عادل باخەوان
لە دوو رۆژی ڕابوردودا دەیان پرسیارم لە بارەی ئەو بابەتانەی سەرەوە لێکراوە و چەندین هاوڕێی ڕۆژنامەنووس پەیوەندیان کردوە و بۆچونی منیان لەو بارەیەوە دقواکردوە. پاش سوپاسکردنیان من لەم خاڵانەی خوارەوەدا و بەکورتی و بەم شێوەیەەی خوارەوە بۆچونەکانی خۆم لەسەر ئەو بابەتانە دەردەبڕم و لە کاتێکی گونجاودا بەرنامەیەکی تایبەتیان لەگەڵ کەناڵێکدا بۆ تەرخاندەکەم.
1. هەموو ئەو تێزانەی کە پێیانوایە گۆڕینی گروپێک لە دەسەڵاتدا بە گروپێکی دیکە، گەرەنتی دروستکردنی کۆمەڵگایەکی نوێ بەدەستەوە دەدات تەواو دورە لە واقیعەوە. لابردنی تالیبان لە دەسەڵاتدا لە سەرەتای دوو هەزارەکانەوە و نیشتەجێکردنی گروپێکی دیکە، هیچ کاراییەکی ئەوتۆی لەسەر بیناکردنی کۆمەڵگایەکی نوێ لە ئەفغانستاندا نەبوو، بەپێچەوانەوە، بیست ساڵ دواتر، تالیبان بەو پەڕی هێزەوە دەگەڕێتەوە بۆ کابول، چونکە هیچ هێزێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی لەو وڵاتەدا، وەک تالیبان گوزارشت لە واقیعی کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتوری ئەفغانیەکان ناکات. تالیبان میوان نین، بەڵکو لە ماڵی خۆیاندان.  کۆمەڵگا لە مێژویەکی دروستدەبێت و لەمێژویەکیشدا گۆڕانکاری بەسەردا دێت، نەک بە دەساڵ و بیست ساڵ.
2. ئایا ئەوەی کە لە ئەفغانستاندا ڕویداوە، ئەکرێ لە عێراقدا دوبارە ببێتەوە ؟ نەخێر، چونکە لە عێراقدا هێزێکی سەرتاسەری نیشتمانی وەک تالیبان بوونی نیە کە بتوانێت تەواوی نیشتمان کۆنترۆڵبکات. لە گریمانەی کشانەوەی ئەمەریکا لە عێراقدا، ئەو ئەگەرەی کە زۆر بەهێزە و دەکرێت خۆی بەدیبێنێت، هەڵوەشانەوەی عێراقە. ئەوەی کە یەکێتی خاکی عێراقی لە ٢٠٠٣ وە تائێستا پاراستوە، ئەمەریکا و ئێرانن، بەبێ شەریکایەتی تاران و واشنتۆن، هیچ هێزێک نیە عێراق لە هەڵوەشانەوە بپارێزێت، بە داعش و حەشدی شەعبیشەوە.
3. مانەوەی هەرێمی کوردستان لە ١٩٩٢ وە تا ئێستا هیچ پەیوەندی بەوەوەنیە کە ئابوریەکی بەهێز، سوپایەکی بەهێز، کۆدەنگیەکی بەهێز، دەستورێکی بەهێز، کێڵگەیەکی سیاسی بەهێزی هەیە، چونکە هەموومان دەزانین کە هەرێم هیچ یەکێک لەمانەی نیە. ئەوەی کە هەرێمی تا ئێستا هێشتوەتەوە تەنها و تەنها خواستی دەوڵەتانی سیستمی جیهانی و بەشێک لە دەوڵەتانی سیستمی هەرێمایەتیە. ئایا ئەمە وەک گەرەنتی بەسە بۆ مانەوە لەسەر ئاستی دوورە مەودا ؟ بێگومان نەخێر. باشترین بەڵگەش ئەفغانستانە. ڕاستە لە ئێستا و ئێرەدا هیچ ئاماژەیەک نیە بەوەی کە دەوڵەتانی سیستمی جیهانی پشت لە هەرێم بکەن، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە سیاسەتی ئەو دەوڵەتانە هەر وەک چۆن لە نێو دۆخێکی تایبەتدا دا دروستدەکرێت، ئاواش ئەکرێ لەنێو دۆخێکی دیکەدا گۆڕانکاری بەسەردا بێت.
4. کۆتایی وەهەم ! کاتی ئەوە هاتوە کە ڕۆشنبیرە ئەفغانیەکان و عێراقیەکان و کوردەکان تێبگەن لەوەی کە دەوڵەتانی ڕۆژئاوا پرسێکی جددیان بەناوی مافی مرۆڤ و دێمۆکراسی و دەوڵەتی یاسا و چوونە نێو مۆدێرنیتێ بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نیە و ئەو دەستەبژێرانەی کە پێیانوایە سەفارەتەکان و قونسولیەکان لە هەولێر و بەغداد و کابوول فریادڕەسیانن، لە دەریایەک لە هەڵەدا نوقمبوون. ئەم دەوڵەتانە تەنانەت تالیبان و سیستمەکەیشی قبوڵدەکەن، بەمەرجێک تالیبان گەرەنتی وەڵامی پرسیاری ئاسایش و سەقامگیریی بداتەوە، ئیتر بەهەر ڕێگایەک بێت.
5. یەکێک لە پرسیارە کوشندەکانی ئەمەریکیەکان لە ئێستا و ئێرەدا بریتیە لە پرسی ڕێگرتن لە بەهێزبوونی داعش لە ئەفغانستاندا و ئەمەریکیەکان گەشتونەتە ئەو قەناعەتەی کە تاکە هێزێک بتوانێت کە ڕێگری لە داعش لە ئەفغانستاندا بکات بزوتنەوەی تالیبانە ! ئەمە یەکێکە لەو خاڵانەی کە وادەکات لە واشنتۆن کە بزوتنەوەی تالیبان وەک شەریکێک لە جەنگی دژ بە داعشدا قبوڵبکات. ڕێک وەک قبوڵکردنی حەشدی شەعبی وەک شەریک کاتێک کە جەنگی دژ بە داعشی دەکرد. ئەمەریکا پرانسیپی نیە، بەرژەوەندی هەیە. بەپێی یاسای ئەمەریکی، پارتی کرێکارانی کوردستان گروپێکی تیرۆریستە، بەڵام لە سوریادا وەک هاوبەشێکی ستراتیژی مامەڵەی لەگەڵدا دەکات ! ئەمە لە عێراقیشدا ڕاستە و پێوسیتە عێراقیەکان و کوردەکان وەک پێویست لەم پەیامە بگەن.