رۆبیتان كاكەزاڵ

بەشی یەکەم
هەر هەوڵێک بۆ تێگەشتن لە ئێستامان  پابەندییەکی نزیکی هەیە بە تێگەشتن لەوەی کە ئێستا بەرهەمی چی و کام سەردەمە. شیکاریکردن و تێگەشتن لەوەی لە سەرەتای شەستەکانەوە ئەگوزەرێت بەشێکی دانەبڕاوە لە تێگەشتن لەوەی کە ئێستا ئەگوزەرێت. هەروەک چۆن تێگەشتن لە کردەی سیاسی سەرەتای شەستەکانیش بەرهەمی کایەیەکی سیاسی دامەزراوە لەسەر ئەو چوارچێوە و فۆرمەی بۆ پراکتیککردنی سیاسەت و دەوڵەتداری پێشتر هاتبوە ئاراوە. روخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە پای جەنگی جیهانی یەکەم کاریگەرترین روداوی سیاسی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، کوردیش زیاتر لەهەر گەل و نەتەوەیکیتر، لەپای ئەو روخانە، فۆرمی ئەزمونکردنی کارگێڕی و سیاسەتی گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە.  بەگشتی روخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە روی فۆرمی سیاسییەوە ئەو هەوڵانەی لێکەوتەوە کە بەئاراستەی دەوڵەتی نەتەوەیی هانگاویان ناوە. چۆن و هۆکار و سروشتی ئەو هەوڵانە چین بابەتێکی ئاڵۆزترە لەوەی لەپەراوێزی ئەم پرسیارەی مندا کات و شوێنی ببێتەوە لێرەدا ، بۆیە زیاتر گرنگی ئەدەم بەوەی کە چارەنوسی ئەم هەوڵانە بەکوێ گەشتون. سەرجەم ئەو هەوڵانەی لە فۆرمی دەوڵەتی نەتەوەیی خوازراو لەلایەن رۆژئاواوە خراونەتە گەڕ ،لە سێ چارەنوسی جیاوازدا بەرجەستە بون. بەشێکیان بونە سیستەمی سێکیولاری کە پاشتر بە مۆدێلی حوکمڕانی بنەماڵەیی( کوڕ بۆ باوک) ناراسەوخۆ خۆیان ناساند، بەشێکیان بونە سیتەمی ئاینی و بەشێکیتریان هەر لەسەرەتاوە بە حوکمی بنەماڵەیی دەستیان پێکرد. هەوڵی کورد لە چوارچێوەی ئێراقدا نەیتوانیوە خۆی لە کاریگەری ئەم هەوڵە گشتگیرانە بپارێزێت، بۆیە بە گوێرەی چونە پێشەوەی روداوەکان گۆڕانکاریش بەسەر هەوڵەکانی کورددا هاتوە. شوناسی نەتەوەیی بە ئاشکرا و بە شاراوەیی خەسڵەتێکی گرنگی ئەو هەوڵانە بوە. لێرەدا مەبەست لە شوناسی نەتەوەیی گوتاری نەتەوەیی نییە بەڵکو شێوازپێدانی جیاوازی شوناسی (ئێمە) و (ئەوانە) کە لەسەرجەم ئەو دەوڵەتە نەتەوەییانەدا سەریهەڵدا کە زیاتر لە نەتەوەیەک لە سنوری یەک ئیدارەی سیاسیدا جێگاکرابونەوە. بە خۆبواردن لە چونە ناو وردەکاری ئەو قۆناغ و سەردەمە ( کەلەخۆیدا زیاد لە دیدگایەکی تیۆری ئەتوانرێت بۆ راڤەکردنی بەگەڕبخرێت، لە تیۆری مارکسیزمەوە بۆ تیۆری کۆلۆنیالیزم و پاش کۆلۆنیالیزم) جەخت ئەخەمە سەر خاڵی وەرچەرخانی مێژوی هەرە نوێمان کە بە (راپەڕینی ساڵی ١٩٩١) دەست پێئەکات. پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە کە بپرسین ئەوەی ئەوەی لە ساڵی ١٩٩١ دا رویدا چیبوو؟  
بۆ تێگەشتن لەوەی رویدا ئەکرێت بپرسین، ئەوەی رویدا راپەڕین بوو؟ ئەگەر وەڵامەکە بە بەڵێ بددەینەوە ئەکرێت یەکسەر بپرسین واتای راپەڕین چی ئەگەیەنێت؟ ئەگەر لێرەدا واتای شۆڕش و راپەڕین هاوتا بکەین بەمەبەستی بەستنەوەی خەباتی رزگاری نیشتیمانی ،کە هێزە سیاسییەکان لە ناوەراستی هەفتاکانەوە بانگەشەیان بۆ کردوە، رەنگە کۆمەک بەتێگەشتن لەو گرفتە بکات پەیوەست بە چەمکی راپەڕین دێتە رێمان. گەلان و نەتەوە جیاوازەکانی چواردەور و بگرە دوریش لێمان مێژویەکی خەباتی رزگاری نیشتیمانیان هەیە بەتایبەتی لەپای روخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی. خەباتی رزگاری نیشتیمانی یان نەتەوەیی بەو هەوڵانەدا ئەناسینەوە کەبۆ دەرکردنی داگیرکەرێکی بیانی کە شوناسێکی نەتەوەیی و مێژویی جیاوازی هەیە لەگەڵ دانیشتوانی قەوارەیەکی سیاسی دیاریکراو خراونەتە گەڕ. ئەکرێت بەگشتی بڵێین سەرجەم ئەو دەوڵەتە  نەتەوەیی فرە شوناسانەی کە بەو قۆناغەدا تێپەڕین، بە جیاوازی لەگەڵ گوتاری سیاسی چونیەکبون و هاوتایی لەبەرامبەر قانون و مافی هاوڵاتێیدا، کەلەسەرەتای شۆڕشەکاندا وەک بنەمای سیاسی بانگەشەیان بۆ ئەکرد ، دوجاری کێشەی پێکەوەژیان و رامکردنی شوناسی کەمینەکانی سناوری دەوڵەتەکەیان بونەتەوە. ئەتوانین هەوڵەکانی کورد لە ئێراقدا لەو مۆدێلەدا بناسینەوە، کاتێک ئێراق خۆی بە پرۆسەی رزگاری نیشتیمانیدا ئەڕوات لەبەرامبەریدا شوناسی کوردبون ( هەڵبەت فاکتەری ئابوری، چینایەتی و کولتوریش ئامادەییان هەیە) لە پەرچەکرداری شۆڕشگێڕانە ( جا روکەشی یان قوڵ)  شێوازی سیاسی بەخۆی ئەدات. تا ئێرە تێپەڕبونێکی زۆر خێرایە بۆ دروستکردنی تەباییەک سەبارەت بەوەی ئێمە لە کوێدابوین تا ساڵی ١٩٩١ و بۆچی لەوێدابوین. بەشی دوەمی ئەم بابەتە کە بۆ خوێنەرانی فەیسبوک نوسراوە باس لەو پرسیارە ئەکەین کە ئایا  راپەڕین ئەبێتە (شۆڕش) ؟  و پاشتر چ جۆرە پەیوەندییەک لە نێوان  شۆڕشگێڕ و خەڵکدا(کۆمەڵگادا)  دروست ئەبێ. تێگەشتن لەو دۆخە کۆمەکی وردمان ئەکات سەبارەت بەوەی رەگی ئەم دەسەڵاتە سیاسییەی ئێستا لە کوێدایە و چ جۆرە ئۆپۆزیسیۆنێک خۆنەویستانە دروست ئەکات.