د. كامەران مەنتك
 
بۆچی فاكتەری كورد وەك نەتەوە، لەگەمە جیۆپۆلەتیكیەكاندا كاریگەرییەكی بەرچاوی نییە، سەرباری ئەوەی كوردستان وەك جوگرافیا گەورەترین رۆڵ وبایەخی لەو ململانێیانەدا هەیەو بۆتە چەقی ركابەرییە جیۆپۆلەتیكییەكان؟
لە زۆربەی نووسینەكانمدا هەوڵدەدەم لەروانگە جیۆپۆلەتیكیەكانەوە شیكردنەوە بۆ مەسەلەی كوردو ئەو گۆڕانكاریانە بكەم، كە بەسەر ئەو مەسەلەیەدا دادێت، ئەمە وایكردووە، بەشێك لە خوێنەران، ئەو خوێندنەوانە بە جۆرێك لەرەشبینی لەقەڵەم بدەن وایلێكبدەنەوە، كە ئاماژە نەكردن بە رۆڵی نەتەوەیی كورد لەو ململانێیانەدا، كەموكوڕییەكی گەورەیە لە نووسینەكاندا وخوێنەر، یاخود بەشێوەیەكی فراوانتر تاكی كورد دووچاری بێئومێدییەكی گەورە دەكات!
بەر لەهەموو شتێك دەمەوێت ئاماژە بەخاڵێكی گرنگ بكەم، ئەویش ئەوەیە من لەروانگەیەكی سیاسیەوە سەیری مەسەلەی كورد ناكەم، بەڵكو لەروانگەیەكی ستراتیژی وئەكادیمییەوە خوێندنەوەیان بۆ دەكەم، نامەوێ بكەومە ژێر كاریگەری ئایدیۆلۆژیا جیاوازەكان ولەسەر بنەمای زانیارییە میدیاییەكان، كە بەداخەوە بەشێكی هەرە زۆری لە چوارچێوەی شەڕی راگەیاندندایە، لە راستیەوە دوورە ورەنگدانەوەیەكی ترسناكی لەسەر هزری سیاسی كورد دا هەیە، ، سەیری رووداوەكان بكەم، بەڵكو لە گۆشە نیگای ئەو جوولانەوانەدا شیكاری دەكەم، كە لەسەر خاكدا بەكردەیی روودەدەن ولەسایەی ئەو جولانەوە كردەییانەدا دیدی خۆم بۆ رووداوەكان دەخەمە روو!. خاڵێكی تر ئەوەیە، من لەو بابەتەدا قسە لەسەر حیزبی كوردی ناكەم، بەڵكو كار لەسەر وێناكردنی نەتەوەیەك دەكەم، وەك یەكەیەكی مرۆیی، كە دیارە ئەمەیان لەحیزب گەورەترە!.
نكووڵی لێناكرێت، كە كوردستان لەرووی جیۆپیۆلەتیكیەوە بۆتە چەقی ململانێیە جیهانییەكان، لەبەرئەوەی پێگەیەكی گرنگ لە هەموو ئەو پڕۆژە جیهانیانەدا داگیر دەكات، كە ئێستا لە ركابەریدان لەسەر داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی ناوچەكە بەگشتی وفۆرمۆڵەكردنەوەی سیستەمی جیهانی بەتایبەتی، بەرامبەر ئەم بایەخە جیۆپۆلەتیكییەی كوردستان، كورد وەكو نەتەوە نەیتوانیوە ببێتە یاریزانێكی باش وتا ئێستا وەكو كارتێكی یاریپێكراو ئەو رۆڵە دەگێڕێت، كە بەشێوەیەكی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ بۆی دیاری دەكرێت، لەبەرئەوەی شێوازی داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی ناوچەكەو دابەشكردنی كوردستان لەدوای جەنگی یەكەمی جدیهانییەوە، بژاردەی سیاسی لەبەردەم بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردیدا ئێجگار بەرتەسك كردۆتەوە، ئەمە ئەوەی لێهاتۆتە بەرهەم، كە دیدێكی كوردانە بۆ رووداوەكان نەبێت و ئاوەزی كوردی تا رادەیەكی زۆر پەكیبخرێت ولەكاربكەوێت، بە واتایەكی تر كورد بەهۆی پەرتەوازییەوە نەیتوانیبێت پڕۆژەیەكی نەتەوەیی هەبێت وستراتیژێكی نەتەوەیی دوور مەودا بۆخۆی دابڕێژێت، یاخود بتوانێت دەزگایەكی نەتەوەیی بەرفراوان دابمەزرێنێت لەسەر بنەما جیۆستراتیژییەكاندا، وەك نەتەوەیەك ئیدارەی ململانێكان بكات ورۆڵی خۆی بگێڕێت.
جێگەی داخە تاوەكو ئێستا، جگە لە پارتی كرێكارانی كوردستان، سەرباری ئەو تێبینیانەی دەربارەی  ئەو حیزبە هەمانە،  هیچ حزبێكی تری كوردستانی دیدو پڕۆژەی تایبەتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد نەبووە، كە ئەویش خۆی لەتێزەكانی ئۆجەلان دەربارەی خۆسەری ونەتەوەی دیموكراتیك دەدۆزێتەوە، تەواوی حیزبەكانی تری كوری لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژانە دەخولێنەوە، كە هەمان ئەو هێزانە دایانهێناوە، كە خۆیان كوردستانیان دابەش كردووەو هەرخۆشیان تاوەكو ئێستا لەسەر هاوسەنگی نێوان كورد (وەك ئۆپۆزسیۆنێكی بەناو چەكداری) وئەو حكومەتە مەركەزیانەی خۆیان دایانناوە، بەرژەوەندییەكانی خۆیان مسۆگەر بكەن، وەك پڕۆژەكانی ئۆتۆنۆمی وفیدڕاڵی!. بەواتایەكی ئەو بیرركدنەوانەش لەچوارچێوەیەكی بەرتەسكی حیزبی دەرنەچووەو نەبۆتە دیدێكی گشتگیرو نیشتمانی، ئەمەش وایكردووە لەجیاتی یەمكگرتن وبەیەكەوە كۆكردنەوە، پەرتەوازەیی ولێكترازانی زیاتر بۆ ناوماڵی كوردی بێنێت.

تاوەكو ئێستا زۆرینەی كورد لە چوارچێوەی ئەو نەخشە سیاسی وهزریەدا كاردەكات، كە بۆی داڕێژراوە، بۆیە بیركردنەوەی سیاسی كوردیش مۆركی سەربەخۆیی خۆی لەدەستداوە ووەك جوگرافیای كوردستان دابەش و پەرتەوازە بووە، ئەمە یەكێك لەو ئاستەنگانەیە، كە كورد نەتوانێت وەك یاریزانێك لەو گەمە جیۆپۆلەتیكیانەی دەگوزەرێت رۆڵی خۆی بگێڕێت، تۆ ناتوانیت لەسەر بلۆكێكی جیۆستراتیژی یەكگرتووەوە، بەهێزێكی پەرتەوازەو ناتەبا ببیە یاریزان، بەڵكو لە دۆخێكی لەو شێوەیەدا، ئەگەر لەو چوارچێوە  یەكگرتووەدا ستراتیژ دانەڕێژیت ویاری نەكەیت، بەردەوام بە  پاشكۆیەتی دەمێنیتەوە، دەبێت لە چاوەڕوانی ئەوەدا بیت رۆڵێكی لاوەكیت پێبدرێت، كە زۆر جاران بە پێچەوانەو دژ بە بەرژەوەندییە نیشتمانی ونەتەوەییەكانی خودی خۆت بێت، سەد ساڵی رابردوو ماوەیەكی باشە بۆئەوەی ئەم تێزە بسەلمێنینت وسوودی لێوەربگیرێت، كە هەموو ئەو بزووتنەوانەی بەناوی بزووتنەوەی كوردیەوە هەڵتۆقیون وكاریان كردووە، جگە لەزیان هیچی تریان بۆ كورد نەبووە، بۆیە بەپێچەوانەی ئەو مێژووە چەواشەكارییەی بەناوی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد نوسراوەتەوەو شانازییەكی ناراستی لای تاكی كورد دروست كردووە، رابردوێكە، یاخود مێژووێكە یەك پارچە لەشكست، نەتوانراوە لەو ماوەیەدا دەزگایەكی نەتەوەیی ونیشمانی وا دابڕێژرێت، كە هەموو هێزە جیاوازەكان لە ژێر چەتری خۆیدا كۆبكاتەوە، بۆیە رەوڕەوەی مێژووی سەدەی بیستەم لەشكستەوە بۆ شكستێكی تر چووە، ئەگەر بشمانەوێت ئەو قۆناغە تێپەڕێنین، دەبێت هەوڵبدەین لەجیاتی ئەوەی وەك یاریپێكراوێك بمێنینەوە، ببینە یاریزانێكی كارا لەسەر ئەو تەختە جیۆستراتیژییەی پێی دەگوترێت كوردستان، ئەمەش بەر لە هەموو شتێك بەتێكشكاندن وتێپەڕاندنی ئەو پاشكۆخوازییە دەبێت، كە باڵی بەسەر هێزە كوردیەكاندا كێشاوە، دەبێت دڵنیا بین لەوەی، هەزار ساڵی تر لەو چوارچێوەیەدا بخولێینەوە، ناتوانین خۆمان لە هەمان ئەنجام وهەمان چارەنووس رزگار بكەین، لەبەرئەوەی دووبارەكردنەوەی هەمان تاقیكردنەوە، بە هەمان رێگە، ئەگەر بۆ هەزار جاریش بێت، دەتگەڕێنێتەوە بۆ هەمان ئەنجام، بۆیە ئەگەر بمانەوێت نەتەوەكەمان بەقەد بایەخە جیۆپۆلەتیكیەكەی رۆڵی لەململانێكان دا دیاربێت، دەبێت هەوڵ بدەین هێزێكی هەرێمی دروست بكەین، كە لەئێستادا، بەهۆی شۆڕشی گەیاندن وئەو ئاستەی هەندێك لەهێزە كوردیەكان پێیگەیشتووە، لەهەموو كاتێك گونجاوترو لەبارترە، تەنیا پێویستی بەداڕشتنەوەی ستراتیژێكی نیشتمانی ونەتەوەیی هەیە، كە لەئاست ئاڵۆزی وقووڵی كێشەی كورد خۆیدا بێت لەو ناوچەیەدا، ئەو كاتە بەدڵنیاییەوە دەتوانین باس لە فاكتەری كوردی بكەین، وەك ئیرادەیەكی سەربەخۆو یاریزانێكی دیار، لەگەمە جیۆپۆلەتیكییەكاندا.