بەهائەدین محەمەد
دەكرێت گرێی ستۆكهۆڵمStockholm Syndrome)  ( بە: سایەی ستۆكهۆڵم،  زادەی ستۆكهۆڵم، شێوازی ستۆكهۆڵم، لێكەوتەی ستۆكهۆڵم و گرێی ستۆكهۆڵم، ئاماژەی پێ بدرێت. ڕووداوێك كە لەستۆكهۆڵمی پایتەختی سوید لەساڵی 1973دا ڕوویداوە، كە دواتر بەگرێی ستۆكهۆڵم ناودێربوو.
ڕووداوەكە:
   لەستۆكهۆڵم كەسێك  بەناوی (جان ئۆڵسۆن)، چووە سەر بانكێك بۆ دزینی پارە، بۆ ئەنجامدانی كارەكەی دەبوو یا هەڕەشە بكات و ئەوانەی لەبانكەكەدایە بترسێنێت یا بەزۆر دەستبەسەریان بكات. كارەكەی سەری نەگرت و بۆخۆپاراستن (4) كارمەندی بانكەكەی بۆ ماوەی (6) رۆژ بەبارمتە گرت تا بەوهۆیەوە خۆی دەربازی ببێت.
كاتێك پۆلیس هات، (جان) بارمتەكانی وەك قەڵغانێك بۆ پاراستنی خۆی بەكارهێنا، سەرئەنجام پۆلیس چووە ناو بانكەكەوە، تا (جان) دەستگیر بكات و بارمتەكانیش لەژێر دەستی دەربهێنێت، بەڵام هەڵوێستێكی نامۆو چاوەڕوان نەكراو ڕووبەڕووی پۆلیسەكان بوەوە، (4) بارمتەكان ڕووبەڕووی پۆلیسەكان بوونەوە، تا نەهێڵن (جان) دەستگیر بكرێت. كاتێك (جان)یش دەستگیركرا (4) بارمتەكە كەوتنە كۆكردنەوەی باربوو، بۆ بەكرێگرتنی (پارێزەر)ێك، تا لەدادگا بەرگری لە(جان) بكات و ئازادبكرێت.كاتێك ئەو هەڵوێستەی كە بارمتەكان نواندیان، لەڕاگەیاندنەكانەوە بڵاوكراوەیە، هاوڵاتیانی سوید بەو هەڵوێست وەرگرتنەی بەبارمتە گیراوەكان تاسان و بەدیاردەیەكی نامۆ بەكۆمەڵگاكەی خۆیان دایە قەڵەم.
پۆلیس بارمتەكانیان ناردە نەخۆشخانە بۆچارەسەری دەروونی تا لەڕێگایەوە هەوڵبدرێت، پاڵنەرەكانی ئەو هەڵوێستە نامۆیە بەكۆمەڵگای سویدی، بەرامبەر كەسێك كە بۆتە هەڕەشە بۆ سەر ژیانیان بدۆزنەوە.
چۆن گرێی ستۆكهۆڵم سەرهەڵدەدات؟
پزیشكی دەروونی ئەمریكی (فرانك ئۆشبێرگ)، كەوتە هەوڵدان و بەدواداچوون بۆ شیكردنەوەی لۆژیكی و زانستی بۆ ئەو هەڵوێستە دەروونییە كە (4) بارمتەكە تێیكەوتوون و ئەوەشی لەسەر بنەمای چەند پرسیارێك داڕشت:
1-    ئایا بۆچی بارمتەكان، بەرگریان لەتاوانبارێك كردووەو هاوسۆزیان بۆ نیشانداوە، لەكاتێكدا هەم ویستیویەتی دزیبكات و هەم ژیانی ئەوانیشی خستۆتە مەترسیەوە؟
2-    بۆچی بەرگری لەكەسێك دەكەن، كەویستویەتی دزی بكات و ڕووبەڕووی پۆلیس بۆتەوە؟
3-    بۆچی بارمتەگیراوەكان، كاتێك پۆلیس تاوانبارەكەی گرتووە، كۆمەكی بۆ كۆدەكەنەوە بۆ ئازادكردن و پاڵنەرەكانی ئەو هەڵوێستەیان چیە؟
پاش بەدواداچوون و توێژینەوە دەربارەی، بابەتەكە (فرانك) وەڵامی پرسیارەكانی بەم شێوەیە ڕوونكردۆتەوە:
      هەر قوربانییەك كە دەكەوێتە بەر زووڵم و زۆرو هەڕەشە، لەڕووی دەروونیەوە دووچاری (تاسان) دەبێت و بیركردنەوەی وادەبێت كە ئەگەر مل بەو زووڵم و گوشارانەی ئەوان نەدات لەلایەن ئەوانەوە ڕووبەڕووی مەرگ دەبێتەوە، ئەو ترس و تاسانەش، هۆكارە بۆ تێكچوونی باری دەروونی قوربانیەكان و قوربانی لەو ساتەدا توانای بڕیارێكی لۆژیكیانەی نابێت و مل بەزۆرو هەڕەشەكان دەدات و ئەوان چۆن ئاڕاستەیان بكەن، ڕەفتاریان وادەبێت و تەنانەت دژ بەبەرژەوەندی خۆیان و دژ بەوانەش دەوستنەوە، كە دەیانەوێت هەوڵی پاراستنی گیان و بەرژەوەندیەكانی ئەوان بدەن.
حزبی كوردی و گرێی ستۆكهۆڵم
بەدرێژایی مێژوو، تا ئەوكاتەی حزبی كوردی لەئارادا نەبووە، ئامانجی بەگژداچوونەوەو خەباتی كورد بۆ بەدەستهێنانی (سەربەخۆیی كوردستان) بووە، كاتێك حزبی كوردی هاتنە ئاراوە ئیتر درووشمەكانیان گۆڕدرا بۆ : (لامەركەزی، حوكمی زاتی، حوكمی زاتی راستەقینە، مافی چارەی خۆنووسین، فیدرالیزم و دواجاریش گەڕانەوە بۆ لامەركەزی)، وەك ئەوەی ئێستا بانگەشەی بۆ دەكەن و دەرخواردی جەماوەرەكەی خۆیانی دەدەن.  ئەوەش ئاماژەیە بۆ ئەو پاشەكشەیەی كە حزبی كوردی لەدروشم و كاریدا پیادەی دەكات، هۆكارە سەرەكیەكەش ئەوەیە كە حزبی كوردی ستراتیژو ململانێی نەتەوەیی لەگەڵ داگیركەراندا گواستۆتەوە بۆ ململانێی ناوخۆیی خۆی. لەجیاتی خەبات و بیری نەتەوەیی، لەهەوڵی بەدەستهێنانی بەرژەوەندی حزبی و بەهێزكردنی پێگە حیزبیەكەی خۆیدایە، هەر حزبێك كە لەمەیدانەكەدایە، لەهەوڵی بەهێزكردنی خۆی و بێهێزكردنی حیزبەكانی تردایەو بەهێزكردنی خۆی لەوەدا دەبینێت، كە دەبێت ئەویتر بێهێز بكات و بەوەش دەلاقەی بۆ پاڵدانە بێگانەو پشت بەستن بەوان وەك جێگرەوەی حیزبەكانی تر كردۆتە ستراتیژی خۆی، ئەو هەڵە ستراتیژیەش هەموو حیزبەكانی ناچاری گەڕانەوە بۆ ناوەند كردووە، ئێستا حیزبی كوردی دووچاری (گرێی دەروونی گەڕانەوە بۆ ناوەند) بووە، بەبێ ئەوەی سەرنجی ئەوە بدات كە لەناوەند:
جاران دەوڵەت و حكومەت، زاڵبونی كەمینە مەزهەبێك بووە بەسەر زۆرینەدا، بەڵام ئێستا:
- زۆرینەیەكی مەزهەبی دەسەڵاتی گرتۆتە دەست و ئەو زۆرینەیەش گەمەی سیاسی والێك دەداتەوەو كاری لەسەر دەكات كە:
- دیموكراسی تەنها بۆ هەڵبژاردن دەوێت (چونكە خۆی زۆرینەیە)، دەنا نایەوێت دیموكراسی  بكاتە كلتورێك بۆ دامەزراندنی، دەوڵەت و حكومەتێك، كە تێیدا پێكەوەژیانی دیموكراسی، بۆ هەمووان وەك یەك بێت. لەبەرئەوەی زۆرینەی بێبەش لەدەسەڵات، تامەزرۆی دەسەڵاتێكی هەتاهەتاییەو بەئاسانی دەستەبەرداری دەسەڵاتی نابێت بۆ ئەوانیترو ئامادەیە شەڕیشی لەسەر بكات.
لەعێراقدا بۆچوونی حیزبەكان واكەوتۆتەوە كە :
-    عەرەبی عیراق، هیچكات باوەڕی بەدامەزراندنی دەوڵەتی مۆدێرنە نیەو قبوڵیشی ناكات ئەو جۆرە دەوڵەت و حكومەتە بێتە ئاراوە، لەبەر ئەوەی بەمەترسی بۆ سەر دەسەڵاتەكەی خۆی دەزانێت.
-    عەرەبی عیراق، هیچ كات باوەڕی بەجیایی ئایین لەدەوڵەت نیە، ئەوە لەكاتێكدایە كە چەندین ئایین و ئاینزایی تر لەو عیراقەدا بوونیان هەیە.
-    ئەوەی ئێستا دەبینرێت لەعیراقدا، هەمان بەرنامەو تێڕوانینی دەوڵەتی عەرەبی ئیسلامیە، هەر ئەوەشی لەدەستووردا جێگیركردووە.
-    هەروەك چۆن جاران كەمینەی مەزهەبی ئامانجی یەكپارچەیی و هێشتنەوەی ناوەندێكی بەهێز بووە، ئێستاش زۆرینەی مەزهەبی عیراق و حزبە سیاسیەكانی تریش هەر ناوەندێكی بەهێزو سڕینەوەی بۆچوونی چەند هەرێمی لەعیراقدا پیادە دەكەن هەرچەندە دۆخێكی داسەپاو، عەرەبی عیراقی ناچاركرد فیدراڵی هەرێمی كوردستان قبوڵ بكات، بەڵام ئێستا رۆژانە كار لەسەر سڕینەوەی ئەو هەرێمە دەكات، تا ناوەندو دەسەڵاتەكەی خۆی بەهێزو بەهێزتر بكات.
لەهەموو بۆنەو یادو ڕووداوێكدا، عەرەب، عیراق وەك (بەشێك لەنیشتمانی عەرەب)، ناودەبات.
لە (الوقائع العراقیە 1958 العدد 2، الجمهوریە العراقیە-مگبعە الحكومە)و:
لەدەستووری كاتی و لە(بابی 2)دا هاتووە: (عیراق بەشێكە لەنەتەوەی عەرەب).
لەمادەی (3)دا هاتووە كە عەرەب و كورد هاوبەشن لەم نیشتمانەدا (بەڵام لەبیریان نەچووە ئەو هاوبەشیەی لێبسێننەوە بەوەی كە بنووسن: (لەچوارچێوەی یەكپارچەیی خاكی عیراقدا).
وە لەمادەی (4)ی هەمان دەستووردا هاتووە: ئیسلام ئایینی دەوڵەتە، بەبێ ئەوەی ڕەچاوی ئایین و ئایینزا نائیسلامیەكان بكەن لەو دەستووردا.
لەدەستووری 1958دا، عەرەبی عیراق ئەوەی بەدەستی راست داوێتی بەكورد، بەدەستی چەپ لێی سەندۆتەوە بێ ئەوەی حیزبەكان و سیاسیەكانی كورد پێبزانن و ئەوەشی جێگای تێڕامانە كورد بەسیاسی و ناسیاسیەكانیەوە، ئەو قۆناغە بەقۆناغی زێڕین بۆ كورد دەدەنە قەڵەم.

تاكی كوردو گرێی ستۆكهۆڵم
هەموو گرێیەكی دەروونی، پاڵنەرو هۆكارێكی هەیە بۆ دروستبوون و سەرهەڵدانی، لێرە ئەو هاوڵاتیانەی دووچاری ئەو گرێیە دەبنەوە، بەهۆی دەسەڵات و خۆسەپێنی و ترس و هەڕەشەكانیەوە دروست دەبێت.
تاك لێرە بەردەوام سێبەری ترس لەناخیدا بوونی هەیە، لەدەربڕینی هەر وشەیەك ناڕەزاییەك و رەفتارو هەڵسوكەوتیدا، ترسی لەوە هەیە بەدڵی دەسەڵات نەبێت و بەوهۆیەوە دەسەڵات لێی بپێچێتەوە، تەنانەت ئەگەر ئەو رەفتارو هەڵوێستانەش بۆخۆی سەرشۆڕانەو خۆتواندنەوە بێت، لەناو خواستەكانی ستەمكاراندا.
لەئاستە توندەكەی (گرێی ستۆكهۆڵم)دا، لەبواری كۆمەڵایەتیدا قوربانی وابیردەكاتەوە كە بۆپاراستنی خۆی و دەوروبەرەكەی، نابێت بەهیچ جۆرێك لەڕووی دەسەڵات و سیاسەتەكەیدا بوەستێتەوە، گەرنا خۆی و ئەوانیش ژیانیان لێ دەشێوێندرێت. هەر وەك ئەو ژنەی بەردەوام مێردەكەی لێیدەدات و ئەمیش ناچارە بەرگەبگرێت، لەبەرئەوەی منداڵەكانی بێ دایك نەبن و لێدانیان بەرنەكەوێت.
تاكی قوربانی دواجار دەبێتە دەنگی حیزبەكان و دەسەڵات و چارەنوسی خۆیشی بەحیزبەوە دەبەستێتەوەو وابیردەكاتەوە كە ئەوە حیزبە دەتوانێت لەجیاتی كۆی نەتەوەو نیشتمانەكەی بڕیار بدات، ئەوەی لای ئەو باشبێت، لای گشت هاوڵاتیانی كورد دەبێت باشبێت. ئەوی قوربانی وابیرناكاتەوە كە هیچ حیزبێك لەكوردستاندا ئەندام و لایەنگرانی لەچەند سەد هەزارێك تێپەڕناكات، بەڵام كێشەی نەتەوەو نیشتمانی كوردو كێشەی گەلێكی چەند میلیۆنی و نیشتمانێكی بەرفراوانە. قوربانی هەمیشە حیزب چی دەڵێت ئەویش باوەڕی پێدەكات و دەیڵێتەوە، یەكێك لەوانە چاندنی خۆبەعیراقی زانیە، تا ئەوپەڕی عیراقچێتی، نموونە: هەڵگرتنی درووشمی (دیموكراسی بۆ عیراق)ە، كە دووجار هەڵەیە: یەكەم: ئەو درووشمە دەستوەردانە لەكاروباری ناوخۆی نەتەوەیەكیتر كە خۆی بەباڵا دەست دەزانێت و وابیردەكاتەوە كە ئەو درووشمە دژ بەنەتەوەپەرستیەكەی ئەوەو لەدەسەڵاتی كەمدەكاتەوە. دووەم: ئەو درووشمە دەبێتە باڵا دەستی ئەوانیتریش لەحوكمڕانیداو دیسان بەزیانی ئەوی نەتەوە باڵا دەست دەكەوێتەوە.
قوربانی بۆخۆدەربازكردنی لەوگرێ دەروونیە، دەبێت لەبری حیزبایەتی بەرتەسك و كوردتبین، هەنگاو بەرەو سیاسیكردنی كێشەی نەتەوەو نیشتمانەكەی هەڵبێنێت. تاكی قوربانی دەبێت بگاتە ئەو ئەنجامەی كە دۆزو كێشەكەی تەنها كێشەو دۆزێكی مرۆیی نیە، بەڵكو دۆزو كێشەیەكی (نەتەوەیی-سیاسیە)، نەتەوەییە: بەومانایەی كێشەكە هی نەتەوەیەكە نەك چەند حزب و جوڵاندنەوەیەك و داخوازییەكانی بۆ رزگاری و سەربەخۆییە. هەروەها كێشەیەكی سیاسیە: بەومانایەی پایەماڵكردنی مافەكانی نەتەوەو نیشتمانێكەو دەبێت چارەسەرێكی سیاسیانەو دوورمەوداو بەبەرنامەی بۆ دابڕێژرێت و دواجار ببێتە خاوەنی قەوارەیەكی مێژوویی و جوگرافی و كلتوری و سەربەخۆیی خۆی لەچوارچێوەی نیشتمانێكدا رایبگەیەنێت. نەك بەكێشەی حیزبێك و ئایدۆلۆژیایەكی دیاریكراوەوە بیبەستێتەوە.
بۆ گەیشتن بەوەش كورد ئەوەندەی ئەگەری ڕەوای بەدەستەوەیە تابتوانێت، دۆزو كێشەكەی لەناوخۆوە پێبگوازێتەوە بۆ دەرەوەی خۆی و داواڕەواكانی پشتیوانی تەواوی لەجیهاندا بۆ پەیدا ببێت. هەنگاوی یەكەم و گرنگیش یەكێتی و یەكڕیزی ناوخۆییە، قوربانی دەبێت بەگوشاری بەردەوام بۆ سەردەسەڵات ناچاریان بكات بێنەسەر ڕێگای كوردبوون و نیشتمانویستی، تا ئەو گرێیەی لەملدەبێتەوە كە هەمیشە ئازاری دەدات.