زانا تۆفیق بەگ

چەمكی درۆ بەپێی زانستی سیاسی، بریتیە لە پێچەوانەی گوفتارو هزر یان وەك چالاكییەكی ڕۆشنبیری سیاسی و ئاوەژووكردنەوەی كردەیەكی سیاسی سەیر دەكرێت، لە پێناو شاردنەوەی زانیارییەكی ڕاست وە پێچەوانەكردنەوەی  بۆ بەرژەوەندی گروپێك یان كەسێك، هیچ كۆمەڵگایەك هێندەی كورد چەمكی  درۆ لە ناو پرۆسەی سیاسی كۆمەڵایەتیدا ڕەنگدانەوەی  خراپ و دەروونی بەجێ نەهێشتوە  .
(سانتیا) فەیلەسوفی ئەمریكی  بەڕەگەز ئیسپانی دەڵێت " ئەوانەی لە مێژووی ڕابردووی خۆیان بێئاگان، مەحكوومن بە دووبارەكردنەوەی" ئەم تیزەی سانتیا دەرخەری ئەو ڕاستییەیە كە بەشێكی دووبارە بوونەوەی شكستەكانی  ئێستای كورد، پەیوەندیەكی قووڵیان بە درۆكانی  ڕابردووەوە هەیە، چونكە ڕووداوە  خراپەكانی مێژووی كورد وە پاساو هێنانەوە بۆ  ئاوەژووكردنەوەی  بە دیوێكی ئیجابیدا،  بەڵگەی ئەوەن كە كۆمەڵگای كوردی لە ئێستادا هەمیشە سەرسام بووە بە مێژوویەكی موزەیفەی دروستكراو، كە ئەمە بەشێكە لە دروستكردنی پرۆسەی چەمكی درۆ لەناو هزری تاكی كوردا.
كۆمەڵگای ئێمە ناتوانێ دەستبەرداری چەمكی درۆكردن بێت، بۆ گێڕانەوەی شكستەكانی مێژووی خۆی،  بەتایبەتی چەمكی درۆ وەك پرۆسە لەدوای ڕاپەڕینەوە بۆتە بەشێك لە فەزای گشتی و سیاسی و  گوتاری ڕۆشنبیری كوردی.
ڕەنگە  بەشێكی  خراپی ڕەوتی  ڕووداوە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان نەزانینی هونەری بەڕێوەبردن و خراپی سیستەمی دەوڵتداری بێت، یان كۆكردنەوەی پارە بەڕێگای نایاسایی لەووڵاتدا، ئەمانە كۆمەڵێك فاكتەری خۆڵقینەری كەلتوری درۆن لە كۆمەڵگادا.
لایەنێكی تری خراپی چەمكی درۆ دەگەڕێتەوە بۆ بەشێكی زۆری  ڕاوێژكارو دەم ڕاستەكانی  نزیك نوخبەی سیاسی وەك پێوەرێكی دڵسوزی لە بەرامبەر دەسەڵاتی سیاسیدا. بەهۆی دووری  سەركردە سیاسییەكان  لەگەڵ فەزای گشتی، ئەمە ڕێگا خۆشكەرە بۆ بڵاوبوونەوەی زانیاری فەیك و ساختەو درۆ بۆ كاربەدەستانی ووڵات. لەڕێگای كەسە نزیكەكانی بازنەی دەسەڵات، وە موجامەلاتی درۆ بۆ فیگەرە سیاسیەكان و داپۆشینی  كێشەكانی كۆمەڵگاو دروستكردنی  خەیاڵپڵاوێكی دوور لەواقیع، كە گوایە كۆمەڵگا هیچ كەمووكوڕییەكی تێدا نیە، وە دەنگە ناڕازییەكان  تەنها دروستكراوی دوژمنەكانی دەرەوەی سنورن بۆ تێكدانی ئاسایشی ووڵات. باشترین نمونە لەكاتی شۆڕشەكانی لیبیا بۆ لەناوبردنی موعەمر قەزافی پەیامنێریكی كەناڵی سی ئێن ئێن- ی ئەمریكی لە موعەمر قەزافی پرسی ووتی "لەدەرەوەی كۆشكەكانی تۆ خۆپێشاندان هەیە لەدژی تۆ"،  لە وەڵامدا ووتی" ئەو زانیاریەی تۆ درۆیە، ئەوە جەماوەری لیبیایە بۆ خۆشەویستی من هاتوونەتە سەر شەقام".
بوونی حكومەتێكی ڕەشید لە بواری بەڕێوەبردنی ووڵاتدا، زامنی سەركەوتن و جێبەجێكردنی سەرەوەری یاسا  دەبێت لەهەر سیستەمێكی سیاسییدا، ئەگەر حكومەتێكی ڕەشید نەبێت پەروەردەیی تاك دەگۆڕێت بۆ بەكارهێنانی درۆو شێواندنی ڕاستییەكان، لە پێناو كۆكردنەوەی سەرمایەو وەرگرتنی دەسەڵات و پۆست و دەستكەوتی تایبەتی لەڕێگای درۆو چەواشەكارییەوە، وەكو ئەم شێوەیەی كە ئێستا لە كوردستاندا هەیە.
لەدەرئەنجامی ئەم ماكە خراپەی كۆمەڵگای كوردیدا، ئێمە لەبەردەم لێكترازانێكی ڕۆحی گەورەداین، بە گشتی كەوتووین لەڕووی فەرهەنگی و زانستییەوە، هیچ كەسێك متمانەی بە بەرامبەرەكەی نەماوە، تەنانەت ئەندامانی لایەنە سیاسەكان لەناو ئۆرگانەكانی خۆیاندا متمانە بەیەكتری ناكەن و ناتوانن جەدەلی پێویست بكەن،  بۆ چارەسەری كاروكردەوە خراپەكانی ناو خودی خۆیان، واتا ئێمە لەبەردەم هەڵتەكاندنێكی ڕۆحی و كەلتوری گەورەداین كە ئەوسەری تونێلەكەمان لێ دیار نیە، ئاسۆی چارەسەر بۆ ئەم دۆخەی ئێستا هەمانە ئەستەمە.