‎ئەبوكاروان

‏‎[سیاسەت ھونەری تواناكانە]، دەبێ واقع و جوگرافیاو چەندین ھۆكاری تر بەھەند وەربگیرێ، ئەمەش بۆ ھەرێمی كوردستان لەسەدا سەد وایە، تێنەگەیشتن لەدونیاو بارودۆخی خۆت چ لە ڕابردوو و ئێستای ئەم ھەرێمەدا، دەیان كاراساتی بۆ دروستكردوین.‏‎ هەڵکەوتەی جوگرافیای ھەرێمی كوردستان لەنێوان چەندین دەوڵەتی ناكۆك و دژ بە بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستاندایە، بۆیە دەبێ كاریگەری ئەو دەوڵەتانە لەبەرچاو بگرین و باشتر تێبگەین لە ململانێی دەوڵەتانی ئەقلیمی.

‏‎تيم مارشال: لە كتێبی (زیندانیانی جوگرافیا)دا باسی ئەو نەتەوەو دەوڵەتانە دەكات كە كەوتونەتە شوێنێكی جیۆپۆلیتیكی ئاڵۆز كە ئەو ناویان دەبات بە (زیندانی جوگرافی)، یەكێك لەو نەتەوانەی کە لەنێو کتێبەکەی مارشاڵدا هەیە، نەتەوەی كوردە. ‏‎بەڵێ كاتێ باسی مەترسییەكانی سەر ھەرێم دەكرێت بە مەترسی دەرەكی ناوزەند دەكرێت، ئەمە ڕاستە، ئەی باشە بەرانبەر ئەو مەترسیانە خۆمان چی دەكەین و بەرنامەمان چییە؟ ئایا مەترسییە ناوخۆییەكان زۆرترو زیاتر نین؟ بەداخەوە ئەوەندەی مەترسییەكان لە ھەولێرو سلێمانییەوە پەیدا دەبن ئەوەندە لە بەغداو تاران و ئەنقەرەو نین. ‏‎

كاتێك دەڵێم مەترسییەكان لە هەولێرو سلێمانییە سەرچاوە دەگرن، مەبەستم پەیوەندی بە قەیرانی بەڕێوەبردن و عه‌قڵیەتی سیاسی هەردوو پارتە فەرمانڕەواكەیە. ‏‎سەرنج بدەن لەكاتێكدا ئێمە (بەناو) لە قۆناغی گواستنەوو بنیاتنانی پرۆسەی سیاسی و تەواوكردنی قۆناغی ڕزگاری نیشتمانین، بەڵام لەئاستی ناوەوە، نە لەڕووی ئابوریی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، تەندروستی، پەروەردەو خوێندن، نەوت و تەنانەت ئاسایشی ئاویشەوە نەمانتوانی هیچ بنیاتبنێن كە لەسەر توانای ناوەخۆیی وەستابێت.

‏‎مەترسییەكان لە ئاستی ناوەخۆیی تەنها پەیوەندی بە پەرتەوازەییەوە نییە، بەڵكو زیاتر بەرهەمی عه‌قڵیەت و نەهجی مەترسیدارو چەوتی سەرانی دوو حیزبەکەوە هەیە. ‏‎هەر ئەوەش وایكردووە ئێمە بەردەوام لە دۆخێکی پڕ قەیراناوی هەمەلایەندا دەخولێینەوە، بێ ئەوەی ئاسۆیەک بۆ دەربازبوون لەم قەیرانانە بەدی بکەین، بەدڵنیاییەوە ئەم هەوڵومەرجە نالەبارە ڕەنگدانەوەی ھەیە لەسەر دۆخی ئەمنی و سیاسی و نائیستیقراری. ‏

‎لەم ڕۆژانەدا دیسان كێشەی چوار سەد ملیارەكە سەریهەڵدایەوە، ھەڵایەك دروستبوو بەرانبەر دادگای فیدراڵی کە بڕیاری ناردنی ئەو بڕە پاڕەیەی قەدەغەکرد. ‏‎لە ڕابردوو و ئێستاو داھاتوویشدا ئەو دەزگایە لەلایەن دەسەڵاتی هەرێمەوە بەنادەستوری نایاسایی لەقەڵەمدراو دەزگاكانی حوكمڕانی و حیزبەكانیان لە دژی ھاواریان لێ ھەستا، ئەو دەزگایەی كە خودی خۆیان بەشدار بوون لە پێكھێنانیدا، بەتایبەت لەم كابینەیەداو لەژێر ناوی ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت کە شاباشی محەمەد شیاع سودانیان تێدا كرد. ‏‎ئاخر ئێوە وەك دوو لایەنە حوكمڕانەكەی ھەرێم لەو دادگایەو لە پێكھێنانی ئەم كابینەیەدا بەشداربن، ئیتر ئەم ھەڵایە بۆچی ؟ تۆیەك تائێستا خوێندنەوەی دروستت نەبێت بۆ حوكمڕانانی بەغداو ماڵی خۆت قایم نەکردبێت تا بێمنەت بی بەرانبەر پارەی ئەوان، تۆیەک بەردەوام دەست پانبکەیتەوە، ئیتر ئەم ھەڵایەت لەچی؟ ئێ دەمێک ئێوەی دەسەڵاتداری فاشیلتان لە سیستەمی سۆشیالیستی دەدەن و پەیرەوی سیاسەتی لیبرالیەتی نوێ دەكەن، كە پشتبەستووە بە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی، كە وەک ئەنجام دەرکەوت تادێت ڕێژەی ھەژاری و بێكاری زیاتر دەكات، ئیدی ئەم ھەراو ھاوارەت لەچی؟ ‏‎

بۆیە دەبێت لەڕووی بەرێوەبردنەوە له‌ هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری جەوهەری بكرێت (کە بە ئەستەمی دەزانم)، ناكرێت حزبە دەسەڵاتدارەكان بە عه‌قڵیەتی غەنیمە تەماشای سەروەت و سامانی نیشتمان بكەن، دەبێت دەستبەرداری ئیحتیكاركردنی كایەكان و دەستهەڵگرن لە بەتاڵانبردنی سامانی وڵات. ‏‎ئەگەر چارەسەری قەیرانە ناوەخۆییەكانمان كرد، ئەو كەلێنەی لەنێوان دەسەڵات و حزبەكان و خەڵك هەیە چارەسەركرا، ئەودەمە بێگومان هەرێمی كوردستانیش لە ئاستی روبەڕووبوونەوەی مەترسییە دەرەكییەكانیشدا بەهێز دەبێت، بۆیە دەبێت بەم ئاراستەیە كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بكەین. ‏‎ئەم كێشەو ململانێیانە لەگەل بەغدا هەیە بە عەقلیەتی دوو زۆنی و رێككەوتننامەی دوو قۆڵی لە بازنەی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی حزبی و لە سایەی بەردەوامبوونی دوو ئیدارەیی نایەتە دی. ‏‎هەلومەرجی ئێستای كوردستان پێویستی بە دیالۆگی نیشتمانی كوردستانی هەیە، پێویستی بە یەک هەڵوێستی نیشتمانی كوردستانی لە بەغدا هەیە، پێویستمان بە دامەزراندنی كۆمسیونی دانوستان و سودوەرگرتن لە وزەو تواناو لێهاتووی پسپۆرانی كوردستان هەیە چ لەنێو حزبەكان و لە كەسانی ناحزبی، گرنگە لەکاتی دانیشتنەكانی دانوستان لەگەڵ حكومەتی عێراق، تیایدا جەخت لە پاراستنی بەشی حكومەتی هەرێم لە بودجەی عێراق و سەرجەم بابەتە دەستورییەكان بكرێتەوە وەك: ئەنجومەنی ئیتحادی و مافی پێشمەرگە، و پشكی كوردستان لە پێكهاتەی سوپای عێراق و، سەرجەم بابەتەكانی دیكەی دەستورو جەختكردنەوە لە ماددەی١٤٠ی دەستورو زیندووكردنەوەی پرۆسەی ئاسایكردنی وەزعی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوی ئیدارەی هەرێم، نەهێشتنی سەرجەم دیاردەی سەربازی حەشدو سوپای عێراق لەو ناوچە مەدەنییانە، كاركردن بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكانی كه‌ركوك و دووزو كرستیان و ئێزییدەیەكانی دەشتی موسڵ و شنگال بۆ شوێنی خۆیان و قەرەبوكردنی ئەو زیانانەی لێیان كەوتووە.

‏‎تەواوكردنی ئەم ئاڕاستەیە بە سیاسەتێكی دەرەكی سەربەخۆ دەبێت، كە  (حكومەتی هەرێمی كوردستان ) نەك حزبی دەسەڵاتدار مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ و جیهان بكات، ئەمەش پێویستی بە سیاسەتێكی نیشتمانی كوردستانی سەربەخۆ دوور لە جەمسەرگیری هەیە، هەر لەم ڕێگایەوە هەوڵ بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوندی لەگەل وڵاتە دراوسێكان لە ڕوانگەی بەرژەوەندی نیشتمانی كوردستانییەوە، بدرێت. ‏‎ئەمە ڕێگایەكی سیاسی ئەلتەرناتیفی پەیڕەوكراوە، لەگەڵ بەغداو وڵاتانی دەوروبەر، هاوکات خوێندنەوەیەكی واقع بینانەنەیە بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكانی ھەرێم، بە ئومێدم ئەوانەی بەتەنگ ئایندەی میللەتەكەمانەوەن و خۆیان بە دڵسۆز دەزانن با ئەم نوسینە بە ھەند وەربگرن.