له نێوان داعشى جیهادى و داعشى ده‌شته‌كى دا
.gif "له نێوان داعشى جیهادى و داعشى ده‌شته‌كى دا")
2018-07-09 11:38:43
■ دڵشاد ئەنوەر ...له نێوان داعشى جیهادى و داعشى ده‌شته‌كى دا .. كامیان مه‌ترسین بۆ سه‌ر داهاتوى ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان ؟
.
به‌هێز بوونى بزووتنه‌وه چه‌كداریه ئیسلامیه‌كان، ده‌رئه‌نجامى ململانێى ئیقلیمى و نێوده‌وڵه‌تى یاخود ده‌رئه‌نجامى بۆشایى ئه‌منى و ناسه‌قامگیرى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تى و شه‌ڕ و شۆڕه‌وه‌یه.
كاتێك رێكخراوى قاعیده و دواتریش بزوتنه‌وه‌ى تاڵیبان له پاكستان و ئه‌ڤغانستان و پاشانیش چیچان دروست بوون و به‌هێزبوون، ئه‌و وڵاتانه له‌و په‌ڕى ناسه‌قامگیرى ئه‌منى و سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تیدا بوون.
له‌دواى ساڵى 1991 كاتێك بزووتنه‌وه ئیسلامیه چه‌كداریه‌كان له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى كوردستانیش ته‌شه‌نه‌یان كرد، دۆخى هه‌رێم له دۆخێكى ته‌واو دژوار و ناسه‌قامگیردا بوو.
هه‌روه‌ها له‌دواى به‌هارى عه‌ره‌بیشه‌وه كاتێك به‌ره‌ى نوسره‌و دواتر داعش به‌شێكى سوریایان خسته‌ژێر ركێفى خۆیانه‌وه، دۆخى نێوخۆیى ئه‌و وڵاته له‌وپه‌ڕى شڵه‌ژاندا بوو، ئاسایشى سوریا به‌شێوه‌یه‌ك تێكچوو بوو، وڵات بووبووه كوشتارگه.
كاتێكیش ململانێى سیاسى و نێوخۆیى و ئیقلیمى باڵى به‌سه‌ر عێراق دا كێشابوو، ململانێى ئێران و كه‌نداو له‌لایه‌ك و هه‌رێم و به‌غداو سونه‌كان له‌لاكه‌ى تر گه‌یشتبووه لوتكه، له‌پڕ ده‌رفه‌ت له‌به‌رده‌م داعشدا واڵا كراو له‌سوریاوه بۆ عێراق په‌ڕیه‌وه. به ماوه‌یه‌كى كه‌م زۆربه‌ى ناوچه سونه‌نیشینه‌كانى عێراقى كۆنترۆڵ كرد.
قسه‌كردن له‌سه‌ر چۆنیه‌تى دروستبونى بزوتنه‌وه ئیسلامیه چه‌كداریه‌كان و سودوه‌رگرتنى ئه‌م بزوتنه‌وانه له‌ململانێ نێوخۆیى و ئیقلیمیه‌كان زۆرى ده‌وێت، ته‌وه‌رى ئه‌م كورته وتاره‌ى منیش نیه، به‌ڵام به‌پێویستم زانى ئاماژه‌یه‌كى كورتى پێبكه‌م.
ئه‌وه‌ى من مه‌به‌ستمه به‌دیاریكراوى تیشكى بخه‌مه‌سه‌ر، پۆلێنكردنى چه‌كدارانى داعشه، بێگومان له‌ژێر ناوى داعش دا جۆره‌ها گروپ و تاقم و فیكره و تموحدارى جیاواز كۆبوه‌ته‌وه، ئاراسته‌ى كاركردنى هه‌ندێك له‌و گروپانه زیان به دیمۆگرافیاى ناوچه كێشه‌له‌سه‌ره‌كان ده‌گه‌یه‌نێت، كه من باسكردنى ئه‌مه به گرنگ ده‌زانم.
.
داعشى جیهادى
.
داعشه جیهادی و ته‌كفیریه‌كان، زۆرجار له‌لایه‌ن پێشمه‌رگه‌و به‌رپرسه‌كانیانه‌وه به داعشى ئه‌سڵ ناو ده‌بران، مه‌به‌ست له‌ناو بردنیان به‌ئه‌سڵ، ئه‌وه‌بوو له‌كاتى شه‌ڕدا ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌یان قورسه و بۆ مردن هاتون.
واته داعشه جیهادیه‌كان، ئه‌و چه‌كدارانه ده‌گرێته‌وه به فیكر و قه‌ناعه‌ت و له‌ڕوانگه‌ى تێگه‌یشتنیانه‌وه بۆ ئاینى ئیسلام شه‌ڕ ده‌كه‌ن، شه‌ڕكردن به"جیهاد" ناو ده‌به‌ن و پێشیانوایه به‌مردنیان "شه‌هید"ده‌بن.
داعشه جیهادیه‌كان، بڕوایان به‌سنور و دانیشتن له‌چوارچێوه‌ى سنورێكى دیاریكراو نیه، له‌هه‌ر جێگه‌یه‌ك شه‌ڕ هه‌بێت و گروپێك چه‌كدارى ئیسلامى له‌و جێگه‌یه بوونى هه‌بێت، ئه‌مان خۆیانى پێده‌گه‌یه‌نن، واته چه‌كدارى گه‌ڕۆكن.
بۆ نمونه كاتێك شه‌ڕ له ئه‌ڤغانستان دژى سۆڤیه‌تى جاران دروست بوو، به‌هه‌زاران چه‌كدارى جیهادى كه دواتر به (عه‌ره‌ب_ئه‌ڤغان) ناوده‌بران، له وڵاتانى عه‌ره‌بیه‌وه خۆیان گه‌یانده ئه‌ڤغانستان و پاكستان بۆ شه‌ڕكردن، كه پێشتر له‌لایه‌ن عه‌بدوڵا عه‌زام و دواتر بن لادنه‌وه قیاده ده‌كران.
دواتر جیهادیه‌كان شه‌ڕه‌كه‌یان بۆ چیچان له‌ژێر فه‌رمانده‌یى خه‌تاب و ئه‌وانیتردا گواسته‌وه، پاشان به وڵاتانى تردا بڵاوه‌یان كرد و له‌هه‌ر وڵاتێك شه‌ڕ هه‌بووایه، ئه‌مان بۆى ده‌رۆیشتن و له‌وێ ده‌گیرسانه‌وه.
گه‌ڕۆكى ئه‌و چه‌كدارانه وایكردووه پێش كۆتایى هاتنیان له سوریاو عێراق، ناوه‌نده سیاسیه‌كان قسه‌یان له‌باره‌ى دوا مه‌نزڵگه‌ى ئه‌و چه‌كدارانه ده‌كرد، كه دواى هه‌ڵكه‌ندنیان له‌م دوو وڵاته، به‌ره‌و كوێ كۆچ ده‌كه‌ن، ئایا چى ناوچه‌یه‌ك نائارامه و ئه‌مان خۆیانى پێده‌گه‌یه‌نن؟
چه‌كداره جیهادیه‌كان له‌جوگرافیایه‌كى دیاریكراودا نامێننه‌وه، ده‌گه‌ڕێن، به‌دواى شه‌ڕ و مردنه‌وه‌ن، ئه‌مانه زیاتر له‌لایه‌ن وڵاتانى رۆژئاواوه به‌سه‌رچاوه‌ى مه‌ترسى بۆ تێكدانى ئاسایشى جیهان داده‌نرێن، هه‌ر بۆیه له‌هه‌ر جێگه‌یه‌ك به‌هێز بن، زلهێزه‌كان بۆ لێدانیان دێنه خه‌ت.
ئینجا ئه‌م چه‌كدارانه جۆره‌ها فیكره‌و ئاراسته‌ى جیاوازیان تێدایه، هه‌ر له‌ته‌كفیری توندڕه‌وه تا میانڕه‌و، ته‌نانه‌ت ئه‌و سه‌رچاوانه‌شى كه فه‌ته‌واى لێوه‌رده‌گرن جیاوازن، بۆیه ئه‌مانه ته‌نها له‌كاتى شه‌ڕدا پێكه‌وه‌ن، شه‌ڕ جیاوازیه‌كانیان له‌بیر ده‌باته‌وه و به‌نه‌یاره‌كانیانه‌وه سه‌رقاڵیان ده‌كات.
خۆ ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌ك بێ شه‌ڕ و له جوگرافیایه‌كى دیاریكراودا بمێننه‌وه، ئه‌وا جیاوازیه فیكریه‌كانیان زه‌ق ده‌بێته‌وه، ناكۆكیه نێوخۆییه‌كانیان سه‌رهه‌ڵده‌دات و توشى گرفتى نێوخۆیى ده‌بن، به‌نمونه تێكچوونى نێوان به‌ره‌ى نوسره و داعش و دواتر تا ڕاده‌ى یه‌كتر ته‌كفیركردنیش گه‌یشت.
بۆیه ده‌مه‌وێت ئه‌وه بڵێم، ئه‌م جۆره چه‌كدارانه كه‌متر زیان به‌دیمۆگرافیاى ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان ده‌گه‌یه‌نن، چونكه ئه‌مانه هه‌ل و مه‌رج رێگه‌یان پێنادات له‌و ناوچانه بمێننه‌وه و تموحى مانه‌وه‌شیان نیه، چونكه چه‌كدارى كۆچه‌رین و به‌دواى شه‌ڕه‌وه‌ن.
.
داعشى ده‌شته‌كى
.
داعشى ده‌شته‌كى ، زۆرینه‌ى چه‌كدارانى داعش پێكده‌هێنێت، هه‌موو چه‌كداره كۆنه به‌عسى و عه‌ره‌به سونه ده‌شته‌كیه‌كان ده‌گرێته‌وه، كه به‌م دواییانه چونه پاڵ داعش.
ئاراسته‌ى بیركردنه‌وه‌ى ئه‌مانه جیاوازه له داعشه جیهادیه‌كان، ئه‌مان مه‌بده‌ئو فیكر نه‌یبردونه‌ته پاڵ داعش، به‌ڵكو گرتنى ناوچه‌كه‌یان له‌لایه‌ن داعش و به‌ئه‌مرى واقیع بوونى ئه‌و رێكخراوه‌توندڕه‌وه سونیه، له‌گه‌ڵ رقى ژێر ده‌سته‌بوونى عه‌ره‌بى سونه و باڵاده‌ست بوونى كورد و شیعه چه‌كى پێهه‌ڵگرتوون.
داعشه ده‌شته‌كیه‌كان پێچه‌وانه‌ى داعشه جیهادیه‌كان، مه‌ترسیان بۆ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه ئیقلیمى و نێو ده‌وڵه‌تیه‌كان نیه، مه‌وداى بیركردنه‌وه‌یان ته‌سكتره، بۆیه مه‌ترسیان بۆ سه‌ر داهاتوى ناوچه كێشه‌له‌سه‌ره‌كان و گۆڕینى دیمۆگرافیاى ئه‌و ناوچانه هه‌یه.
ئه‌م چه‌كدارانه گه‌ڕۆن نین، خاوه‌ن فیكر نین، به شێوه‌ى كاتى له‌گه‌ڵ داعش و گروپه توندڕه‌وه‌كانى تردان، ئینجا به‌دواى جیهاد و مردنه‌وه نین و بیر له مانه‌وه و ده‌ركردنى كورد له‌و ناوچانه ده‌كه‌نه‌وه.
بۆ نموونه هه‌موو ئه‌و چه‌كدارانه‌ى داعش كه ئێستا له‌باشورى كه‌ركوك په‌لامارى گونده كاكه‌یى نیشین و گونده كوردنیشینه‌كانى تر ده‌ده‌ن، داعشى ده‌شته‌كى خه‌ڵكى ناوچه‌كه‌ن، له‌ژێر ناوى داعشدا كار بۆ گۆڕینى دیمۆگرافیاى ناوچه‌كه ده‌كه‌ن.
ئه‌م داعشه ده‌شته‌كیانه هه‌ندێك له ئامانجه‌كانیان له‌گه‌ڵ حكومه‌تى عێراق دا یه‌كده‌گرێته‌وه، بۆیه ده‌بینین عێراق نه‌رمه له‌گه‌ڵیان، چونكه به‌شێك له‌وكارانه‌ى عێراق دژى كورد پێیناكرێت، ئه‌مانه ده‌یكه‌ن. پاشانیش لاریان نیه، دووسبه‌ى له‌ژێر ناوى حه‌شدى عه‌شایه‌رى و ناوى جیاوازى تردا چه‌ك بۆ عێراقیش هه‌ڵبگرن.
نمونه‌ى زیندومان بۆ پشتراستكردنه‌وه‌ى ئه‌مه له‌به‌رده‌ستتایه، عه‌ره‌به كرویه‌كانى جه‌له‌ولا كه زۆرینه‌یان ده‌شته‌كى و كۆنه به‌عسین، كاتێك ساڵى 2014 داعش به‌هێز بوو، چونه پاڵ ئه‌و رێكخراوه و شه‌ڕى كوردیان كرد، ئێستا كه داعش لاواز بووه، هه‌موویان رۆیشتونه‌ته نێو گروپه شیعیه جیاوازه‌كانه‌وه و چه‌كیان هه‌ڵگرتووه.
بۆیه ده‌كرێت لێره‌وه بڵێین ، داعشه ده‌شته‌كیه‌كان گه‌وره‌ترین مه‌ترسین بۆ سه‌ر گۆڕینى دیمۆگرافیاى ناوچه كێشه‌له‌سه‌ره‌كان ، حكومه‌تى عێراقیش چاوپۆشیان لێده‌كات و كاره‌كانیان ده‌چێته خزمه‌تى ئه‌جێنداى حكومه‌ته‌وه.
وه‌كو بینیمان ساڵانى 2006 بۆ 2010 چه‌كداره ده‌شته‌كیه توندڕه‌وه‌كان، به‌شێوه‌یه‌ك گونده كوردنیشینه‌كانى ده‌وروبه‌رى ناحیه‌ى سه‌عدیه‌ى پارێزگاى دیاله‌یان كرده ئامانج، هه‌موو ئه‌و گوندانه‌یان به‌كورد چۆڵكرد.
ئێستاش كاتێك هه‌مان سیناریۆى ساڵى 2008 له‌ده‌وروبه‌رى كه‌ركوك و ناوچه‌كانى تر دووباره ده‌بنه‌وه، چه‌كداره ده‌شته‌كیه‌كان كورده‌كانیان به‌چڕى كردۆته ئامانج، ده‌بینین عێراق ده‌سته‌وه‌ستانه و ره‌نگه دۆخه‌كه‌شى پێخۆش بێت.
بۆیه لێره‌وه ده‌كرێت بڵێین، گه‌ر حكومه‌تى عێراقى نه‌خرێته ژێر به‌رپرسیارێتى ئه‌وه‌ى كه به‌هه‌مانشێوه‌ى داعشه جیهادیه‌كان ، مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌شته‌كیه‌كانیشدا بكات، ئه‌وا له‌داهاتودا ئه‌مانه زیان به كورد ده‌گه‌یه‌نن و به‌ته‌واوه‌تى دیمۆگرافیاى ناوچه‌كه ده‌گۆڕن.
.gif)
.gif)
.png)
.jpg)
.jpg)
