شاکار ابراهیم

لە دوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بە هاوکاری گروپی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی، سیستەمێکی سیاسی نوێیان پەیڕەوکرد لە ژێر ناوی دیموکراسیەتی تەوافقی کە زانای سیاسی ئەمریکی بە ڕەگەز هۆڵەندی ئارێند لایپارت دامەزرێنەریەتی ، بە پێی تیۆریەکەی لایپارت، ئاماناج لە دیموکراسیەتی تەوافقی برییتیە لە بە دیهێنانی سەقامگیری سیاسی و حکومی و دوورکەوتنەوە لە ململانیی توندی سیاسی لە نێوان پێکهاتە و ڕەگەزە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی فرەڕگەز و فرە پێکهاتە وەک لوبنان، بؤسنە، ئوسترالیا ، عێراق...هتد ، لە رێگەی دابەشکردنی دەسەڵات و هێز لە نێوان مەزهەب و پێکهاتە جیاوازەکانەوە، بە واتایەکی دی، بەڕێوبردنی وڵات لە ڕێگەی بەشداری سەرجەم لایەن و پێکهاتە جیاوازەکانی وڵاتەوە، تا لەو ڕێگەیەوە سەقامگیری سیاسی دروست بێت و لایەن و گروپە جیاوازەکان دوورکەونەوە لە ململانێی توندی مەزهەبی و نەتەوەیی.
سەبارەت بە عێراق و کۆمەڵگە سیاسیەکەی، عێراق خاوەن پێکهاتەیەکی سیاسی و دینی تەواو جیاوەزە. بۆ نمونە، لە کۆمەڵگەیەکی وەک مالیزیادا گەر ململانی سیاسیەکە لە نێوان پیکهاتە جیاوەزەکانی وەک مالیزی و چینی و هندیەکاندا بێت، بەڵام لە عیراقدا جگە لە ململانێی سونی- شیعی، کوردی- عەرەبی، عەرەبی- پێکهاتەکانی دی، ململانێەکی توندی سیاسی هەن لە نێوان خودی یەک پێکهاتەی دیاریکراودا لەوانە کورد-کورد، شیعە- شیعە، کە توندترین و کاریگەرترینیان  ململانی سیاسی نێوماڵی شیعیە بەسەرۆکایەتی موقتەدا صەدری سەرۆکی رەوتی صەدری شیعی و نوری مالیکی سەرۆکی دەوڵەتی یاسای شیعی کە مێژوو ململانیەکەیان دەگەڕیتەوە بۆ سەردەمی خولی یەکەمی دەسەڵاتی سەرۆک وەزیرانی مالیکی کاتێک بە توندی ڕوبەڕوی ڕەوتەکەی صەدر بۆوە و زۆرینەی لایەنگرەکانی لە کونجی زینداندا بەند کرد. 
بەهۆی ئەم ململانێ نێوان پێکهاتە جیاوەزەکان لە عێراق، لە لایەکی دی ململانی توندە ناوخۆییەی نێوان یەک پێکهاتەی دینی-نەتەوەیەوە، نەمانی متمانەی سیاسی لە نێوان بەشیکی زۆری گروپە سیاسەکانی عیراق و خراپی دۆخی حوکم ڕانی و قوڵبونەوەی کێشە سیاسیەکان ، سیستەمی سیاسی تەوافقی کە سەرەکیترین بنەمای دابینکردنی سەقامگیری سیاسی و ئاسایشە لە عیراق ڕووبەروی قەیرانی قوڵبۆوە: شەڕی ناوخۆی شیعی-سونی(٢٠٠٦-٢٠٠٨)، کێشەی کورد و حکومەتی ناوەندی (٢٠١٠- تاکو ئێستا)، شەڕی داعش (٢٠١٤-٢٠١٧)، خۆپیشاندانی تشرینەیەکان (٢٠١٩-٢٠٢٠)، تاوەکو دواین هەڵبژاردنی عێراق ململانێکان بەردەوام بوون.  
لە دوای هەڵبژاردنی ١٠ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢١، صەدر بە هاوکاری هاوپەیمانەکانی لەگەڵ بەشێکی کورد و سونە، بانگەشەی حکومەتی زۆرینەی کرد وەک بەدیلێک بۆ سیستەمی تەوافقی زۆرینە،  ئەم بانگەشەیە دۆخی سیاسی عێراقی تا لێواری تەقینەوە برد، بەڵام ىڕیاری دادگای فیدراڵی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، دۆخەکەی لە بەرژەوەند نەیارە مێژوویەکەی صەدر یەکلاکردەوە و بارودۆخە سیایسەکەی گۆڕی. صەدر بۆ دەربازبوون لەو ئابڵوقە قانونیە بڕیاری کشانەوەی لە پەرلەمانی عێراق دا و شکستی هێنا لە دروستکردنی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی و کۆتایهاتنی سیستەمی دیموکراتیەتی تەوافقی.
بۆیە موقتەدا صەدر ئەو شکستەی قبوڵ نیە، وەک دواین چانس، لە ڕێگەی جەماوەری سیاسی خۆیەوە کاردەکات بۆ شکاندنی سیستەمی تەوافقی سیاسی لە عیراقدا.  شەقامی سیاسی عیراقی دژی نەیارانی سیاسی خۆی دەجۆڵێنێت کە ئامانج لێی پەراویزخستنی نەیارەکانیەتی لە پڕۆسەی سیاسی عێراقیدا. 
بەمەش، ئەمڕۆ عێراق ڕوبەڕوی ئاڵنگاریەکی قوڵبۆتەوە لە نێوان بەرەی سیستەمی تەوافقی و بەرەی سیتەمی زۆرینە، کە عەقڵێکی سیاسی گەورە نەبێت ئیدارەی ئەو ئەزمە قوڵەی عێراق بکات، عێراق بەرەو شەڕیکی توندی ناوخۆی دەڕوات کە کۆنترۆڵکردنی ئاسان نابێت و دەروازەیەک بۆ ململانیەکی سیاسی دوور مەودا دەکاتەوە.

* ماستەر لە سیستەمی سیاسی عێراقدا