شیكاری: درەو
كەمتر لە هەفتەیەكی ماوە بۆ ئەنجامدانی، تای هەڵبژاردن رووی لە هەڵكشانە، نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە چەندین ستاف وراوێژكار چاودێری هەڵبژاردن دەكەن، لە هەرێمی كوردستان یەكێتی و پارتی ئامادەكاری بۆ ساختەكاری دەكەن، سەركردەكانیان یەكتری تۆمەتبار دەكەن بە ساختەكاری، یەكێتی و پارتی دەیانەوێت ساختەكاری بكەن؟ یاخود ئەنجام بگۆڕن؟ رێگریەكانی ساختەكاری چین؟ ئایا گرنتی هەڵبژاردنێكی پاكوبێگەرد لە ئارادایە؟

چاودێری چڕ..
ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بە (160) ڕاوێژکاری تەکنیکی و (130) شارەزای دیکەیان بە هاوکاری (600) ستافی دیکە چاودێری هەڵبژاردنەكانی عێراق دەکەن و چاودێرانی یەکێتی ئەوروپاش لە نزیکەوە لە ڕێگەی (80) نوێنەری خۆیەوە چاودێری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکات.
لەسەر ئاستی ناوخۆش کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن چەندین ڕێوشوێنیان گرتووەتەبەر (1455) چاودێری خۆجێی، (244) چاودێری نێودەوڵەتی و (133) راگەیاندنکاری نێودەوڵەتی، هەروەها ناسنامەی تایبەتیان بۆ (42 هەزار و 817) بریکاری پارتە سیاسییەکان دەرکردووە، کە بڕیارە چاودێری پرۆسەی هەڵبژاردن بکەن".
بەڵام وا نزیک دەبینەوە لە هەفتەی کۆتایی هەڵبژاردن و تای بانگەشە ڕووی لە بەرزبوونەوە کردووە، لە هەرێمی کوردستان یەکێتی و پارتی یەکتر تۆمەتبار دەکەن بەوەی خەریکی ئامادەکارین بۆ ئەنجامدانی ساختەکاری لە هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران، بەم هەڵوێستەشیان شەرعییەت دەدەن بە خۆیان و پارتە سیاسییەکان کە هەوڵی ساختەکاری بدەن.
بەشێک لە بەرپرسانیش ئاماژە بەوە دەدەن کە بەڵگەیان دەستکەوتووە ئامادەکاری کراوە بۆ ئەو مەبەستە.

ڕێگاکانی ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا
ساختەکاری کە بەردەوام بەشێک بووە لە مۆتەکەی هەڵبژاردن بە چەندین ڕێگە ئەنجام دراون، لەوانە؛
1.    زیادکردنی ڕێژەی بەشداری بە شێوەی ڕاستەوخۆو یاریکردن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان.
2.    بەشێک لە کادری پارتە سیاسییەکان چەندە بۆیان لوابێت لە دەنگێک زیاتر و هەندێک جار بە لێشاو دەنگیان داوە.
3.    بەکارهێنانی فشار و هەڕەشەی جۆراو جۆر بۆ گۆڕینی ئاراستەی دەنگی دەنگدەر.
4.    بەکارهێنانی سزای سیاسی دەنگدەر.
5.     کڕینی دەنگ لە ڕێگەی بەخشینی پارەو چەک و پۆست و پایە.
6.    بەکارهێنانی کەل و پەل و موڵک و ماڵ و پۆست و دامەزراوە گشتییەکانی دەوڵەت بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن.
7.    بەکارهێنانی هێزی چەکدار بۆ بەرژەوەندی تایبەتی و حیزبی.
8.    یاریکردن بە ئەنجامی دەنگدان، بەتایبەت دەنگدانی ئەلیکترۆنی.
9.    دەنگدان لە بری مردوو یان ئەوانەی لە دەرەوەی وڵات دەژین.
10.    بەکارهێنانی ستاف و کارمەندانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان و چەندین تەکنیک و ڕێگاو شێوازی دیکە.

هەوڵەکان بۆ ڕێگریکردن ساختەکاری لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران
هەوڵی زۆر و ڕێوشوێنی باش گیراوەتەبەر بۆ ڕێگریکردن لە ساختەکاری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، وا بڕیارە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕێگەی یۆنامییەوە چاودێری هەڵبژاردنەکە بکەن. لەم پێناوەشدا نەتەوە یەکگرتووەکان بە (130) چاودێری نێودەوڵەتی و (160) راوێژکار و (600) کەس لە ستافی کار چاودێریی هەڵبژاردنی عێراق دەکات.
 جێنین پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە 7/9/2021 راگەیاند، "ئێمە ئێستا 160 راوێژکاری تەکنیکیمان لە وڵاتەکە بڵاوکردووەتەوە بۆ ئەوەی هاریکاری کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بکەن لە سەرخستنی هەڵبژاردنێکی متمانەپێکراو، لەگەڵ ئەوەشدا 130 شارەزای دیکەمان هەن بەشێوەیەکی کاتی چاودێریی دۆخی بەرلە هەڵبژاردن و رۆژی هەڵبژاردن دەکەن، لەلایەن 600 ستافی دیکە پاڵپشتی دەکرێن، ئەمانەش ژمارەی زۆرن."
هاوکات کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاندووە: "بۆ مسۆگەرکردنی بێگەردیی پرۆسەی هەڵبژاردن؛ لە رێگەی نوسینگەکانمانەوە لە پارێزگاکان بەردەوامین لە دەرکردنی ناسنامەی تایبەت بۆ هەموو (راگەیاندنکاران و چاودێرانی خۆجێی و نێودەوڵەتی) کە چاودێریی پرۆسەی هەڵبژاردن دەکەن، تا ئێستاش ژمارەی راگەیاندکارە خۆجێیەکان گەیشتووتە (164) راگەیاندنکار، لەگەڵ (1455) چاودێری خۆجێی، (244) چاودێری نێودەوڵەتی و (133) راگەیاندنکاری نێودەوڵەتی، هەروەها ناسنامەی تایبەتمان بۆ (42 هەزار و 817) بریکاری پارتە سیاسییەکان دەرکردووە، کە بڕیارە چاودێری پرۆسەی هەڵبژاردن بکەن".
هەر لەم بارەیەوە کۆمسیۆن بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران وەک هەوڵێکی پێشوەختە کۆمەڵێک کاری لە لایەنە سیاسییەکان و پاڵێوراوان قەدەغە کردووە، کە بریتین لە؛
1.    بانگەشەی هەڵبژاردن ئازادەو مافێكی گەرەنتیكراوە بۆ هەموو كاندیدەكان‌و بانگەشە لەدوای پەسەندكردنی لیستی كاندیدەكانەوە دەستپێدەكات‌و 24 كاتژمێر پێش پرۆسەی دەنگدان كۆتایی دێت. 
2.    بانگەشەی هەڵبژاردن لە هەرجۆرە باجێك بەخشراوە. 
3.    شارەوانی پارێزگاكان بە هەماهەنگی لەگەڵ كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەو شوێنانە دیاری دەكەن كە بانگەشەی هەڵبژاردن تێیاندا قەدەغەیە.
4.    دانانی پۆستەر یان بەرنامە یاخود وێنەی كاندیدەكان لەناو بنكەو وێستگەكانی دەنگدان قەدەغەیە. 
5.    ئەو پارتە سیاسی‌و لیستە كراوە‌و كاندیدانەی كە بەشێوەی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردن دەكەن، دەبێت دوای هەڵبژاردن پۆستەرەكانیان لە شوێنە گشتییەكان كۆبكەنەوە.
6.    قۆستنەوەی بینای وەزارەت‌و دامەزراوە جیاوازەكانی دەوڵەت‌و شوێنی پەرەستش بۆ بانگەشە‌و هەر جۆرە چالاكییەكی هەڵبژاردنی قەوارە سیاسییەكان‌و كاندیدەكان، قەدەغەیە. 
7.    بەكارهێنانی دروشمی فەرمی دەوڵەت لە كۆبونەوە، ریكلامەكان، بڵاوكراوەكانی هەڵبژاردن، نوسین‌و وێنەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، قەدەغەیە. 
8.    فەرمانبەری فەرمانگەكانی دەوڵەت‌و دەسەڵاتە خۆجێییەكان رێگەپێدراو نین هەژموونی وەزیفی یاخود توانا‌و ئامزازو ئامێرەكانی دەوڵەت بۆ بەرژەوەندی خۆیان یان هەر كاندیدێك بەكاربهێنن بەمەبەستی دروستكردنی كاریگەریی لەسەر دەنگدەران، بە دەزگا ئەمنی‌و سەربازییەكانیشەوە.
9.    هەر جۆرێك لە جۆركانی فشار‌و زۆرلێكردن یاخود پێدانی دەستكەوتی ماددی‌و مەعنەوی‌و پێدانی بەڵێن بەمەبەستی دروستكردنی كاریگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، قەدەغەیە. 
10.    بەكارهێنانی سامانی گشتی، بودجەی وەزارەتەكان، پارەی وەقفەكان یاخو هەر پاڵپشتییەكی دارایی دەرەكی، بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن قەدەغەیە. 
11.    هیچ كاندیدێك بۆی نییە رۆژی دەنگدان بەرنامەی كار یاخود بڵاوكراوە‌و كارتی خۆی یان هەر شتێكی تر، لەرێگەی خۆی یان كەسانی ترەوە، دابەش بكات. 
12.    هیچ كارمەندێكی فەرمانگەكانی دەوڵەت یان ئەندامانی دەسەڵاتە خۆجێییەكان بۆیان نییە لە رۆژی دەنگداندا بەرنامە كار دابەش بكەن، ئیتر چ لەڕێگەی خۆیانەوە بێت یان كەسانی تر. 
13.    دانانی ریكلام یان دابەشكردنی بەرنامەی كار‌و بڵاوكراوە‌و كارتی دەنگدانی كاندیدێك كە ناوی لە لیستی كاندیدە پەسەندكراوەكانی كۆمسیۆندا نەبێت، قەدەغەیە.

بۆ ڕێگری لە ساختەکاری لەبارەی ئامێر و پێداویستی و ڕێوشوێنەکانی دەنگدانیشەوە لەلایەن کۆمسیۆنەوە؛
1.    هەندێک لە زانیارییەکان باس لەوە دەکەن کە؛ بۆ رێگریكردن لە ساختەكاری كۆمسیۆنی باڵای عێراق ژمارەیەك رێوشوێنی نوێ دەگرێتە بەر، لە گرنگترینیشیان وەرگرتنەوەی کارتی ئەلکترۆنی دەنگدانە لە دەنگدەر راستەوخۆ دوای پرۆسەی دەنگدان.
2.    یەكێكی دیكە لەو رێوشوێنانەی بۆ بەرگرتن لە ساختەکاری کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق دەیگرێتەبەر لە کارخستنی سەرجەم کارتە ئەلکترۆنیەکان راستەوخۆ لە دوای پرۆسەی دەنگدان بۆماوەی سێ رۆژ.
3.    پەنجە مۆری هەر دە پەنجەی دەنگدەر وەردەگرێت، بۆ ئەوەی رێگریبكات لە دووبارە دەنگدان لە بنكەكانی دیكە.
4.    کارتی دەنگدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەهیچ جۆرێک کۆپی ناکرێت
5.    کارتەکە چەندین کۆدی ئەمنیی تێدایە
6.    ئەو هەویرەی کارتی دەنگدانی لێ دروستکراوە زۆر جیاوازە لە هەویری کاغەزی ئاسایی.
7.    کارتەکە بەتەواوی کۆد ڕێژکراوەو ئەوەش وادەکات ئامێری خوێندنەوەی ئەنجامەکان کارتی ڕاستەقینەو تەزویر جیابکاتەوە.
8.    ئەو کۆمپانیایەی دراوی عێراق چاپدەکات، کارتی دەنگدانی چاپکردووە، بە هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێککەوتن لەگەڵ ئەو کۆمپانیایە کراوە.
9.    هەر كەسێك لە شوێنی كەسێكی دیكە دەنگ بدات یاخود دوو جار ناوی هەبێت لە رۆژی دەنگداندا، روبەڕووی سزای یاسایی دەبێتەوە و رەوانەی دادگا دەكرێت، كە سزای دارایی بەبڕی200 بۆ 900 دۆلارە و زیندانی بۆ ماوەی شەش مانگ دەیگرێتەوە.
10.    پاش 24 کاتژمێر لە هەڵبژاردن ئەنجامەکان ئاشکرا دەکرێن.

بەڵام هێشتا ترسی گەورەی لایەنەکانی عێراق و خەڵکیش لە ساختەکاریی هەڵبژاردن نەڕەویوەتەوە، بەشێک لە چاودێران هێشتا متمانەیان نییە.
بۆ نمونە (ڤیولا ڤۆن کرامۆن) سەرۆکی چاودێرانی یەکێتی ئەوروپا و نێردەی چاودێری هەڵبژاردن بۆ کۆماری عێراق لە  رۆژی 18/9/2021 لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی چاودێری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، "لەلایەن حکومەتی عێراقەوە داوامان لێکراوە بۆ چاودێری هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق، هیوادارین هەڵبژاردنێکی شەفاف و دور لە ساختەکاری بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشو بەڕێوەبچێت، بەڵام ئێمە و هیچ کەسێکی دیکەش ناتوانێت لەم کاتەدا گرەنتی هەڵبژاردنێک بکات بەبێ ساختەکاری، بەڵام هیوادارین کە هەڵبژاردنێکی باش و بێ ساختەکاری بێت، ئێمە لێرە چاودێری دەکەین تاوەکو بتوانین دو رۆژ دوای هەڵبژاردن لەناو راپۆرتەکەماندا هەرچی شتێک کە بینیومانە بیخەینەڕو".

لەسەر ئاستی ناوخۆش لە گفتوگۆیەکی رۆژنامەوانی (درەو)دا لەگەڵ (محەمەد حاجی مەحمود/ سکرتێری حیزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان) باسی لەوە کرد کە "لە ئێستاوە هەندێ لە حیزبەکان خۆیان ئامادەکردووە بۆ تەزویر، کە من ئەزانم سەد لە سەد ئێستا خەریکی جیهازەکانن تەزویری تیا دروست دەکەن... تیمێکیان دروستکردووە ناو گۆڕستانەکان گەڕاون لە سلێمانی و لە شوێنەکانی تر، هەر قەبرێک لێی نوسراوە ڕۆژی ئەوەنەی ئەوەنە مردووە هەویەیەکیان بۆ دروستکردووە ئێستا هەوییەکان ئامادەیە بۆ کاتی دەنگدان".

وەڵام و وەڵامدانەوە
یەکێتی و پارتی ڕووی ڕاگەیاندنەکانی خۆیان لە یەکتری کردووە، ئەگەرچی هێشتا زیاتر لە هەفتەیەک ماوە بۆ ڕۆژی دەنگدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە بڕیارە لە 10/10/2021 بەڕێوەبچێت، بەڵام لە ئێستاوە ڕاگەیاندن و بەشێک لە بەرپرسە دیارەکانی ئەو دوو حیزبە پەنجەی تۆمەت بۆ یەکتر ڕادەکێشن کە سەرقاڵی ئامادەکارین بۆ ئەنجامدانی ساختەکاری. 
رۆژی 27/9/2021 (دکتۆرە ڕێواز فایەق/ سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان) لەوەڵامی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کە ڕۆژێک پێشتر لەبەردەم لایەنگرانی حیزبەکەی ڕایگەیاندبوو "تەنها حیزبێک کە لەسەر ئاستی ناوخۆیی و عێراقی و نێودەوڵەتی حیسابی بۆ بکرێت پارتی دیموکراتی کوردستانە" وەڵامێکی توندی دایەوەو ڕایگەیاند "حسابكردن لەسەر چیە و لەسەر چی بنەمایەكە لەسەر ئەو زۆرینە موزەیەفە  و ساختەكراوەیە كەهەیە؟". 
ئەم وەڵامە بەخێرایی بەشێک لە کادرانی باڵای پارتی دیموکراتی هێنایە سەر خەت و بەدوایدا،  (هێمن هەورامی/ جێگری سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان): ڕایگەیاند؛
كە باس لە زۆرینەی موزەیەفی ناو پەرلەمان دەكرێت خەڵكی كوردستان زاكیرەی ئەوەندە زەعیف نیە ئەزانێ كێ لە كوردستان تەزویری كردووە؟ خەڵكی كوردستان ئەلبیسەكەی باش لە بیرە خەڵكی كوردستان نەتیجەكاتی ئێوەی حەویجەی باش لە بیرە.. ئەزانن چۆن تەزویرتان بۆ كراوە. 
هەموو كەس باس لە تەزویر بكات هەندێك خەڵك هەر نابێت قسە لەسەر ئەم بابەتە بكات، باس لە چارەسەری كێشە ناوخۆییەكانی  خۆتان بكەن باشترە لەوەی روو لە پارتی بكەن.
بەدوای ئەوانیشدا و لە هەمان ڕۆژدا "ئەدھەم بارزانی" پەیامێکی بڵاوکردەوە بە ناونیشانی "ئەگەر سەرۆکی پەرلەمان و جێگرەکەی ئاگادری ساختەکاری حزبەکانیانن چۆن ئەو بەرپرسیارێتییەیان گرتوەتە ئەستۆ" لە پەیامەکەیدا هاتووە (کە لێرەدا وەکو خۆی دایدەنێینەوە)؛
دەشڵێت: هەرچۆنێک ئەو پرسە لێک بدرێتەوە، تاوانبارکردنی یەکتر وەکوو دوو بەرپرسی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، کە هەستیارترین جومگەی دەسەڵات، کە دەسەڵاتی یاسادانانە لە کوردستان، هیچ پاساوێک قبوڵ ناکات، چونکە ئەگەر ئەو دوو کەسایەتیە بەڕێزە ئاگاداری لە پێشینەیان لەبارەی تەزویری لایانەکانیان هەیە، ئەی بە چ لۆژیکێک بەرپرسیاریەتی ئەو جومگە هەستیارەی دەسەڵاتی کوردستانیان لەئەستۆ گرتووە کە ھەر وەک خۆیان دەلێن "نە من "، لە سەر بنەمای تەزویر و موزەیەفی و ساختکاری، ئایا دەتوانن بڵێن، تا ئێستا لە بەرابەر جەماوەری کوردستان بە وێژدانەوە بڕیارەکانیان دەرکردووە؟ ئایا ئەوەی لە سەر ساختەکاری ئاوەدان دەکرێت چی پێدەوترێت؟ 
ئەم وەڵام و وەڵام کارییە چەند ڕۆژێک بوو دەستی پێکردبوو کاتێک (عارف تەیفور/ ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە سلێمانی-هەڵەبجە) رایگەیاندبوو "پێشبینی دەكەن یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا ساختەكاری بكات" وتبوشی؛ "وەك پارتی ئەوەمان پێدەكرێت كە ساختەكارییان كرد، ئاشكرایان بكەین و لایەنی پێوەندیدار ئاگادار بکەینەوە".
لەوەڵامی ئەم قسەیەی عارف تەیفوریش میدیای فەرمی یەکێتی لە 24/9/2021 ڕیگەیاند؛ ئەم قسەیەی ئەم سەرکردەیەی پارتی بۆ دوو مەبەستە:
یەکەم: بۆ پاکانەی تەزویریانە لە زۆنی زەرد.
دووەم بۆ شاردنەوەی شکستی حەتمیانە لە سلێمانی و گەرمیان و کەرکوک.
لە بەشێکی تری وەڵامەکەشیان هاتووە کە "ئەسڵەن تەزویر نازناوی مەکر و نازی پارتییە و ھەر ئەوانی پێناسراونەتەوە".
هەموو ئەمانەش شەرعییەت دەدات بەلایەنەکان کە تەزویر و ساختەکاری ئەنجام بدەن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، بەتایبەت کاتێک لایەنێک ساختەکاری ئەنجام بدات. یان لایەنێک وەهمی ئەوە لای خۆی دروست بکات کە لایەنی بەرامبەر ساختەکاری دەکات جا بە مەبەست بێت یان نا شەرعییەت بە خۆی دەدات کە ئەویش ساختەکاری بکات.