بەشداری خەڵك لە پرۆسەی دەنگدان لە ئێران تا دێت ڕوو لە خوارتر دەكات و ناوەندی ڕێژەكە لە (40-50%) تێپەڕ ناكات، ئەوەش (25%) دەنگدەرانێكن كە دەنگ بە ڕیفۆرمیستەكان دەدەن و (25%) دەنگ بە پارێزگاران دەدەن، كەواتا ئەوەی دەمێنێتەوە (50%) دەنگی خۆڵەمێشی ئەو دەنگدانەیە كە دەنگ نادەن، واتا دژی دەسەڵاتن و بە جۆرێكی تر دەكرێت وەكو لایەنگری ڕییفۆڕمخوازەكان سەیر بكرێت. كەواتا بەشداری ڕیفۆڕمخوازەكان بە (25%) ئەوان دێنێتە پای سندوقەكانی دەنگدان و ڕێژەی دەنگدان دەكاتە (50%).
(50%) باقیەكەشی خۆی لەناو ئەم ململانێیەدا، گەر (10-20%) دەنگبدەن، بەوە ڕێژەكە بەرز دەبێتەوە، خۆ ئەگەر ئەو دەنگە خۆڵەمێشیە ناڕازیانە زۆرتر دەنگبدەن، ڕێژەی دەنگی پزشكیان و ڕیفۆرمخوازەكان زۆر دەچێتە سەر، بەڵام هەر ناتوانێ بەبێ ئاماژەی ڕابەر چانسی دەرچوونی هەبێت. واتا گەر چرای سەوزی خامنەئی لەگەڵ ئەو كاندیدە نەبێت، تەنها بۆ گەرمكردنی هەڵبژاردنەكە و خاوبوونەوەی ڕەخنە و گلەیەكانی خەڵكە، ڕوو بە خۆرئاواش وا نیشانبدرێت، كە دیموكراسی هەیە.
بەڵام گەر لایەنگرانی باڵی ڕیفۆرم، هەست بكەن دەنگیان زۆر هێناوە و بەشداریان زۆر بووە، كاندیدەكەشیان دەرنەچووە، ڕەنگە جارێكی تر بێنە سەر شەقام و خۆنیشاندانی لێبكەوێتەوە، كە ئەمەش گرفتێكی نوێ ساز دەكات و بە ئاسانی دەستبەرداری دەنگەكانیان نەبن. كە بە بۆچوونی خۆم لە ئێستادا نە ڕابەر نە سوپای پاسداران، ڕێگا بدەن سیناریۆكانی دووبارەی (خاتەمی، ڕەفسنجانی و ڕووحانی،...) دووبارە بێتەوە.
سیناریۆی دووەم: كەواتا گەر چرای سەوز بۆ پزشكیان هەڵنەكرێت، ڕێك چانسی دەرچوون بۆ قالیبافە، بەو دەلیلەی سەربە خامنەئی و ویلایەتی فەقهییەو پاسدارێكی دڵسۆزە جیا لەوانە، پێش قبوڵكردنەكەی هەندێ قسەوباسی لەسەر كرا، كە خانەوادەكەی لە گەندەڵییەوە تێوەگلاون، ئەوەش بەمانای ئەوە دێت دەزانین و چاوپۆشی لێ دەكەین بۆ كاتێك كە پێویستە، باخۆشی كاندیدبكات باشترو بێ كێشەیە.
خاڵێكی تر كە چانسی زۆرتر بدات بە قالیباف ئەوەیە؛ كە بێ سێ و دوو پشتیوانی موجتەبای خامنەئی بكات بچێتە شوێنی خامنەئی باوكی، بۆ ڕابەری كۆماری ئیسلامی ئێران لە داهاتوودا.
جیا لەوەی قالیباف لەم هەلومەجەدا، كە ئێران و میحوەرەكانی لە فەڵەستین، لوبنان كەوتوونەتە شەرێكی سەرسەخت لەگەڵ ئیسرائیل، دەتوانێ وەك هەمیشە توند بێت و ئیدارەی ئەو قەیرانانە بدات، ئەمریكا و خۆرئاواش ناتوانن كاریگەری لەسەر دابنێن.
گەر دیقەتی دروشمی سەرەكی قالیباف بدەین؛ (خزمەت و پێشكەوتن) دەتوانین ئەو خاڵانەی سەرەوە هەموویان لە دروشمەكە كۆبكەینەوە، (خزمەت) بێگومان مەدلولێكە ماناكەی خزمەتگوزارییە، بەڵام مانا هەقیقییەكەی (خزمەت بە رابەرو سیاسەتەكانی، خزمەت بە سوپا و هەژموونەكەی، خزمەت بە یەكگرتوویی دەوڵەت دژی نەیارەكان،...). بەڵام گەر دیقەت لە دروشمی پزشكیان بدەین (لە پێناو ئێراندا) ماناو مەدلولێكی تری هەیە.
***
لە دەورانی سەركەوتنی شۆرشی گەلانی ئێران لە (1979) چەندین سەرۆك كۆماری بەخۆیەوە بینیوە:
- ئەبو حەسەنی بەنی سەدر (1980)
- محەمەد عەلی رەجائی (1981)
- عەلی خامنەئی (1981-1985)
- هاشم ڕەفسەنجانی (1993-1997)
- محەمەد خاتەمی (2001-2005)
- ئەحمەد نەژاد  (2005-2009)
- حەسەن ڕووحانی (2013- 2017)
- ئیبراهیم ڕەئیسی - (2021-5/2024)
-                   (2024)
***
هەر لەم بارەیەوە خاتەمی سەرۆكی پێشووی ڕیفۆرمیست لە پشتیوانی پزشكیان ڕایگەیاندوە؛ دەنگبدەن بەو تاكە كاندیدەی، كە تەنها ڕێگای ئێرانییەكانە بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری لەو وڵاتەدا.
بەهەمان شێوە حەسەن ڕووحانی سەرۆكی پێشووی ئێران، باڵی ڕیفۆرمیست، ئەویش هاتە پاڵ پزشكیان وتی؛ دەنگی پێ بدەن؛ چونكە ئەو جەخت لەسەر لابردنی گەمارۆكان و زیندوكردنەوەی ڕێككەوتنی (5+1) دەكات و دواتر ئەوەشی وت؛ داوا لە میللەت دەكەم، كە بەرگەی سێ ساڵ لە ئاریشەو قەیران و ڕەفتاری نا ئەخلاقی لە شەقامەكاندا گرتوە- كە مەبەستی ڕەئیسی بوو-، وتی؛ تاكە كاندیدی ئێمە پزشكیانە، جیا لەوانەش محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی پێشووی ئێرانیش پاڵپشتی خۆی بۆ ڕاگەیاند.
لە وەڵام بەو پشیوانیانەدا پزشكیان، سوپاسی هەمووانی كرد كە بە (باوكی ڕووحی بزوتنەوەی ڕیفۆرمستی ئێران) ناویدەبەن وتی؛ سوپاسی خاتەمی دەكەم و بڕیاریشمداوە دادپەروەری لەگەڵ هەر ڕەگەز، ڕەچەڵەك و نەتەوەیەك یان بیروباوەڕێك پیادە بكەم- كە مەبەستی كورد، تورك و عەرەبە-. هەرچەندە لە وەڵام بەو قسانەدا تاوانباری دەكەن بە جودایخواز.
ئەم بانگەشانەی خاتەمی، ڕووحانی، زەریف و بە نهێنی ئەحمەد نەژاد و بنەماڵەی ڕەفسەنجانی و خومەینی بۆ پزشكیان، ڕەنگە چانسی سەركەوتنی كەمتر بكاتەوەو كارەكەی لەسەر قورستر بكات و ڕابەر و باڵی پارێزگاران و سوپای پاسداران وەكو مەترسی داهاتوو سەیریان بكەن.