■ هونەر تۆفیق
چیای قەندیل لەناو زنجیرەچیای زاگرۆسدا کە لە باشووری خۆرئاوای ئێرانەوە دەستپێدەکات بەدرێژایی سنورەکانی نێوان ئێران-عێراقدا درێژدەبێتەوە تا دەگاتەوە بە باشووری تورکیا . لەگەڵ زنجیرەچیای تۆرۆسدا یەکدەگرێتەوە بەرەو دەریای سپی ناوەڕاست .
قەندیل لەناوەڕاستی ئەو زنجیرەچیایەدا نزیکەی چارەکە سەدەیەکە شێوە کۆمارێکی سەربازی ، ئایدیۆلۆژی ، نیشتمانی ، نەتەوەیی ، تیئۆریە . هێزی بەرگری لەهەردوو ئاستی سیاسی و سەربازیدا دەبەخشێت بە کۆی زاگرۆس .
زاگرۆس لە فەلسەفەی بەرگری و تیئۆرە مێژووییەکانی پەکەکەدا تەنیا هەڵکەوتەیەکی تۆبۆگرافی مجەڕەد نیە بتوانێت خۆی تیادا حەشاربدات . بەڵکە وەک چۆن زنجیرەچیایەکی پێکەوە گرێدراوی نیشتمانی کوردانە ، بەهەمان شێوە زنجیرە تیئۆرێکی سیاسی ، سەربازی ، ستراتیژی ، ئایدیۆلۆژی ، مێژووییە ، مان و نەمانی پەکەکە و کوردی پێوە بەستراوە . 
ئازادبوونی زاگرۆس ( وەک فیکر و وەک جیوگرافیا) لە فەلسەفەی پەکەکەدا دەکاتەوە ئازادبوونی کورد . تین و قورسایی جەماوەری ئەو حیزبەش لەبنار زنجیرە چیاکانی زاگرۆسەوە دەست پێدەکات و ڕەگی داکوتاوە . سەنتەری ئەو ڕەگەش لەناو چیای قەندیلدایە . قەندیل ستراتیژی زاگرۆس بەهێزدەکات و دەیپارێزێت .
ترسی سوڵتان ئەردۆغان و سوپا (نیوعوسمانیەکەی) لە قەندیل ، ترسە لە ئیتۆری زاگرۆسیزمی پەکەکە . بۆیە هەمیشە قەندیل مایەی دڵەڕاوکێ ی ئەنقەرەبووە . تەنیا ستراتیژە لەمێژووی کورددا ، ئەمنی قەومی تورکیای کەمالیستی بێت یان سوڵتانی ئەردۆغانی خستۆتە ژێر خەتەرەوە . 
لە شوباتی ٢٠٠٧ دا ، کە ئەوکات توانای قەندیل لە ئێستای کەمتربوو ، تورکیاش لەئێستای بەهێزتربوو ، گەورەترین ئۆپراسیۆنی سەربازی بۆسەر قەندیل دەستپێکرد . بەڵام سوپای تورکیا شکستی هێنا . ناکۆکی خستە نێوان ژەنراڵەکان و ئەردۆغانەوە تا ئەوەی سەرلەشکری سوپاکە گوتی : ئێمە ئەوەندەمان پێکرا . ئەگەر کەسێک زیاتری پێدەکرێت ( مەبەستی لە ئەردۆغان بوو ) بابێت خۆی تاقیبکاتەوە .
بۆجارێکی تر لە شوباتی ئەمساڵەوە ٢٠١٨ . سوپای تورکیا لەناو بێدەنگی هەرێمی کوردستاندا کە هەردوو سەرۆکایەتیەکەی ( سەرۆکایەتی هەرێم و سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێم ) لە دەستی نێچیرڤان بارزانی دایە و بە نزیکایەتی و هاوڕێ ی سوڵتان ئەردۆغان ناسراوە . هێزەکانی تورکیا لە کۆکردنەوەی هێز و کێشانی جادەی سەربازی و داکوتانی پێگەی هەمیشەیی سەربازین لەقوڵایی هەرێمی کوردستاندا بە ئاڕاستەی قەندیل . 
مەترسی ئەم ئۆپراسیۆنە چاوەڕوانکراوە تەنیا بۆ سەر کۆماری قەندیل نیە . بەڵکە بۆ تەواوی ئەو کیانە سیاسی یە یە کە ناوی هەرێمی کوردستانە . کەوتنی کۆماری قەندیلی سیاسی و سەربازی مەحاڵە . بەڵام دابڕانی لە زاگرۆس بەمانای دابڕانی دێت لەهەموو کوردستان . 
پەڕینەوەی سوپای تورکیا لە هێڵی ( جادەی ) هامڵتون و پێشڕەوی کردنی بەرەو چۆمان و سنورەکانی ئێران . واتە بەزاندنی سنوری سیاسی - ئیقلیمی دێگەلەی نێوان تورکیا و ئێران . دەکاتە هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێکەوتنە ( پەنهانە) ی بە ئەمرواقیع لەنێوان هەردوو وڵاتدا لەسەر هەرێمی کوردستان کراوە . 
سوپای ئێستای تورکیا کە لەماوەی دەستەڵاتی ئاکەپە و ئەردۆغاندا لەبری عەقیدەی کەمالیست ، بە عەقیدەی ئایینی و مەزهەبی تەڵقین دراوەتەوە . پێکهاتەیەکە لە ئیسلامی جیهادی ( داعشی و جەبهەی نوسرەیی) و لەسێبەری ئەو سوپایەدا سونە جیهادیەکانی ناوچەکە لەگەشەکردن و نەشونمادان . کێشکردنی ئەو سوپا عەقائیدی مەزهەبیەی تورکیا بۆ نزیک سنورەکانی ئێران ، تێکدانی ئارامی ئاسایشی هەرێم و ناوچەکە و ئێرانی لێدەکەوێتەوە . پێناچێت ئەم شەڕەیان وەک عەفرین بە ئاسانی کۆتایی پێ بێت . 
کۆماری قەندیل لوغمێکی گەورەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا . هەر دەوڵەت و هەر سوپا و هەر هێزێک بە هوشیاریەوە نزیکی نەبێتەوە تەقینەوەی گەورەی مەزهەبی ، ئایدیۆلۆژی ، نەتەوەیی ، لێدەکەوێتەوە . بۆیە ئەردۆغان هەم بەترس و دوودڵەیەوە ، هەم بە سەرچڵی و حەماقەتەوە دەیەوێت لەو لوغمە گەورەیە نزیک بێتەوە .