عەدالەت عەبدوڵڵا
پێشەكی:  
به پێی دەستورو یاساكان و وەك رێزگرتنێكیش لە ئیرادەی گەلان، هەموو دەسەڵاتێكی دەوڵەتداری، وەكچۆن سەرەتایەكی هەیە بۆ دەستبەكاربوون، رۆژگارێكیشی هەیە بۆ كۆتایی هاتنی ئەركەكانی. ئەوەی لەم ئەزموونەدا بۆ هاونیشتمانیانی هەر وڵاتێك گرنگە، ئەو جیاوازییە خوازراوانەیە كە بڕیارە لەكابینەیەكی وزارییەوە بۆ یەكێكی تر، رووبدات. ئەم پرسە، بنەمای مەعنەوی و ماددیی نوێكردنەوەی بەشداریی سیاسی و هەڵبژاردنە گشتییەكان و رەوایەتدانیشە‌ بە فەرمانڕەوایی. كاتێك دەورانێكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەڕوات و یەكێكی دی دێتە ئاراوە، گریمانەو گرەوەكان ئەوەن‌ كە سود لەكورتهێنان و هەڵە‌كانی رابردوو وەرگیرابێت، وەزارەتەكان و دامەزراوەو فەرمانگەكان بچنە قۆناغێكی نوێی ژیانی كارگێڕیی ئەوتۆ‌وه كە نەچێتەوە سەر تەنگژەكان و چەقبەستنەكان‌،‌ دەنا ئەوكات نە بەشداریی سیاسیی بەهایەكی دەمێنێت، نە پرۆسەكانی هەڵبژاردن و، نە ڕەوایەتیی فەرمانڕەواییش.
دەسەڵاتێكی چاودێریكراو   
دەسەڵاتی راپەڕاندن لە ئەزموونی هەر وڵاتێكی جیهاندا، بەردەوام لەژێر چاودێریی پەرلەمان، دەسەڵاتی دادوەری، میدیاكان، پارتە بەرهەڵستكارەكان، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان، رای گشتیی ناوخۆو دەرەوەدایە. نهێنیی ئەم چاودێریكردنە ئەوەیە كە، ئەم دەسەڵاتە، بەپێی گەورەیی و فراوانیی دەسەڵات و ئەركەكانی و ئامانج و پابەندییەكانی بەرامبەر بە هاوڵاتیانی خۆی و بەرژەوەندییە باڵاكانی وڵات، بەردەوام لە ڕێیدایە كە هەڵەو لادانی هەبێت، یان خلسیكان و تاوان، یان مەترسی و زیان.

وێنەی حكومەتەكان،‌ وێنەی تەنها كۆمەڵێك دەزگاو دامەزراوەی خزمەتگوزار نییە. ئەم وێنەیه هەمیشە‌ وەك سەرەتایە As a principle‌‌‌، دەنا پێوەری بابەتی ئەوەیە، لەسەر زەمینی واقعدا وەك دەسەڵاتێكی سەرەكیی خزمەتگوزاری ناو دەوڵەت خۆی بسەلمێنێت، وەرچەرخانی بەرچاو لە سێكتەرە جیاوازەكانی وڵاتدا بەدی بهێنێت و پەیوەندیی دەوڵەت – كۆمەڵگە ببوژێنێتەوە، لەوانەش لەپێشتر قەیرانەكان جڵەو بكات و سەقامگیریی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئەمنی دابین بكات. هەر هەڵسەنگاندنی دەسەڵاتی راپەڕاندن، بەبێ ئەم پێوەرە، دەبێتە مامەڵەیەكی نازانستی، ئەمە ئەگەر زیاتر نەڕواو نەبێتە پڕوپاگەندەیەكی پەتی!. 
لە غیابی كەلەپوری دیموكراسیدا
ئەگەر لە وڵاتە دیموكراسی و پێشكەوتووەكانی جیهاندا، حكومەتەكان و سەرۆكەكانیان، زۆرجار بەر رەخنەی فراوانی هاووڵاتیان، رۆژنامەگەری و راگەیاندنەكان، نوێنەرانی گەل، راپۆرتە ناوخۆییەكانی رێكخراوە بیانی و لۆكاڵییەكان بكەون، هەندێجاریش كابینەی وزاری لەژێر زەبری ئەو چاودێرییانەدا كە خەسڵەتی كارای كۆمەڵگە دیموكراتە‌كانە، بهەژێت و هەڵبوەشێتەوە، یان سەرۆك وەزیران و وەزیری جیاجیای حكومەت دەست لەكار بكێشنەوە، جاری واش بگاتە ئەوەی لە شوێنە گشتییەكاندا رەخنە باران بكرێن و دروشمی توندیان لە بەرامبەردا بوترێتەوە، ئەوا ئاخۆ ئەبێ دۆخی حكومەتەكانی ئەو وڵاتانە چۆن بێت كە دیموكراسی نین، یان لە قۆناغی گواستنەوەیەكی پڕ لە بەربەرەكانین بۆ دیموكراسی؟.
وەڵامەكە، بەگشتی، لەلای هەمووان روونە، ئەزموونەكان لە زۆر وڵاتی جیهانی سێدا دەریانخستووە كە زۆرجار بەهۆی مۆنۆپۆڵكردنی زیادەڕۆیانەی توندوتیژیی دەوڵەت و دەزگاكانییەوە، یان نەبوونی كەلەپورێكی دیموكراسییەوە، واتە لاوازیی پەرلەمان و نەگێڕانی رۆڵی لێپرسینەوەو چاودێریی، یان رێگرتن لە ئازادیی رۆژنامەگەری‌، یان نەهێشتنی سەربەخۆیی دادگاكان، یان بێ بایەخكردنی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان‌، یان كۆنترۆڵكردنی ناڕەزاییەكان‌ لە رێی‌ بەكارهێنانی زەبروزەنگەوە‌، هەر زوو دەسەڵاتی راپەڕاندن نامۆ دەكرێت و وەك كایەیەكی مەزنكراو و پیرۆزكراوی لێ دێت، وێنەی دەسەڵاتەكە دەبێتە وێنەی قەوارەیەك لەسەرو لێپرسینەوەو چاودێریكردنەوە، لەگەڵیدا سەرۆك و وەزیرەكانیش وا رادەهێنرێن كە هەر كەس و گروپێكی كۆمەڵایەتی، هەر دەزگاو دەسەڵاتێكی تر، تانە لە تاقیكردنەوەكانی حكومەت و بڕیارو سیاسەتەكانی بدات دۆست نییە و دەبێ لە نرخی كەم بكرێتەو بگرە هەندێجاریش بە ناپاك لەقەڵەم بدرێت.
هیوای دانیشتووان
خەڵكێكی زۆر لە دانیشتوانی هەرێم، سەرەڕای ناڕەزایی و نیگەرانییەكانیان لە ئەزموونی فەرمانڕەوایی، هێشتا هیواداری ئەوەن كە دەسەڵاتی راپەڕاندن لێرە، له هەر كابینەیەكی حكومەتی‌ هەرێمی كوردستاندا، وەك بەشێكی درێژكراوەی كولتوری سیاسیی حكومەتەكانی ئەم ناوچانە، لەو دۆخەدا نەژی‌، بەردەوام هەوڵی مامەڵەی هاوچەرخ و دیموكراتیانە لەگەڵ ناڕەزایی جەمسەرە سیاسی و كۆمەڵایەتی و میدیاییەكانی وڵاتی خۆی بدات، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی،‌ ئەم فۆرمە لە دەسەڵات، لەناو تۆڕی دەسەڵاتە سیادییەكانی وڵاتاندا، چ جای لەم ناوچانەدا، سەقامگیریی تەواوی نییە، بەهۆی دابەشبوون و ململانێ سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان و نەبوونی فەلسەفەیەكی سیاسیی مۆدێرنیش لە فەرمانڕەوایی ناتوانێت بە ئاسانی كارنامەكان بباتە پێشەوە.
قۆناغی گواستنەوە بۆ سیستەمی نوێی حوكمڕانی، گەشت و سەیران نییەو نەبووە‌. ئەم پرۆسە مێژووییە، بۆ هەموو حكومەتێك لە جیهاندا، قۆناغێكە بارگاوی‌ بە بەربەرەكانیی گەورە، دەسەڵاتەكانی راپەڕاندن ئەركیان تێیدا سەختترو پڕوكێنەرتر دەبێت‌‌، زۆر ئەستەمە بتوانن بەشێوەیەكی دادپەروەرانە دەسەڵات و سامان دابەش بكەن، بەڵكو زۆرجار، لە بری ئەو ئەركە ستراتیژییانە كە كانگای رەوایەتی وەرگرتنن بۆ هەموو دەسەڵاتێكی راپەڕاندن، هەڵەی گەورەو ستراتیژییش روودەدات، بۆیە تاقە خاڵی بەهێز بۆ هەر حكومەتێك لەو دەورانە مێژووییە چارەنوسسازەدا ئەوەیە كە، لەجێی خود ستایشكردن، لەجیاتی وێناكردنێكی پڕوپاگەندەییانەی دەسەڵاتی راپەڕاندن وەك دەسەڵاتێكی بەهێز، هێز لە رەخنەو تانەو ناڕەزاییەكانی كۆمەڵگه خۆیەوە‌ وەربگیرێت.
ئەزموونی كابینەی 9ی حكومەت 
كابینەی 9ی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە بەڕیز مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، هەر كارێكی باشی كردبێت، هەر دەسكەوتێكی بۆ وڵات و دانیشتوانی هەرێم هەبووبێت، دەزگای راگەیاندنی زۆری حزبی و سێبەر هەن كە زیاتر لە قەبارەی خۆیان باسیان كردووە، لەوەش زیاتر سەرنج دراوە كە زۆرجار وێنەیەكی ئایدیاڵ و بێ خەوش بە دەسەڵاتی راپەڕاندن دەدەن، ئەم بەرخوردە زیانی خۆی هەیەو هەبووە‌‌، بەدرێژایی كات حكومەت و كاربەدەستانی خستۆتە‌ بەرەیەكی ناكۆك لەگەڵ سەرچاوەی وەرگرتنی هێزی حكومەت كە ستراتیژی كرانەوەیە بەڕووی قەیران و ناڕەزاییەكانی كۆمەڵگە لەلایەك و، لەلایەكی تریش پاڵپشتیی ئەو هێزە سیاسییانەی كە لەناو كابینەی وەزارییدا بەشدارن.
ئەگەر هەڵەو لادان لە بەڕێوەبردنی هەرێمەكەدا هەبووبێت، ئەوا وا گونجاو بوو كە‌ چاوەڕوانی ئەوە بكرایە رەخنەی زۆریش بێتە سەر كاربەدەستان، وا پێویست بوو‌ رەخنەو تانەكانیش‌ بە ئاسایی وەربگیرابان، كاریان لەسەر بكرایە، بگرە لەبری كاردانەوەی توندو‌، لەجیاتی تێوەگلانی كابینە بە ململانێی حزبییەوە، هەوڵی ئەنجامدانی چاكسازیی لە كابینەكەو وەزارەت و دەزگاكانیدا بدرایە بۆ ئەوەی رۆژێك زووتر لەناو قەیرانەكان دەربازی ببووایە.
كێشەی زەقی كابینەی 9ی حكومەت
كابینەی 9، جگە لەوەی دەستنیشان كرا، كۆمەڵێك كێشەی تریشی هەیە كە پێویستە وەك نموونە ئاماژە بە هەندێكیان بكرێت.
- ئەوەی سەرنج دراوە، سەرۆكی كابینەی حكومەت خۆی، زۆرجار– بەداخەوە- كاراكتەرێكی مەیدانی نەبووە‌، سەردانی ناوچە جیاجیاكانی هەرێمی كوردستانی نەكردووە تا لە نزیكەوە گوێ لە كێشەو سكاڵای هاووڵاتیان بگرێت و بچێتە ناو مەینەتی و گرفتی خەڵكەوە.
- كابینەی 9، گەرم نەبووە لە جێبەجێكردنی یاسای چاكسازیدا. هەنگاوەكانی ئەو پرۆژەیە‌ كە بەشێكە لەكارنامەی حكومەتەكه خۆی‌‌، زۆر بە خاوی رۆیشتنە پێشەوەو سەرتاسەرییش نەبوون‌.
- كابینەی 9ی حكومەت كێشەی حزبییەكانی تێدا رەنگی دایەوە‌، نەتوانرا وێنەی ئەم دەسەڵاتە‌ وەك یەك تیمی ئیداری و یەك دەسەڵاتی ئیئتیلافی بپارێزرێت، لەبەرامبەردا زۆرجار پتر وەك كابینەی جێی باڵادەستیی تەنها یەك پارتی سیاسی ماوەتەوە‌‌ كە ئەویش (پ.د.ك)ە.
- كابینەی 9، بەداخەوە، نەیتوانی لە چارەسەركردنی كێشەی كۆن و چەندین ساڵەی كەمیی كارەبای نیشتمانیدا سەركەوتوو بێت كە لەدوا ساڵی كابینەكەدا‌، زۆر بەسەختر سەریهەڵداوەتەوە. 
- كابینەی 9ی حكومەت‌ كۆتایی بە كێشەی بێ ئاویی زۆر ناوچەو گەڕەكی ناو شارە گەورەو بچووكەكانی هەرێم نەهێنا، بەتایبەتی لە وەرزی هاویندا كە كێشەكە تەشەنە دەكاو دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی گردبوونەوەو خۆپیشاندان، پێش هەر شوێنێك، له پایتەختی هەرێم خۆیدا.
- كابینەی 9ی حكومەت قەیرانی سوتەمەنی و گرانیی نرخی جڵەو نەكرد، لەم رووەوە باری گرانی خەڵكی هەرێمی سووك نەبووە، بەتایبەتی لە وەرزە سەختەكانی ساڵدا.
- كابینەی 9ی حكومەت پرۆژەیەكی ئەوتۆی‌ بۆ رەخساندنی هەلی كار بۆ گەنجانی وڵات نەهێنایەدی، ئەمڕۆ بێكاری لە هەرێمی كوردستاندا– بەداخەوە- وەك دیاردەیەكی ترسناك درێژەی هەیە.
- كابینەی 9ی حكومەت چارەسەرێكی بۆ ئەو هەزاران گەنجە خوێندەوارانە پێشكەش نەكرد كە ساڵانە زانكۆو پەیمانگاكان تەواو دەكەن، پلانێكی روونی نەبوو‌، دەرفەتی دامەزراندنی لە كەرتی گشتییشدا بۆ نەڕەخساندن، ئەمەش ئەو توێژەی تا ئەمڕۆ نائومێدو نیگەران كردووە.
- كابینەی 9ی حكومەت دۆسییەیەكی باشی لە راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكاندا نییە لە بواری مافە دیموكراتییەكان و ئازادییە سیاسی و دیموكراتییەكاندا وەك ئازادیی بڵاوكردنەوەو رەخنەگرتن و خۆپیشاندان. لەم رووەوە پاشەكشە هەیەو پێشكەوتن رووی نەدا‌، خەڵك لەسەر بیروڕاو رەخنەگرتن دەستگیر كران، ئەمەش وێنەی خراپی لەسەر هەرێمەكەو فەرمانڕەواییەكەی دروستكرد.
- كابینەی 9ی حكومەت كێشەو كەموكوڕیی تری زۆری هەیە كە هەموو هێزە سیاسییەكانیش تیایدا بەقەبارەی خۆیان بەرپرسیارن، بەڵام بۆ ئەوەی نابابەتی‌ لێكدانەوە نەكرێت، هیچ لایەكیش ناچار بە كولاندنەوەی بەردەوامی برینی مانەوەی هەرێم لەبازنەی قەیرانەكاندا نەبێت، دەكرێ تەنها كارنامەی خودی حكومەتەكە خۆی‌ بهێنرێتە پێشەوە، لەوێوە بزانرێت چەند مادە، چەند بڕگەو بەندو بەڵێنی لێ جێبەجێكرا‌؟ ئەو مژدانەی كە لە وەزارەتەكان و وەزیرەكانەوە بە خەڵكی دران چەندیان برانەسەر؟ دەكرا هەر حكومەت خۆی، لەم چەند ساڵەدا، بەردەوام، بە چاوێكی رەخنەگرانەوە‌ ئاوڕی لە ئەزموونی خۆی بدایەتەوە‌، كراوەو سنگفراوان مامەڵەی لەگەڵ ناڕەزاییەكاندا بكردایە، یەكڕیزیی كابینەكەی بپاراستایەوه،‌‌ بەوەش سەرەتایەك بۆ دەركەوتنی نەریتێكی نوێ لە فەرمانڕەوایەتی بهاتایە ئاراوە.

•    توێژەرو ئەكادیمی لە ناوەندی زانستیی ACNS