پەری محەمەد 

توندوتیژیە دژی ژنان لە ئاستی جیهاندا لە ئێستادا ھەموو میدایاکانی بە خۆیەوە سەرقاڵ کردوە،کۆمەڵێک تایبەتمەندی کلتوری و کۆمەڵایەتی و و سیاسی و ئابوری لە پشتە، ئەگەرچی بەو پێیە توندوتیژی دژی ژنان کات و شوێنی تایبەتی نییە و ھەموو کۆمەڵگای مرۆڤایەتی چ بە کۆمەڵگای پێشکەوتوو و چ بە کۆمەڵگای دواکەوتوو دەگرێتەوە.

ژنان لە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی دا لە لایەن باوک ، برا، ھاوسەر، کەس و کاری نزیک وەک خاڵو ومامە و تەنانەت ئاموزا و خاڵوزاش بەرەوڕووی توندوتیژی دەبنەوە، .بە پێی دەرەنجامی لێکۆلینەوەکانی چالاکانی مافی مرۆڤ ناوەندەکانی تەندروستی توندوتیژی دژی ژنان جگە لەوەی کە کاریگەری نێگەتیڤ و خراپی دەبێت لەسەر ژن وەک تاک بەڵکە کاریگەرییەکی زۆر خراپ و مەترسیداری دەبێت لە سەر تەندروستی خێزان و کۆمەڵگا ، دەبێتە ھۆی ئەوەی کە شیرازەی خێزان و کۆمەڵگاش لێک بترازێت.

توندوتیژی دژی ژنان، ئەنجامی زۆر مەترسیداری بۆ سەر تەندروستی و باشی ژنان هەیە لێکۆڵینەوەکان توندوتیژی دژی ژنان و کچانیان بەستەوە بە کۆمەڵێک کێشەی تەندروستی جەستەیی و دەروونییەوە هەندێک لە هەڵسوکەوتە مەترسیدارەکان هەموویان بەشێوەیەکی بەرچاو زیاترن لە نێوان قوربانیەکانی هاوبەشی و توندوتیژی سێکسی کەرتی تەندروستی دەتوانێت ڕۆڵێکی زۆر گرنگ بگێڕێت لە وەڵامدانەوە و نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ژنان . ئەم ڕۆڵە بریتییە لە یارمەتیدانی زوو ناساندنی دەستدرێژی و دابینکردنی چارەسەری پێشوەختە بۆ قوربانیەکان و ئاماژەدان بە ئافرەتان بۆ چاودێری گونجاو و ئاگادار پێویستە کەرتی تەندروستیش کار بکات بۆ ئەوەی توندوتیژی لە هەموو کاتێک نەهێڵێت .

وە لەگەڵ نزیکبوونەوەی تەندروستی گشتی بۆ بەرگرتن بە ڕوونی و ئاشکرایی ، یەکەم هەنگاو لە نەهێشتنی توندوتیژی تێگەشتن لێی و کەرتی تەندروستی ڕۆڵی سەرەکی هەیە لە هاوکاریکردنمان بۆ پێوانەکردن و تێگەیشتن لە توندوتیژی دژ بە ژنان . دواجار پێویسته‌ له‌سه‌ر دام وده‌زگاو کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت و،ڕێکخراوەکانی بواری ئافرەتان ولایەنە پەیوەندی دارەکان لە ڕیگای بڵاوکردنەوەی هۆشیاریکردنەوەی تاکەکانی کۆمەڵگە و ، کار بۆ نەهێشتن و کەم کردنەوەی توندوتیژی بکەن ، بۆ ئەوەی ئافرەتان ڕووبەڕووی ئازاری جەستەیت و دەروونی نەبنەوەو ماف و ئەرکی ئافرەتان ڕەچاوبکرێت و بەو چاوەوە لەئافرەتان بڕوانن کە ئەوانیش مرۆڤن و مافی ئەوەیان هەیە وەک مرۆڤ بژین