بڵند دلێر شاوەیس

لە ڕێکەوتی ٢٠٢٤/٨/١ کۆنوسی ڕێکەوتن و لێکتێگەیشتنێکی سەرەتایی هاوبەش (مذكرة تفاهم) مۆرکرا لە نێوان عێراق و کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی (شركة بريتش بتروليوم البريطانية)، ڕێکەوتنەکە لەلایەنی عێراقییەوە جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدراڵ و وەزیری نەوت (حيان عبد الغني السواد) و لە لایەنی کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی (موراي ئوشينكلوس) "Murray Auchincloss" سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیاکە واژۆیان کرد، بە ئامادەبوونی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدراڵ (محمد شیاع السوداني).
ناوەڕۆکی ڕێکەوتنەکە تایبەتبوو بە بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەرچوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک و سپاردنی بە کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی کە بریتین لە (کێڵگەی کەرکوک بە هەردوو قوبەی بابا و ئاڤانا، کێڵگەی بای حەسەن، کێڵگەی جەمبور، کێڵگەی خەباز)، هەروەها لەگەڵ ئەوەی بتوانرێت ڕێکەوتن لەسەر کێڵگە و پانتایی پشکنینی دیکە ئەنجام بدرێت لە داهاتودا.

دواتر لێکتێگەشتنەکە بەرەوپێشچوو، بوو بە بەشێک لە زنجیرە  ڕێکەوتننامەیەک کە لە ڕێکەوتی ٢٠٢٥/١/١٤ لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا واژۆ کران لە نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی بەریتانیا و بە ڕێکەوتننامەی هاوبەشی و هاوکاری مێژویی ناوزەد کرا "اتفاقية شراكة وتعاون تاريخية".
ئەم ڕێکەوتنانە جگە لە سێکتەری نەوت و گاز چەندین بواری ئابوری، بازرگانی، سەربازی و ئاسایش و تەنانەت ژینگە و گۆڕانی کەش و هەوا ...هتد لەخۆ گرت، گرنگترین ئەو ڕێکەوتنانە کە لێکەوتەی دەبێت لەسەر هەرێمی کوردستان بریتین لە:

یەکەم/ ڕێکەوتننامەی بازرگانی بە بڕی(١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی، کە دەکاتە نزیکەی (١٥) ملیار دۆلار، لەم بوارانەدا :
١- پاکردنەوەی کێڵگەکانی مین بە بڕی(٣٣٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
٢- بونیادنانەوەی بنکەی ئاسمانی گەیارە (قاعدة القيارة الجوية) بە بڕی (٥٠٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
٣- (مشروع میاه الشامل) پرۆژەی ئاوی خواردنەوە و پرۆژەی ئاودێری زەوی کشتۆکاڵی لە باشور و ڕۆژئاوای عێراق بە بڕی (٥٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی.
٤- چاککردنی پرۆژەی ئاوی (بصرة) بە بڕی (٣٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی.
٥- بەستنی تۆڕی کارەبای نێوان عێراق و سعودیە ە بدی (١٫٢) ملیار پاوەندی ئستەرلینی.
٦- چاککردنی تۆڕی کارەبای نیشتمانی عێراق بە بڕی (٨٢) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
٧- دیزاین کردنی تۆڕی (5G) لە ڕێگای کۆمپانیای ڤۆدافۆن بە بڕی (٤١٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
٨- پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری عێراقی بە بڕی (٨٢) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
٩- چارەسەرکردنی کێشەکانی تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆی شاری (حلە)بە بڕی (٢٦٠) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
١٠- چارەسەرکردنی کێشەکانی تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆی شاری (بغداد)بە بڕی (٦٥٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
١١- دابینکردنی ئامێرەکانی ئاگر کوژێنەوە بە بڕی (٢٧٫٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
١٢- دابینکردنی ئامێری پەیوەندی بێتەل بڕی (٩٨) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.
١٣- دابینکردنی ئامێرەکانی پاراستنی ئاسایشی سنورەکان بە بڕی (٦٦٫٥) ملیۆن پاوەندی ئستەرلینی.

گەر بە وردی بڕوانینە خاڵەکانی ئەم ڕێکەوتننامە بازرگانییە دەبینین مەبەست لێی بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری ناوچەکانی باشور و  ناوەڕاست و ڕۆژئاوای عێراقە و تەنها هەرێمی کوردستان سودمەند نابێت لەم ڕێکەوتننامە بازرگانیە کە بە بڕی (١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی، کە دەکاتە نزیکەی (١٥) ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت.

دووەم/ ڕێکەوتننامەی نێوان حکومەتی عێراق و کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی، بە مەبەستی جێبەجێکردنی کۆنوسی لێکتێگەیشتنی بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەر چوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک لەلایەن کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی، بۆ گەیشتن بە زۆرترین ڕێژەی بەرهەمهێنان لە نەوت و گاز. لەگەڵ ئەوەشدا ئەم ڕێکەوتننامەیە دەرگای بەکراوەیی کردۆتەوە بۆ ڕێکەوتن لەسەر کێڵگەی نەوتی و پانتایی پشکنینی دیکە لە داهاتودا.

جگە لەوەی بەریتانیا لە ئەنجامی ئەو ڕێکەوتننامە بازرگانیەی بە بڕی (١٢٫٣) ملیار پاوەندی ئستەرلینی لەگەڵ عێراق واژۆی کردووە سودمەند دەبێت، هاوکات لەگەڵ ڕێکەوتننامەی بەرەوپێشبردن و پەرەپێدانی هەرچوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیای نەوتی باکور لە کەرکوک و سپاردنی بە کۆمپانیای "BP"ی بەریتانی سودمەندی یەکەم دەبێت لە نەوت و گازی ئەو چوار کێڵگە نەوتییە، ڕەنگە لە داهاتوشدا ئەم ڕێکەوتنە فراوانتر بکرێت تا هەموو ئەو کێڵگانەی دیکەی نزیک کەرکوک و ئەو زەویانەی پشکنینی تێدا دەکرێت بگرێتەوە...

هەروەها عێراق توانی بەم ڕێکەوتنە هەرێمی کوردستان بخاتە دەرەوەی هاوکێشەکە و خاوەنداریەتی خۆی بچەسپێنێت لەپرسی نەوت و گازی کێڵگەکانی کەرکوکدا وەک دەسەڵاتی فەرمی، لەلایەکی ترەوە حکومەتی فیدراڵ سود لەم ڕێکەوتنانە وەردەگرێت بۆ بەدەست هێنانی پاڵپشتی وڵاتێکی زلهێزی وەک بەریتانیا بەمەبەستی سەپاندنی دەسەڵاتە فیدراڵیەکان لە کەرکوک و ناوچەکانی مادەی (١٤٠)، جگە لەوەی بە ڕێکەوتن لەگەڵ وڵاتێکی گەورەی وەک بەریتانیا ئەگەری دەست تێوەردانی ئیقلیمی لە کەرکوک و سامانە سروشتییەکەی کەمدەکاتەوە بە تایبەت دەست تێوەردانی (تورکیا).

سێیەم/ ڕێکەوتننامە بۆ بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان هەردوو وڵات (اتفاقية للدفاع المشترك بين البلدين)، بۆ نمونە هاوکاری لە بواری ئاڵوگۆڕی زانیاری سەربازی لە نێوان عێراق و بەریتانیا، پێشکەشکردنی ڕاوێژ لەلایەن بەریتانیاوە بۆ بەهێزکردنی توانا سەربازییەکان و چاکسازی لە دامەزراوەکان، بەرەوپێشخستنی پیشەسازی بەرگری.

بەمەش عێراق لەڕێگای ڕێکەوتننامەی بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان عێراق و بەریتانیا سودمەند دەبێت لە پاڵپشتی سەربازی و ئەمنی بەریتانیا و بەهێزکردنی دامەزراوە سەربازی و ئەمنیەکانی.

ئەوەی مایەی نیگەرانی و هەڵوێستە لەسەرکردنە ڕێکەوتننامەکان بەتایبەتی ئەو ڕێکەوتننامەیەی بۆ بەرگریکردنی هاوبەش لە نێوان هەردوو وڵات (اتفاقية للدفاع المشترك بين البلدين) واژۆ کراوە خاڵەکانی ناڕوون و کراوەن!