ئاراس فەتاح

( هەموو چوارشەمەیەك تایبەت بە درەو دەینوسێت)

بەشی دووەم
 

گەر فەلسەفەی سیاسیی مارکسییزم ململانێی سەرەکیی لە کۆمەڵگای سەرمایەدارییدا بە ململانێی نێوان کار و سەرمایە دابنێت و تیۆرییەکەی ئیبن خەلدونیش ململانێی سەرەکیی لە کۆمەڵگای عەرەبیی ئیسلامییدا بە ململانێی نێوان بەداوەت و شارستانییەت دابنێت، ئەوا بە بۆچوونی من لە کۆمەڵگای کوردستاندا ململانێی سەرەکیی نە لە نێوان پرۆلیتار و سەرمایەداردایە و نە لەنێوان کۆچبەر و خەڵکی شاردایە، بەڵکو لەنێوان گروپە ستراتژییەکانی شار و گونددایە. ئەم گروپانە کاتێک دەبن بە گروپی ستراتیژیی و کردەی ستراتیژییان دەبێت کە لەدەوری کاریزمایەکدا کۆببنەوە و خۆیان لەناو ڕێکخراوێکی سیاسییدا رێکبخەن و پرۆگرامی سیاسیی تایبەت بە خۆیان بەرهەمبهێنن. ململانێی نێوان جەلالیی و مەلاییەکان و پاشان ململانێی نێوان کۆمەڵە و قیادە موەقەتە و لەدوای ڕاپەڕینیشەوە جارێکی تر ململانێی نێوان یەکێتیی و پارتی و یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، لە هەموو قۆناغەکاندا، چ لە شاخ و چ لە شار، یان بە شەڕی ناوخۆیی، یاخود بە نائارامیی و توندوتیژیی و سزادان کۆتایی هاتووە. ئەم پێکدادان و ململانێ توندوتیژ و جەنگە ناوخۆییانەی نێوان گروپە ستراتیژییەکان کۆمەڵگای کوردییان دابەشکردووە،  چ لە شاخ و چ لە شار بە فۆرم و قوڵایی جیاواز، گاریگەریی گەورەیان لەسەر گەشەی کۆمەڵگای کوردییدا جێهێشتووە.

ململانێی ناو کۆمەڵگای کوردیی تەنها لەنێوان ڕێکخراوەکانی ئەم دوو گروپەدا نییە، بەڵکو لەناو خودی ئەو گروپە شاریی و خێڵانەشە کە لەسەر دەسەڵاتی ڕەمزیی و پرسی سیاسیی و فیکریی و بەرژەوەندیی ئابووری و کێشەی شەخسیی، ململانێی توندیان هەبووە و هەیە.

ئەم ململانێیەی نێوان ئەو دوو گروپە ستراتیژییە سەرەکییەی ناو کۆمەڵگای کوردیی تەنها رەهەندی سیاسیی نییە، بەڵکو دوو رەهەندی سەرەکیی تری هەیە. یەکەمیان رەهەندێکی کۆمەڵایەتیی ناوچەیی و دووهەمیشیان رەهەندێکی مەزهەبیی. ڕەهەندە ناوچەییەکە بریتییە لە خەستبوونەوەی دەسەڵات لەناو پارتیدا لەڕووی کۆمەڵایەتییەوە لەدەوری بنەماڵەی بارزانییەکان و لەڕووی جوگرافیشەوە لە ناوچەی بادینان. رەهەندی دووهەمیشیان بریتییە لەو پاشخانە مەزهەبییەی کە وەکو خۆڵەمێش لە نائاگایی سەرکردەکان و موریدەکانیان ماوەتەوە، ئەویش ململانێی نێوان تەریقەتی قادریی و نەقشبەندییە. بەبۆچوونی من ئەم ڕەهەندە مەزهەبییە دوای دروستبوونی گوتاری  ناسیۆنالیزمی کوردیی و سەرهەڵدانی گوتاری چەپگەرایی لەلایەن گروپە ستراتیژییەکانی شارەوە کاڵدەبنەوە و کاریگەرییان لەسەر وشیاریی تاک و گروپەکان لاواز دەبێت. بەم چەشنە لەو چرکەساتەوەی ئایدیۆلۆژیای ناسیۆنالیزم و مارکسیزم دێنە ناو ململانێی گروپەکانەوە، ناکۆکییەکانی ناو کۆمەڵگای کوردیی ڕەهەندە مەزهەبییەکەی خۆیان لەدەستدەدەن و دەبن بە ململانێی نێوان هێزێکی کۆنزەرڤاتیڤی کوردیی کە خێزان و بنەماڵە و لۆکالیزم چەقەکەیەتی لەلایەک و هێزێکی چەپگەرا کە گروپە شارییەکان چەقە کۆمەڵایەتییەکەی پێکدەهێنن.

خەسڵەتێکی تر لە خەسڵەتەکانی ململانێی نێوان گروپەکان بریتییە لەوەی کە گروپی یەکەم هەمیشە ئەو گروپەیە کە گرنگیی و کردەی ستراتیژیی خۆی لەدەستنادات. پارتی دیموکراتی کوردستان گەرچی لەلایەن گروپە ستراتیژییەکانی شارەوە دروستدەکرێت، بەڵام دوای گۆڕینی بۆ حیزبێکی بنەماڵەیی کۆنزێرڤاتیڤ وەک گروپێکی تۆکمەی یەکانگیر دەمێنێتەوە و بەئاسانی دابەشبوونی تێدا دروستنابێت و دەتوانێت قەیرانەکانی تێپەڕێنێت. بەپێجەوانەوە هەموو گروپە شارییەکان لە پرۆسەی دابەشبوون و لێکترازان و یەکگرتنەوەی بەردەوامدان.

پاش ڕوخانی دەوڵەتی بەعس و دامەزراندنی دەسەڵاتدارێتی کوردیی، چەندین رێکخراوی سیاسیی لە کۆمەڵگای کوردییدا لەدایکدەبن و چەندین حیزب و کۆمەڵە و جوڵانەوە و بزوتنەوەی سیاسیی دروستدەبن و چەندینی تریش تێکەڵ بەیەکتر دەبن و هەندێکیشیان دابەشدەبن و بڕێکیشیان خۆیان هەڵدەوەشێننەوە و لەناو حیزبێکی تردا ئامێزاندەبن، لە وێنەی کۆمەڵەی ڕەنجدەران و ئاڵای شۆڕش، شوراکان، پارتی گەل و پاسۆک و سۆسیالیست، حیزبی زەحمەتکێشان و هتد. سەردەمی زێڕینی دەسەڵاتدارێتی کوردیی زۆر ناخایەنێت، ململانێی نێوان پارتی و یەکێتی کە هەریەکەیان پێشوەختە بە قووتدانی گروپ و رێکخراوە بچووکەکان کاریان لەسەر قەبەکردنی جەستەی سیاسیی و پێگەی جەماوەریی خۆیان دەکرد، بە شەری ناوخۆ کۆتاییدێت. جیابوونەوە یان کڕینی هەموو کەسایەتییەک یان سیاسییەک یان گروپێک لە حیزێکەوە بۆ یەکێک لە حیزبەکانی دایک دەبێت بە هەواڵێکی گرنگ و وەک سەنگەرگواستنەوە وێنادەکرێت و لەناو میدیادا پروپاگەندەی گەورەی بۆدەکرێت. بەشێوەیەکی گشتیی هەمیشە دوو پاڵنەری سەرەکیی بوونەتە هۆکاری هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ یان گرژیی و توندوتیژیی. یەکەم هەوڵی کۆنترۆڵکردنی سامانی ئابوورییەکان و داهات بەگشتی و داهاتی گومرک بەتایبەت، دووهەمیشیان هەوڵی داگیرکردنی جوگرافیای زیاتر بۆ گەورەکردنەوەی سنووری دەسەڵاتدارێتیی حیزبەکان. ئەم دوو خاڵی ململانێیە لە شاخەوەوە بۆ شار شۆڕدەبێتەوە و بەردەوامیی  دەبێت.

خەسڵەتێکی تری حیزبە کوردییەکان بریتییە لە کۆتایی سەردەمی جەماوەرییبوونیان. سەردەمی زێڕینی حیزبە کوردییەکان، وەک حیزبی جەماوەریی، لەدوای شەڕی ناوخۆوە کۆتایی دێت و چیدی زۆرینەی هاونیشتیمانیانی هەرێم حیزبە شۆڕشگێڕەکانی شاخ وەک نوێنەری خەون و بەرژەوەندییەکانی خۆیان لەشاردا تەماشاناکەن، چونکە هەریەکەیان دەبن بە موڵکی شەخسیی کاریزمایەک و خێزانێکی سیاسیی دیاریکراو و منداڵەکانیان. ئەوەی ئەوان لە دەسەڵاتدا دەهێڵێتەوە سێ خاڵی سەرەکین. یەکەمیان ئەو سیستەمە حوکمڕانییەی دروستیانکردووە دوورە لە هەموو پرنسیپەکانی دیموکراسیی و بووە بە یەکێک لە مۆدێلەکانی سیستەمە دەسەڵاتگەرەکانی ناوچەکە. دووهەم کۆنترۆڵکردنی کایەی ئابووری و سەربازیی و پۆلیس و ئاساییش و دادگا و بەکارهێنانیان بۆ یەکلاییکردنەوەی هەموو کێشەیەکی سیاسیی یان ناڕەزایەتییەکی کۆمەڵایەتیی. سێهەم دابەشبوونیان بەسەر ئەو سیستەمە ئیقلیمییەی کە لە ناچەکەدا بەرقەرارە، واتە بوونی پارتی بە بەشێک لە ئاساییشی نەتەوەیی تورکیا و یەکێتیش لە ئاساییشی نەتەوەیی ئێران. ئەم دۆخە جیۆپۆلیتیکییە و قوڵاییە ستراتیژییەی ناوچەی سلێمانی بۆ ئێران و ناوچەی بادینان بۆ تورکیا هەیەتی، یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی پاراستن و گەرەنتیی هێشتنەوەی دەسەڵاتدارێتیی ئەم دوو حیزبە. ئەم هاوکێشەیە بە فۆرم مۆدێلی تر بۆ حیزبەکانی تریش لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەکەدا ڕاستە.