هێمن محه‌مه‌د عه‌بدوڵا
هێزی نه‌رم بریتییه‌ له‌ توانایی به‌ده‌ستهێنانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان به‌ شێوازی نه‌رم و نیان و ئاشتییانه‌ی دوور له‌ توندوتیژی و سوپا، هه‌روه‌ها دوور له‌ گوشاری ئابووری و پێدانی پاداشتی دارایی (به‌رتیل)، سه‌ركه‌وتنی هێزی نه‌رم په‌یوه‌سته‌ به‌ ڕاده‌ی پێشكه‌وتوویی و ده‌وڵه‌مه‌ندی كلتوری وڵاته‌وه‌ و له‌ هه‌مان كاتیشدا زیره‌كیی و لێوه‌شاوه‌یی نێردراوه‌ سیاسییه‌كانه‌وه‌، ئه‌م هێزه‌ زیاتر له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تییدا به‌كارده‌هێنرێت و سه‌رچاوه‌كانی جێبه‌جێكردنیشی جۆراوجۆرن، میدیا یه‌كێكه‌ له‌ ئامرازه‌ گرنگه‌كان كه‌ له‌ جێبه‌جێكردنی ئه‌م هێزه‌دا به‌كارده‌هێنرێت، چه‌مكی هێزی نه‌رمیش بۆ یه‌كه‌مجار له‌دوای ڕوخانی یه‌كێتی سۆڤێته‌وه‌ به‌كارهێنرا.
     ئێمه‌ تا ڕاده‌یه‌ك ئاشناین به‌ ئه‌وه‌ی هێزی نه‌رم كه له‌لایه‌ن حكومه‌ت و یه‌كه‌ ده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه‌‌‌ به‌كارده‌هێنرێت به‌تایبه‌تیش له‌ سیاسه‌تی ده‌ره‌كی دا بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنجی جه‌ماوه‌ری جیهانیی به‌ لای وڵاته‌كانیاندا ڕابكێشن و ڕووه‌ جوانه‌كه‌ی خۆیان نیشانی جیهانی ده‌ره‌وه‌ بده‌ن، هه‌روه‌ها بتوانن به‌ شێوه‌یه‌كی نه‌رم و نیان و ئاشتییانه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بڕیاری سیاسی حكومه‌ته‌كانی تر دروستبكه‌ن، ئه‌وه‌ی كه‌ سه‌رنجڕاكێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ڕێكخراوه‌ توندڕۆكان په‌نا ببه‌نه‌ به‌ر به‌كارهێنانی ئه‌م جۆره‌ هێزه‌، چونكه‌ هه‌میشه‌ ئه‌وه‌مان بینیوه‌ كه‌ ئه‌م جۆره‌ ڕێكخراوانه به‌ زه‌بری هێز و ئه‌نجامدانی توندوتیژیی ویستوویانه‌ خۆیان بسه‌پێنن، ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌م كاره‌ی بۆ تاڵیبان و گرووپ و بزووتنه‌وه‌كانی هاوشێوه‌ی ئاسان كردووه‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌, ئه‌م تۆڕانه‌ مه‌رجی سه‌پێنراوی وه‌كو پێویستیی هه‌بوونی كیانی فه‌رمی دانپێدانراو یان ده‌وڵه‌تیی نیه‌ هه‌تا له‌ هێزی نه‌رمدا به‌كارببرێت، ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش له‌ ڕێگه‌ی تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ هێزی نه‌رمی تاقیكردووه‌ته‌وه‌ و ته‌نها له‌ ئه‌مریكا 250 هاووڵاتی په‌یوه‌ندییان به‌ داعشه‌وه‌ كردووه‌ و قایلی كردوون بڕۆنه‌ سوریا، هه‌روه‌ها هه‌زاران كه‌سی تر كه‌ هه‌ڵگری پاسپۆرتی ئه‌وروپیین په‌یوه‌ندییان به‌ داعشه‌وه‌ كردووه‌،  بزووتنه‌وه‌ی تاڵیبانیش سوودی له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان وه‌رگرتووه‌ و ده‌یان هه‌زار هه‌ژماری فه‌رمی و نافه‌رمی دامه‌زراندووه‌ تا به‌هۆیانه‌وه‌ هێزی نه‌رمی خۆی به‌گه‌ڕبخات بۆ ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن جه‌ماوه‌ری ئه‌فغانییه‌وه‌ قه‌بوڵ بكرێن و له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تییدا جێپێی خۆیان بكه‌نه‌وه‌، له‌م باسه‌دا ئه‌وه‌ ده‌خه‌ینه‌ڕوو كه‌ چۆن تاڵیبان توانیویه‌تی به‌هۆی تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ هێزی نه‌رم تاقی بكاته‌وه‌ و لێره‌شه‌وه‌ سەرقاڵی گۆڕینی خۆیەتی لە بزووتنەوەیەکی چەکدارەوە بۆ حکومەتێکی شارستانی.
     تاڵیبان كاتێك له‌ ئه‌یلولی ساڵی 1996 له‌ ئه‌فغانستاندا ده‌سه‌ڵاتیان په‌یدا كرد، ئینته‌رنێتیان قه‌ده‌غه‌ كرد و له‌ هه‌ر ماڵ و شوێنێكدا ته‌له‌ڤزیۆن و كامێرا و كاسێتی ڤیدیۆییشیان به‌دی بكردایه‌ ده‌یانشكاند و له‌ناویان ده‌بردن، به‌ڵام ورده‌ ورده‌ له‌گه‌ڵ گۆڕانكارییه‌كاندا ڕۆیشتن، وتیان دوژمنه‌كانمان كه‌ناڵی میدیاییان هه‌یه‌ و ئێمه‌ش پێویسته‌ هه‌مانبێت، له‌ ساڵی 2005 دا ماڵپه‌ری فه‌رمییان به‌ ناوی (ئه‌لئه‌ماره‌) دامه‌زراند و هه‌تاوه‌كو ئێستا به‌م ناوه‌وه‌ له‌ تویته‌ر و تۆڕه‌كانی تریش نووسین و ڤیدیۆ و په‌یامه‌كان به‌ زمانه‌كانی عه‌ره‌بی و ئینگلیزی و سێ دیالێكتی ئه‌فغانی بڵاوده‌كه‌نه‌وه‌، تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیشیان له‌لایه‌ن لیژنه‌ی فه‌رهه‌نگی بزووتنه‌وه‌كه‌وه‌ سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێت, ئێستا هه‌زاران هه‌ژماریان له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا هه‌یه‌ كه‌ هه‌ندێكیان فه‌رمی و هه‌ندێكیشیان نافه‌رمین و له‌لایه‌ن كه‌سانی نادیاره‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێن كه‌ هاوسۆزییان بۆ بزووتنه‌وه‌كه‌ هه‌یه‌، له‌م دواییانه‌دا كه‌ ئه‌مریكا وڵاته‌كه‌ی چۆڵكرد ئه‌وه‌ بوو میدیاكانی جیهان هه‌ڵهاتنی خه‌ڵكی ئه‌فغانستانیان بڵاوده‌كرده‌وه‌ له‌ كاتێكدا كه‌ چه‌كدارانی بزووتنه‌وه‌كه‌ ته‌قه‌یان لێ ده‌كردن و ترسیان بڵاوده‌كرده‌وه‌، به‌ڵام تاڵیبان له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ وێنه‌ی ئاشتی و سه‌قامگیریی وڵاته‌كه‌ی بڵاوده‌كرده‌وه‌ و ترس و تۆقاندنه‌كانی به‌ درۆ ده‌خستنه‌وه‌، تۆماس جۆنسۆن مامۆستا له‌ كۆلێجی توێژینه‌وه‌ی باڵای ده‌ریایی (سه‌ربازیی) له‌ كالیفۆرنیا ده‌ڵێت " تاڵیبان تێگه‌یشت كه‌ بۆ بردنه‌وه‌ی جه‌نگ پێویستی به‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی چیرۆك هه‌یه‌ چونكه‌ هه‌موو هاوڵاتییه‌كی ئه‌فغانیی مۆبایلی زیره‌كی پێیه‌، بۆیه‌ دركیان به‌وه‌ كرد كه‌ له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ ده‌توانن به‌ جه‌ماوه‌ر بڵێن كه‌ پێویسته‌ چ شتێك بكه‌ن"، تاڵیبان ئه‌وه‌ی ویستوویه‌تی له‌ فه‌یسبووك، یوتیوب و تویته‌ره‌وه‌ بڵاویان كردووه‌ته‌وه‌، كاتێكیش كه‌ تۆڕه‌كانیان له‌سه‌ر ئه‌و سێ سه‌كۆیه‌ داده‌خران له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه‌ ئه‌وا ده‌یان هه‌ژماری تریان داده‌مه‌زراند به‌تایبه‌تیش له‌ڕێگه‌ی تویته‌ره‌وه‌ كه‌متر به‌ربه‌ستیان بۆ درووستكراوه‌، به‌وپێیه‌ی ئه‌فغانستانی ئه‌مڕۆ زۆر جیاوازه‌ له‌و ئه‌فغانستانه‌ی كه‌ تاوه‌كو 2001 یش هه‌وڵی قه‌ده‌غه‌كردنی ئینته‌رنێتی تێدا ده‌درا له‌لایه‌ن تاڵیبانه‌وه، ‌ئێستا بزووتنه‌وه‌كه‌ مۆبایلی زیره‌كیان  خۆشه‌وێت و هه‌زاران هه‌ژماریان له‌سه‌ر تۆڕه‌كانی فه‌یسبووك، تویته‌ر و یوتیوب هه‌یه‌، به‌پێی ئامارێكی ساڵی 2020 یش نزیكه‌ی 23 ملیۆن كه‌س له‌و وڵاته‌دا مۆبایلی زیره‌كیان پێیه‌ كه ده‌كاته‌ ڕێژه‌ی زیاتر 70% ی دانیشتووانی ئه‌و وڵاته‌.

     له‌ دوو ده‌یه‌ی ڕابردوودا تاڵیبان هه‌وڵی داوه‌ له‌ چه‌ند ئاستێكدا كار به‌ هێزی نه‌رم بكات، له‌ نێوان ساڵانی 2002 هه‌تا 2009 به‌شێوه‌یه‌كی چڕ كاری له‌سه‌ر ناوبانگی خۆی ده‌كرد له‌ ناوخۆی ئه‌فغانستاندا و ده‌ستیكرد به‌ به‌كارهێنانی تۆڕه‌كانی كۆمۆنیكه‌یشن و به‌كاریده‌هێنان بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی په‌یامه‌كانی، له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌یان ئاراسته‌ كرد بۆ په‌یوه‌ندییگرتن له‌گه‌ڵ ئامرازه‌كانی میدیا و په‌خشكردنی هه‌ڵوێسته‌كانی بزووتنه‌وه‌كه‌ له‌ ڕێگه‌یانه‌وه‌، به‌مجۆره‌ش توانی به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان زیندووبوونی خۆی بسه‌لمێنێت و بڵێت كه‌ ئێمه‌ له‌ هه‌ناوی كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌فغانستانداین، له‌نێوان ساڵانی 2009-2017 شدا ته‌ماحه‌كانی گه‌وره‌تر بوون و پێیان خسته‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه‌، چیتر له‌گه‌ڵ په‌ره‌پێدانی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ میدیاكانی ئه‌فغانستاندا له‌گه‌ڵ میدیاكانی جیهانیشدا ئاشنایه‌تی و په‌یوه‌ندی درووستكرد، به‌ جۆرێك كه‌ میدیاكانی جیهانی كرد به‌ سه‌كۆیه‌ك بۆ گواستنه‌وه‌ی په‌یام و نیازه‌كانی، بێجگه‌ له‌وه‌ی كه‌ له‌ ڕێگه‌ی چه‌ند ئێستگه‌یه‌كی ڕادیۆییه‌وه‌ پلانی چالاكییه‌كانیان بڵاوده‌كرده‌وه‌، په‌یام و بڵاوكراوه‌كانی تاڵیبان ته‌نها له‌ چوارچێوه‌ی سیاسی و سه‌ربازییدا قه‌تیس نه‌بوون به‌ڵكو به‌رنامه‌ی تایبه‌تیان هه‌بوو به‌ شیعر و ئه‌ده‌ب و ته‌نانه‌ت مۆسیقا و چیرۆكی دڵخوازی خۆیان له‌ ڕێگه‌ی ئێستگه‌كانه‌وه‌ بڵاوده‌كرده‌وه‌، ئه‌مه‌ش وای كرد كه‌ سه‌رنجه‌كان له‌سه‌ر بزووتنه‌وه‌كه‌ تاڕاده‌یه‌ك بگۆڕێن، تاڵیبانێك كه‌ هه‌میشه‌ په‌نای بردبووه‌ به‌ر چه‌ك ئێستا دێت چیرۆك و هونه‌ری تر به‌ گوێی گوێگرانییدا ده‌دات، هاوكات ده‌رفه‌تیان بۆ په‌یامنێرانی كه‌ناڵه‌كانی جیهان ڕه‌خساند تاوه‌كو بڕۆنه‌ ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی تاڵیبانه‌وه‌ و وێنه‌ بگرن و چاوپێكه‌وتن ئه‌نجامبده‌ن، ئه‌وه‌ش به‌ ڕای سه‌ركرده‌كانی ڕێكخراوه‌كه‌ له‌پێناو ڕوبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پڕۆپاگه‌نده‌ی حكوومه‌ته‌كانی خۆرئاوایه‌، له‌نێوان ساڵانی 2017 هه‌تا 2021 یشدا تاڵیبان  زیاتر دركی به‌وه‌ كرد كه‌ پێویستیی به‌ به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌وایه‌تی له‌سه‌ر ئاستی جیهاندا هه‌یه‌، بۆیه‌ گرنگییدانه‌كانی چڕكرده‌وه‌ له‌سه‌ر ڕای گشتی جیهانیی به‌ به‌كارهێنانی تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ئامرازه‌كانی تری میدیا، هه‌وڵیاندا له‌م ڕێگایه‌وه‌ خۆیان بگۆڕن بۆ بزووتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی، له‌م ساڵانه‌دا بزووتنه‌وه‌كه‌ توانی چه‌ندین پێگه‌ له‌سه‌ر فه‌یسبووك و تویته‌ر و یوتیوب دابمه‌زرێنێت و هه‌تاوه‌كو ئێستاش كاریان له‌سه‌ر بكات.

تاڵیبان له‌ سێ ئاستدا تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی ئاراسته‌ كردووه‌
     تاڵیبان له‌ چه‌ند ئاستێكی جیاوازدا تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی به‌كارهیناوه‌ بۆ به‌هێزكردنی هێزی نه‌رمی خۆی، له‌لایه‌ك ڕوبه‌ڕووی جه‌ماوه‌ری ئه‌فغانی و له‌ لایه‌ك به‌ره‌و ڕووی سوپای ئه‌فغانی و له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ ڕوبه‌ڕووی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی و جه‌ماوه‌ری جیهانیی بووه‌ته‌وه‌.
     له‌ سه‌ره‌تاكانی مانگی ئایاری 2021 دا كاتێك ئه‌مریكییه‌كان و هێزه‌كانی ناتۆ ده‌ستیانكرد به‌ جێهێشتنی ئه‌فغانستان، تاڵیبان له‌گه‌ڵ ئاماده‌كاری سه‌ربازییه‌كاندا هه‌ڵمه‌تێكی گه‌وره‌ی له‌ تۆره‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ ده‌ستپێكرد، سات به‌ ساتی جموجۆڵ و گۆڕانكارییه‌كانی له‌ ده‌سه‌ڵاتدا ده‌دا به‌ چاو و گوێی جه‌ماوه‌ری ئه‌فغانییدا، هه‌ڵمه‌ته‌كان به‌ جۆرێك كاریگه‌ر بوون كه‌ ئه‌مروڵڵا ساڵحی جێگری سه‌رۆكی ئه‌فغانستان له‌ په‌یامێكدا داوایكرد هیزه‌كانی سوپا و جه‌ماوه‌ری ئه‌فغانی به‌ پڕۆپاگه‌نده‌ و بڵاوكراوه‌ ناڕاسته‌كانی تاڵیبان نه‌خه‌ڵه‌تین كه‌ له‌باره‌ی سه‌ركه‌وتنه‌كانی خۆیان و هه‌ڵهاتنی سوپاوه‌ بڵاویانده‌كه‌نه‌وه‌، له‌ ئاستی ڕوبه‌ڕووه‌ستانی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییشدا‌، سوهه‌یل شاهین نێردراوی تاڵیبان بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان له‌ تویتێكدا كه‌ له‌ سه‌ره‌تای مانگی تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا بڵاویكرده‌وه‌ ڕایگه‌یاند: تاڵیبان ده‌یه‌وێت له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییدا بكرێته‌وه‌ و خوازیاره‌ گفتووگۆیان له‌گه‌ڵ بكات و به‌ركه‌وتنێكی ئه‌رێنیانه‌ی له‌گه‌ڵیاندا هه‌بێت، خودی شاهین له‌ سه‌كۆی تویته‌ر زیاتر له‌ 530 هه‌زار فۆڵۆوه‌رسی هه‌یه‌. 
     تاڵیبان زانیویه‌تی ژماره‌ی به‌كارهێنه‌رانی تویته‌ر له‌ وڵاته‌كه‌یدا زۆره‌، بۆیه‌ زیاتر سه‌رنجی له‌سه‌ر تویته‌ر بووه‌، له‌ تویته‌ردا چه‌ند ته‌كنیكێكیان به‌كارهێناوه‌ له‌ ئاراسته‌كردنی هێزی نه‌رمدا، بۆیه‌ به‌رده‌وام جریوه‌كانیان به‌ عه‌ره‌بی و ئینگلیزی بڵاوكردووه‌ته‌وه‌، له‌ هه‌مان كاتدا ته‌كنیكی چه‌ندباره‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌ گرنگه‌كانیان به‌كارهێناوه‌، هه‌روه‌ها جریوه‌كان به‌ ئاراسته‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ناوخۆیی (خه‌ڵكی ئه‌فغانیی) له‌لایه‌ن زه‌بیحوڵڵا موجاهیده‌وه‌ كراون و ئه‌م هه‌وڵیداوه‌ ئاسایش و ئارامی ناوخۆی وڵات له‌سه‌رده‌می تاڵیبان به‌ هه‌ردوو شێوه‌زاری پشتۆی و دری بڵاوبكاته‌وه‌ ئه‌مه‌ش له‌پێناو ئه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری ئه‌فغانیی هه‌ڵنه‌یه‌ن و به‌و هۆیه‌شه‌وه‌ وێنه‌یه‌كی ترسناك بۆ بزووتنه‌وه‌كه‌ دروست نه‌كه‌ن, هاوكات به‌كارهێنانی به‌رده‌وامی به‌كارهێنانی هاشتاگ له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی درووشمه‌كاندا بۆ ئه‌وه‌ی خێراتر بڵاوببنه‌وه‌ و زووتر بدۆزرێنه‌وه‌ یان ببینرین یه‌كێكی تر بووه‌ له‌ شێوازه‌كانیان له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا, ته‌كنیكێكی تریان به‌كارهێنانی كه‌ناڵی جێگیره‌وه‌ بووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام په‌یامی خۆیان به‌ گوێی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یان و جیهاندا بده‌ن و لێیان دانه‌بڕێن, هه‌ر بۆیه‌ ئه‌گه‌ر له‌لایه‌ن یوتیوبه‌وه‌ سانسۆریان خرابێته‌ سه‌ر ئه‌وا له‌ تۆڕی ستریم یارد سه‌ریان ده‌رهێناوه‌ته‌وه‌، ئه‌گه‌ر تویته‌ر مه‌ودای فراوان نه‌بووه‌ بۆ ناوه‌ڕۆكه‌ دورودرێژه‌كانیان ئه‌وا له‌ تیلیگرامه‌وه‌ بڵاویان كردووه‌ته‌وه‌، له‌گه‌ڵ چه‌ند تۆڕێكی تری جێگیره‌وه‌دا.

به‌ده‌ر له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، ته‌كنیكی تری هێزی نه‌رم
     له‌ نامیلكه‌یه‌ك به‌ ناوی (چۆن تاڵیبان له‌ گونددا سه‌ركه‌وت) نووسه‌ری ئه‌مریكی مارك سكستون ئه‌وه‌ ڕوون ده‌كاته‌وه‌ كه‌ چۆن ئه‌ندامانی بزووتنه‌وه‌كه‌ پێش ئه‌وه‌ی گوندێك كۆنترۆڵ بكه‌ن هه‌ڵمه‌تی هاوشێوه‌ی هه‌ڵمه‌تی په‌یوه‌ندییه‌ گشتییه‌كانیان ڕێكده‌خست، ڕوبه‌ڕوو گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ سه‌رۆك خێڵ و پیاوانی ئایینی دا له‌ گونده‌كاندا درووست ده‌كرد، له‌وێشه‌وه‌ كارلێكیان له‌گه‌ڵ گوندنشیناندا ده‌كرد و هه‌وڵی قایلكردنیان ده‌دا، دواتریش له‌وانه‌وه‌ زانیارییان ده‌ستده‌كه‌وت، ته‌نانه‌ت له‌ هه‌ندێك باردا به‌شێك له‌ گوندنشینه‌كان شانبه‌شانی چه‌كدارانی تاڵیبان شه‌ڕیان ده‌كرد،  ئه‌ندامه‌ چالاكه‌كانی تاڵیبان له‌ پێش گرتنه‌ ده‌ستی ده‌سه‌ڵاتیش چاویان كه‌وتو‌وه‌ به‌ پیاوانی ئایینی، سه‌رۆك هۆزه‌كان، ته‌نانه‌ت ئه‌و كه‌س و لایه‌نانه‌شی كه‌ پێچه‌وانه‌ و دژی به‌رنامه‌یانن تاوه‌كو بتوانن له‌گه‌ڵیاندا كۆڕاییه‌ك درووستبكه‌ن به‌ ئاراسته‌ی چونه‌پاڵ ڕه‌ئییه‌كانی ئه‌وان و قایل كردنیان.
     كه‌ناڵی جه‌زیره‌ یه‌كێك له‌ گرنگترین سه‌كۆكانی گواستنه‌وه‌ی زانیارییه‌كان بووه‌ له‌باره‌ی تاڵیبانه‌وه‌، له كاتی نزیكبوونه‌وه‌ی تاڵیبان له‌ كابولی پایته‌خت تاوه‌كو ئێستا ئه‌م كه‌ناڵه‌ له‌ ڕێگه‌ی ته‌له‌ڤزیۆن، ماڵپه‌ر، فه‌یسبووك، ئینستاگرام و یوتیوبه‌وه‌ سه‌دان هه‌واڵ و ڕاپۆرتی له‌باره‌یانه‌وه‌ بڵاوكردووه‌ته‌وه‌ كه‌ به‌شێكی زۆریان له‌ سوودی ئه‌و گرووپه‌دا بوون، به‌شێك له‌وانه‌ بانگه‌شه‌ن بۆ تاڵیبان و تواناكانی به‌ڕێوه‌بردنی و به‌شێكی تریشیان گواستنه‌وه‌ی لێدوانی به‌رپرسان و گۆشه‌نیگای بزووتنه‌وه‌كه‌یه.
     له‌ نوێترینیاندا، چاوپێكه‌وتنێكی عه‌بدولقه‌هار به‌لخی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی كاروباری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌فغانستانه‌ له‌گه‌ڵ جه‌زیره‌دا كه‌ له‌ ڕۆژی (9ی تشرینی یه‌كه‌می 2021) بڵاوبووه‌ته‌وه‌، وته‌بێژه‌كه‌ چه‌ند لایه‌نێكی گرنگ له‌باره‌ی سیاسه‌ت و گۆشه‌نیگای گرووپه‌كه‌ له‌ دنیای ئه‌مڕۆدا ده‌خاته‌ڕوو، له‌ پرسی گروپه‌ توندڕه‌وه‌كانی وه‌كو داعش و قاعیده‌دا وته‌بێژ وه‌ڵامێك ده‌داته‌وه‌ كه‌ به‌ جیهان ده‌ڵێت ئێمه‌ وه‌كو ئه‌وان نین به‌ڵكو ئه‌وان توندڕه‌ون و خه‌ڵك ئه‌وانی ناوێت، به‌ جیهانی ئیسلامییش ده‌ڵێت ئێمه‌ سازش له‌سه‌ر بنه‌ماكانی ئایینه‌كه ناكه‌ین و ڕێگه‌ ناده‌ین سنووره‌كانی ئیسلام ببه‌زێنرێت، وته‌بێژ چه‌ند ته‌وه‌رێكی تریش باس ده‌كات، له‌وانه‌ش په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ وڵاتانی جیهان و دراوسێكاندا، خواستی خۆیان نیشانده‌دات بۆ ئه‌نجامدانی دیالۆگ و به‌ستنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ هه‌موو لایه‌كدا به‌تایبه‌تیش ئه‌مریكا و چین و ڕووسیا، باس كردن له‌ مافی مرۆڤ و مافی ئافره‌تان، ئازادی ڕاده‌ربڕین، ئازادی ڕۆژنامه‌وانیی، وه‌ڵامدانه‌وه‌ی تۆمه‌ته‌كانی سه‌رۆكی تاجیكستان، په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ (ئێران، تاجیكستان، ئۆزبه‌كستان، پاكستان) به‌شی تری گفتوگۆكه‌ن كه‌ له‌ گرنگترین ئه‌و باس و خواسانه‌ن كه‌ تاڵیبان پێویستییه‌تی جیهان گوێی لێ بێت و له‌ ده‌می خۆیانه‌وه‌ بیبیستن. 
          میدیا، ده‌كه‌وێته‌ ناو قوتابخانه‌ی دیپلۆماسییه‌تی گشتی خۆسه‌پێنه‌وه،‌ ئه‌م قوتابخانه‌یه‌ پێی وایه‌ كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندنی خێرا (ته‌له‌ڤزیۆن، ڕادیۆ، گۆڤار، تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان) كه‌ناڵی خێرا و خۆسه‌پێنن و ده‌توانن له‌ ڕێگایانه‌وه‌ كار له‌سه‌ر گۆڕینی ئاراسته‌ی بیركردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر بكرێت, ده‌توانین بڵێین هێزی نه‌رمی بزوتنه‌وه‌ی تاڵیبان زیاتر له‌ چوارچێوه‌ی میدیا و تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندایه‌ و نه‌یتوانیوه‌ له‌ پراكتیكدا جێپێی خۆی دیاری بكات.

     دوای واژۆكردنی ڕێككەوتنی نێوان ئەمریكا و بزوتنەوەی تاڵیبان لە ده‌وحه‌، وتەبێژی بزوتنەوەكە ڕایگەیاند " تەواوی هێرشە چەكدارییەكانمان لە ئەفغانستاندا ڕاگرتووە, چاوەڕوانین ئەمریكا بەڵێنەكانی جێبەجێ‌ بكات و ئەفغانستان جارێكی دیكە دەگەڕێتەوە بۆ ژێر پەیڕەوكردنی سیستمی ئیسلامی"، ڕێككەوتنه‌كه‌ دەنگدانەوەی زۆری لە ناوەندە سیاسی و میدیاییه‌كاندا هه‌بو,   گرنگترین خاڵه‌كانی بریتی بوون له‌ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و ڕێگەنەدانی تاڵیبان بە گەڕانەوەی ڕێكخراوی قاعیدە بۆ ئەفغانستان, ڕێككەوتنەكە لەسەر ئاستی جیهان بەشداری تێدا كرا و زیاتر لە 20 وڵاتی ناوچەكە نوێنەریان لە مه‌راسیمه‌كه‌یدا هەبوو.