شیكای: درەو:
لەئێستادا سەرچاوە ئاوییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ڕووبەڕووی مەترسی گەورە بوونەتەوە، وڵاتانی دراوسێی (تورکیاو ئێران) کار لەسەر گۆڕینی ڕێڕەوو گلدانەوەی ئاوی ئەو ڕووبارانە دەکەن کە هاوبەشن لە نێوانیاندا، کە بەڕای بەشێکی زۆر لە پسپۆرانی بواری ئاوو یاسا نێودەوڵەتیەکان، ئەم هەنگاوانە پێچەوانەی یاساو ڕێسا نێودەوڵەتییەكانە.
ئێستا مەترسی وشکە ساڵی و بێ بارانیشی هاتووەتەسەر تەنها ئاو لە بەنداوی دوكان (۱٤) مەتر لە ئاستی پڕبوونی خۆی دابەزیوە  و بەنداوی دەربەندیخانیش (۱۸) مەتر، بەراورد بە ساڵی رابردوو ئاوی دووكان (8) مەتر و دەربەندیخان (12.5) مەتر كەیانكردووە.  

سەرەتا
ئەگەر چی مرۆڤ لەم سەردەمەدا لەوپەڕی پێشکەوتندایە، بەڵام مانای ئەوە نییە ناتوانێت بەبێ بوونی نەوت و کارەباو تەنانەت تەکنەلۆژیاو ئامێرە پێشکەوتووەکانی گواستنەوە ژیان بگوزەرێنێت، بەڵام هەرگیز ناتوانێت بەبێ بوونی ئاو بژیت کە سەرچاوەیە بۆ نانیش، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئاو بنەمای سەرەكی ژیانەو دەرامەتێكە مرۆڤ ناتوانێ‌ دەستبەرداریبێ و بێ‌ ئاو بژی، ئاو كۆڵەگەی دروست بوونی شارستانیەت و گەشەپێدانی كۆمەڵگایە، دەرامەتێكە جێگرەوەی نیەو بڕو ڕێژەی لە سروشتدا دیاریكراوە، بۆیە ئاو لە دەرامەتەكانی دیكە جیاوازەو پێویستی سەرەكی ژیانی مرۆڤ و چالاكییەكانی مرۆڤە لە پیشەسازی و كشتوكاڵ و سەرچاوەی خۆشگوزەرانی و بەرزی ئابووری كۆمەڵگایە، بەهۆی ئەو گرنگیانەی ئاو كە لە سەرجەم بوارەكانی ژیاندا هەیەتی لەلایەن دەستە نێودەوڵەتیەكانی تایبەت بە پارستنی ئاو و تەندروستی مرۆڤ و ئاسایشی خۆراك و ناوەندە زانستییەكان گرنگی گەورەی پێدەدرێت و بەردەوام توێژینەوەی لەسەر دەكرێت، بەتایبەت لە بواری دابین كردنی ئاوی پاكی خواردنەوەو دابین كردنی ئاوی پێویست بۆ كشتوكاڵ و پیشەسازی.
هەنگاوەکانی ئەم ساڵانەی دوایی هەریەک لە تورکیاو ئێران بۆ گرتنەوەی ئاوی زێی بچوک و ئاوی ڕوباری دیجلە هەڕەشەی ڕاستەقینەن لەسەر ئایندەی عێراق بەگشتی و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی، جا ئەم هەنگاوەیان کاتی بێت یان نا هەر مەترسیدارن لەسەر ئێستاو داهاتووی ناوچەکەو هاوڵاتییەکانی، مەترسییەکە گەورەتربووە بە هۆکاری ؛
1.    هەریەک لە تورکیا و ئێران ساڵانێکە خەریکی پرۆژەی گەورەو زەبەلاحن بۆ گلدانەوەی ئاوو گۆڕینی ڕێڕەوی ئەو سەرچاوە ئاوییانەی کە ڕوو لە باشوری کوردستان و خوارووی عێراق دەکەن.
2.    بە پێچەوانەی ئێران و تورکیا هەریەک لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان هەوڵێکی ئەوتۆیان نەبوو بۆ چارەسەرکردنی ئەم گرفتە تەنانەت هەندێ هەوڵێش هەبووە هەر لەسەرەتاوە پەکخراوە.
ئەگەر چی زوو نیە بۆ چارەسەکردنی ئەم گرفتە ترسناکە، بەڵام هێشتا درەنگیش نیە بۆ هەڵگرتنی هەنگاو بەڕووی چارەسەرکردنیدا، چونکە هەرێمی کوردستان تەنها لەبەردەم هەڕەشەی گرتنەوەی ئاوی تورکیاو ئێراندا نییە بەڵکو لەبەردەم هەڕەشەی ناوخۆیشیدایە کە بریتین لە:
1.    كەش و هەوای كوردستان بەرەو گەرم بوون دەچێت و گۆڕان لە سیستەمی باران ڕوویداوەو ووشكە ساڵی و بوون بەهەڵم زیادی كردووە.
2.    ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بەردەوام لە زیادبووندایەو لەگەڵ ئەوەدا سەرچاوەكانی دەرامەتی ئاوی هەرێم هەمان سەرچاوەن.
3.    زیادبوونی دیاردەی بە بیابانبوون لە هەرێم دا بەتایبەت لە ناوچەکانی گەرمەسێرو کەرکوک و بەشێک لە پارێزگای هەولێر.
4.    نەبوونی بەرنامە بۆ كۆكردنەوەی ئاوی باران و زۆر بەكارهێنانی ئاوی ژێر زەوی و بەفیڕۆدانی ئاوی سەر زەوی و ڕۆیشتنی ئەم ئاوە بێ‌ سود لێ‌ وەرگرتنی.

گرفتی سەرچاوە ئاوییەکان لە دەرەوەی هەرێم 
سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان كە خۆی لە پێنج لقەكەی ڕووباری دیجلەدا دەبینێتەوە زیاتر لە (50%)ی ڕێژەی ئاوەكەیان لە دەرەوەی هەرێم سەرچاوە دەگرێت و مەترسی لە گلدانەوە و گۆڕینی ڕێڕەوی ئەم ڕووبارانە هەیە کە مەترسی لەسەر ئاسایشی ئاو و خۆراكی هەرێم دروستدەکات، بەتایبەت پلانەكانی ئێران لەسەر زێی بچووك و سیروان و ئەڵوەند و پلانی توركیا لەسەر خاپور گەورەترین گرفت بۆ بەرهەمهێنان و بەركەوتەی تاكە كەس لە هەرێم لە ئاوی شیرین دروست دەكات، گەر بێت و حكومەتی هەرێم بە هاوكاری حكومەتی ناوەند هەنگاوی پێویست نەگرێتەبەر لە بەرامبەر پلانەكانی ئەم دوو ووڵاتە، ئەوا لە ئایندەیەكی نزیكدا كارەساتی مرۆیی گەورە دەخوڵقێنێت.

سیاسەتی ئاویی دەوڵەتی تورکیا
تورکیا یەکێکە لەو دەوڵەتانەی کە کەمتر ڕێز لەو ڕێساو یاساو پەیماننامە نێودەوڵەتیانە دەگرێت کە لە بارەی ئاو و ڕوبارە نێودەوڵەتییەکانەوە ئەنجامدراوەو پێیان وایە كە سنوری هەردوو ڕووباری دیجلەو فورات ناكەونە ژێر بڕگە یاساییەكانی ڕووبارە نێودەوڵەتییەكانەوەو تێڕوانینی گشتی سوریاو عێراقیش ئەوەیە کە "هەردوو ڕووباری دیجلە و فورات ڕووباری نێودەوڵەتین، بەپێی یاسا بەشێك لەو ئاوە موڵکی ئەوانە. بەڵام توركیا بە سروشتی نێودەوڵەتی قایل نابێت و پاساوی سەرەکی ئەوەیە کە عێراق و سوریا وەک پێویست سود لەو سەرچاوە ئاوییانە نابینن و بۆیە ئەوان مافی خۆیانە وەبەرهێنان لەسەر ئەو سەرچاوە ئاوییانە بکەن". 
ئەمە سەرەڕای ئەوەی سیاسەتی توركیا پاڵپشتە بە بەستنەوەی مەلەفی ئەمنی و سیاسی بە كێشەی ئاو و سەرچاوەکانییەوە، پێیوایە پێویستە نەگاتە چارەسەری كۆتایی لە بارەی كێشەی ئاوەوە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بەبێ چارەسەركردنی كێشەكانی دیکە لەگەڵیاندا.
تورکیا هەنگاوی گەورەی ناوە بۆ گلدانەوەی ئەو ڕوبارو ئاوانەی ڕوو لە سوریا و عێراق دەکەن دیارترین ئەو هەنگاوانەش بریتین لە؛
یەکەم؛ پرۆژەی گاپ(GAP ) کورتکراوەی (پرۆژەی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ)
پرۆژەی گاپ یەكێكە لە گرنگترین پرۆژەكانی گەشەپێدانی باشوری ئەنادۆڵ، نزیكەی لە10% ڕووبەری خاكی توركیا دادەپۆشێت. ئەم پرۆژەیە لە 22 بەنداوی گەورە پێکدێت کە (4)ی سەرەکی و (10)ی ناوەندییان لەسەر ڕوباری فوراتەو (8) بەنداوی سەرەکیشیان لەسەر ڕوباری دیجلەیە، گرنگترنیشیان بریتین لە بەنداوەکانی (کیبان، ئەتاتورک، قرە قایا، براجیل و قوم قایام). 
بەنداوی ئەتاتورک  کە چوارەم گەورەترین بەنداوی جیهانە لە ساڵی 1990 کارکردن تێیدا دەستی پێکرد و ساڵی 1994 کۆتایی هات، لەسەر ڕوباری فورات لە پارێزگای رۆحا دروستکراوەو هەر خۆی توانای گلدانەوەی ٧٠ ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، سەرجەم پرۆژەی گاپیش توانای گلدنەوەی 100 ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، کە ئەمەش سێ بەقەد توانای هەموو ئەو بەنداوانەیە کە عێراق و سوریا هەیانە.  
دووەم؛ بەنداوی ئەلیسۆ و پرۆژەکانی دیکەی سەر ڕوباری دیجلە
لە کۆتایی مانگی ئابی ساڵی 2014 سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی ئەوکات (ڕەجەب تەیب ئەردۆگان) کە ئێستا سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتەیە، بەردی بناغەی بەنداوی ئەلیسۆی لەسەر ڕوباری دیجلە دانا کە 65 کیلۆمەتر لە سنوری تورکیا -عێراق و 45 کیلۆمەتر لە سنوری تورکیا – سوریاوە دوورە، ئەم بەنداوەش یەکێکە لە بەنداوە گەورەکانی تورکیاو توانای گلدنەوەی نزیکەی 20 ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، بونیادنانی ئەم پرۆژانە ئەگەر چی ئامانجی ئاشکرای بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا و کشتوکاڵە، بەڵام ئامانجی شاراوەی سیاسی و دیمۆگرافی و ئابوریشی لە پشتەوەیە. 
ئەمە سەرەڕای ئەوەی پلانی پرۆژەی گاپ بەردەوامە جگە لە بەنداوی ئەلیسۆ بەنداوی دیکەش لەسەر روباری دیجلە بونیاد دەنرێت بەپێی پرۆژەکە کە بریتین لە  (کرال کیزی، دجلە، باتمان، قەیصەر، سیلڤان، گرزان، جیزرە). 

کێشەی ئاو لە نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران
لە  خۆرهەڵاتەوە عێراق بەدرێژایی (1300) كم لەگەڵ ئێران هاوسنورە، بەشی زۆری ئەو هاوسنورییە لەگەڵ هەرێمدایە، کە بە درێژترین سنوری عێراق دادەنرێت لەگەڵ وڵاتە درواسێکانیداو ئاڵۆزترین سنووریشە لە ناوچەکەدا كە وشكانی تێدا %94 و ئاویش %6 ە.
بە درێژایی سنووری نێوان ئێران و هەرێمی كوردستان (27) رووباری هاوبەش هەیە هەندێک سەرچاوە باس لە ژمارەیەکی زیاتریش دەکەن، چونکە بەشێکیان وەرزین و بەشێکیشیان هەمیشەیین كە لە ئێرانەوە هەڵدەقوڵێن، گرینگتینیان ڕووباری زێی بچووك و رووباری سیروانە کە بەنداوی دوکان و دەربەندیخانیان لەسەر دروستکراوە، هەروەها رووباری ئەڵوەند یەکێکە لەو ڕووبارانەی کە لە کۆنەوە کێشەی لەسەرە، بەڵام ناکۆکییەکان سەریانهەڵدایەوە بەهۆی دروستکردنی بەربەستی (خەسرەوی) لە دیوی ئێران، كە زۆربەی هەرەزۆری ئاوی ئەڵوەندی لەدیوی ئێران گلدایەوە. 
رووبارەكان بەپێ ی شوێنی جوگرافییان بەمشێوەیە دابەشبوون بەسەر سنووری هەرێمی كوردستان و ئێران: 
لە ناوچەی سلێمانی: 
-    چۆمەكانی بەناوە سووتە
-    بانە
-    قزلجە
-    كەوڵە
-    زێی بچووك
-    چەمی بیارە 
-    بەشێکی زۆر لە رووبارەکانی سنوری قەزای پشدەر و ماوەت 
ناوچەی گەرمیان:
-    رووباری سیروان
-    چەمی زەمكان
-    عەباسان
-    قۆرە توو
-    ئەڵوەن
-    ئابی نەفت
-    كەنگیر
-    ترساق
-    گەنجان چەم
-    جان كولان
ئێران بە مەبەستی فشاری سیاسی و ئابوری هەستاوە بە درووست كردنی چەندین بەنداو لەسەر ئەم رووبارانە، جگە لەوەی هەوڵدەدات ڕێرەوی ئەم روبارانە بگۆڕێت، ئەوەش دەبێتە مایەی گۆڕینی ڕێڕەوی سروشتی ئەو ڕووبارانە و دابڕانی ئاودێری لە ڕووبارەكان و شکستی پڕۆژەی بەخێوکردنی ماسی و کارگە پیشەسازیەکان لە پارێزگای سلێمانی، دیارترین ئەو پرۆژانەی كە ئێران درووستی كردووە لەسەر ئەو ڕێرەوە ئاویانە ئامانەن: 
-    پرۆژەی گلدانەوەی قشڵاخ 
-    پرۆژەی بەنداوی كرژال 
-    پرۆژەی بریسۆ 
-    دروستکردنی بەنداو لەسەر ئاوی (رووباری گۆڕە توو) 
-    پڕۆژەی گواستنەوەی ئاوی سیروان بۆ (كەرخە)
هەردوو (رووباری گۆڕە توو و چەمی بناوە سووتە)  گرینگترین ئەو ڕوبارانەن کە کێشەیان لەسەرە لە نێوان هەرێمی کوردستان – ئێران و بەبێ‌ هەماهەنگی لەگەڵ عێراق و هەرێمی کوردستان چەند بەنداوێكی بچووكی لەسەر درووست كردون كە بووەتە هۆی كەمبوونەوەی ئاو لە هەرێمی كوردستان .

سەرچاوە ئاوییەکان لە ناوخۆی هەرێمدا
هەرێمی كوردستان ناوچەیەکی دەوڵەمەندە لە ڕووی دەرامەتی ئاوی سەر زەوی و ژێر زەوی، بارودۆخی سروشتی و مرۆیی هەرێم لەبارە بۆ ئەنجامدانی پرۆژەی نیشتمانی لە بواری وەبەرهێنانی ئاو، بەڵام بەهۆی بێ‌ پلانی لەم بوارە و كەمتەرخەمی حكومەت و بەهەند وەرنەگرتنی ئەم دەرامەتە، هاولاتیان نەیانتوانیوە سوود لەم سامانە وەربگرن و بیكەن بە هۆكارێك بۆ بەرزكردنەوەی بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتیان، دەرامەتی ئاو لە هەر ناوچەیەك دابێ‌ لە سێ‌ سەرچاوەی سەرەكی پێكدێت كە بریتین لە دابارین و ئاوی سەر زەوی و ئاوی ژێر زەوی، لە هەرێمی كوردستان هەر سێ‌ سەرچاوەكەی دەرامەتی ئاو بوونیان هەیە، بەڵام بڕو ڕێژەی ئەم دەرامەتە لە ناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی تر جیاوازە، بەهەمان شێوە جۆری سەرچاوەی دەرامەتەكەش جیاوازە، بەڵام ئێمە لێرەدا زیاتر لەسەر ئاوی سەر زەویی دەوەستین.
ئاوی سەر زەوی لە هەرێمی كوردستان لە پێنج لقی سەرەكی پێکدێت کە بریتین لە (خاپور، زێی گەورە، زێی بچووك، سیروان، عوزێم)، لەگەڵ بەنداوەكانی دووكان و دەربەندیخان و دهۆك. هەریەك لەم لق و بەنداوانەش بڕی ئاو و خەزنكردنی جیاوازە بەمشێوەیە؛
-    ڕوباری خابوور لە زاخۆ کە (١٦٠) کم درێژییەکەیەتی لە نێو خاکی هەرێمدا، بەرهەمی ئاوەکەی (٦٢.٥) مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.
-    زێی گەورە لە کەڵەل کە (٢٥٠)کم درێژییەکەیەتی لە نێو خاکی هەرێمدا، بەرهەمی ئاوەکەی (٤٢٠) مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.
-    زێی بچوک کە (٤٠٠)کم درێژییەکەیەتی لە نێو خاکی هەرێمدا، بەرهەمی ئاوەکەی (٥٥) مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.
-    ڕوباری عوزێم کە (٢٣٠)کم درێژییەکەیەتی لە نێو خاکی هەرێمدا، بەرهەمی ئاوەکەی (٢٥) مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.
-    ڕوباری سیروان کە (386)کم درێژییەکەیەتی لە نێو خاکی هەرێمدا، بەرهەمی ئاوەکەی (140) مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.

بڕو توانای گلدانەوەی بەنداوەکانی هەرێم بەمشێوەیەیە:
-    بەنداوی دووكان لەسەر زێی بچووك لە پارێزگای سلێمانی توانای گلدانەوەی (6.85)ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە
-    بەنداوی دەربەندیخان لەسەر ڕوباری سیروان لە پارێزگای سلێمانی توانای گلدانەوەی (3.3)ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە
-    بەنداوی حەمرین لەسەر ڕوباری سیروان لە پارێزگای دیالە لە قەزای خانەقین توانای گلدانەوەی (2.45)ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە
-    بەنداوی دهۆك لە پارێزگای دهۆك توانای گلدانەوەی (0.6)ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە
-    بەنداوی بێخمە کە تەواونەكرا لەسەر لە پارێزگای هەولێر و دهۆک توانای گلدانەوەی (١٥-١٧)ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە.

ئاوو یاساو ڕێسا نێودەوڵەتییەکان
لە گرنگترین ئەو یاساو پەیماننامە نێودەوڵەتیانەی كە تایبەتن بە ئاوی ڕووبارە هەرێمیەكان واتە ئەو ڕووبارانەی كە زیاد لە ووڵاتێك لە حەوزی ڕووبارەكەی دا هاوبەشن بریتین لە: 
-    پەیماننامەكانی بەرشەلۆنە (1921)
-    هلسنكی (1966)
-    بڕیاری (1803) لە (14/10/1962) نەتەوە یەكگرتووەكانی تایبەت بە دەرامەتی سروشتی
-    یاسا ئابووریەكانی ئاو لە (1974)
-    یاسای ماف و ئەركی ساڵی (1974)
-    پەیماننامەی تایبەت بە مافی ئابووری و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری ساڵی (1977) 
ناوەڕۆكی سەرجەم ئەم پەیماننامە و بڕیارانەش پێكهاتووە لەوەی كە هەموو ووڵاتانی هاوبەش لە حەوزی ڕووبارێك (ئەو ووڵاتانەی كە ڕووبارەكە تێیاندا سەرچاوە دەگرێ‌ و پێیدا تێپەڕدەبێت)، بەشێوەیەكی هاوبەش و یەكسان بەكاربهێنرێ‌. لەكاتی دروست كردنی پرۆژە لەسەر سەرچاوەیەكی ئاوی یان ڕووبارێك لەلایەن ووڵاتێكەوە نابێت ببێتەهۆی زیان گەیاندن بە ووڵاتانی هاوبەش لە حەوزی ڕووبارەكە، وە پێویستە هەموو ووڵاتان پارێزگاری لە دەرامەتی ئاو بكەن و لە پیسبوون بپارێزن، واتە هەموو ووڵاتان مافی بەكارهێنانی ئاوی هەرێمایەتی یان هەیە بەمەرجێ‌ دەوڵەتی دووەم تانەی نەبێ‌ و نەبێتە هۆی زیان گەیاندن بە دەرامەتی ئاویی و ئابووری و كۆمەڵایەتی ووڵاتانی دیكە، گەر ووڵاتێك بووە هۆی زیان گەیاندن بە دەرامەتی ئاوی ووڵاتی دووەم پێویستە ووڵاتی زەرەرمەند لە نەتەوەیەكگرتووەكان سكاڵا تۆماربكات و داوای مافی خۆی بكات .
لەئێستادا سەرچاوە ئاوییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ڕووبەڕووی مەترسی گەورە بوونەتەوە، بەئاشکرا وڵاتانی دراوسێی (تورکیاو ئێران) کار لەسەر گۆڕینی ڕێڕوو گلدانەوەی ئاوی ئەو ڕووبارانە دەکەن کە هاوبەشن لە نێوانیاندا، کە بەڕای بەشێکی زۆر لە پسپۆرانی بواری ئاوو یاسا نێودەوڵەتیەکان، ئەم هەنگاوانەی وڵاتانی دراوسێی عێراق پێچەوانەی تەواوی ئەو یاساو ڕێسا نێودەوڵەتییانەیە کە لەسەر دەرامەتی ئاو دەرکراون، بەڵام تائێستا حکومەتی هەرێم و دەوڵەتی عێراق نەیانتوانیوە بەر بەم مەترسییانە بگرن و لەئاستی نێودەوڵەتیدا کاری جدی لەسەر بکەن.  

ڕێگاكانی گەشەپێدان و پاراستنی دەرامەتی ئاو لە عێراق و هەرێمی كوردستان
1.    دروست كردنی بەنداوی ستراتیژی
2.    كۆكردنەوەی ئاوی باران 
3.    پاك كردنەوەی ئاوی بەكارهاتووی ماڵان و ناوچە پیشەسازییەكان(چارەسەركرنی ئاوی بەكارهاتوو(
4.    گۆڕینی شێوازی ئاودێری لە شێوازی کلاسیکییەوە بۆ شێوازی مۆدێرن.
5.    دۆزینەوەی ڕێگەچارە بۆ كەم كردنەوەی بەفیڕۆچوونی ئاو بەهۆی بوون بەهەڵمەوە 
6.    دانانی یاسا بۆ ڕێكخستنی بەكارهێنانی ئاو 
7.    بڵاوكردنەوەی هۆشیاری و پێدانی ڕێنمای بۆ بەكارهێنەرانی ئاو
8.    دامەزراندنی دەسەڵاتێک تایبەت بە پاراستنی ئاو و گەشەپێدانی
9.    دامەزراندنی سندوقێکی سیادی تایبەت بە ئاوو ڕێکخستنی بە یاسا.
10.    بڵاوکردنەوەی هۆشیاری دەربارەی پاراستنی دەرامەتی ئاو
11.    بەكارهێنانی ئاوی ژێر زەوی كەم بكرێتەوە و گرنگی بدرێت بەو هۆكارانەی كە دەبنەهۆی زیادبوون و بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی ژێر زەوی
12.    دانوستان و ڕێککەوتن لەگەڵ ووڵاتانی دراوسێ‌ (ئێران –توركیا) بۆ کۆتاییهێنان بە گرفیەکان.
 

سەرچاوەکان

1. د. هەڵەت ڕەشید، دەرامەتی ئاو و گەشەپێدانی لە هەرێمی کوردستان، ڕێكخراوی ئاینده بۆ پاراستنی ژینگه (پرۆژەی زنجیرە کتێبی ئایندەی ژینگە)
2. محمود رضا امین، مشکلة المیاە في العراق: المعضلة والحلول والتوصیات.
3. فرح عبدالکریم محمد، النزاع علی المیاه بین العراق وترکیا (2003-2014)، رسالة الماجستیر، قسم علوم السیاسیة، جامعة شرق الاوسط.
4. صاحب الربيعي، حرب المياه بين العراق وتركيا ( الدوافع والأسباب )؛

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=178352