ئەگەری گۆڕانکاری خێرا و ڕێککەوتنی ئێران و چین بەرەو کوێ..؟

2021-03-28 15:42:05

سەرکەوتی جیهاز و بەختیار شارەزوری

ڕێککەوتنی نێوان چین و ئەمریکا دوای پێنج ساڵ گفتوگۆ کردن لە ٢٥ /٣/٢٠٢١مانگدا زۆر گۆڕانکاری گەورە دروست دەکات ، بە شێوەیەک کە کاریگەری لە سەر جیهان و بەتایبەت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست جێدەهێڵێ ، ئەم ڕێککەوتنە درێژکراوەی هەمان پلانی چینە بۆ تەواوکردنی ڕێگەی ئاوریشمی بە سیاسەتێکی نەرمی ئابوری ، کە هێواش هێواش هەژمونی ئەمریکا دەخاتە مەترسیەوە و تا ئەو ئاستەی وردە وردە بلۆک بەندی لەسەرەتایدا دروست بوە ، بۆ ئەم مەبەستە ئیدارەی نوێی بایدن دەیەوێ هاوپەیمانەکانی چین و ڕوسیا کەم بکاتەوە بە هەمان قەیدی مێژویی ناتۆ کە بەرامبەر وارشۆ کردی ، بەڵام ئەم جارە لە زۆر وڵات ئەمریکیەکان لە قەیدکردنی چین لە ڕێگەی هاوپەیمانەکانیەوە فەشەل دێنێت ، هەردو کوریا بۆ ئەمریکا گرنگە ، بەڵام دەبینین کۆریای باکور دوای سەردانی ترەمپ ڕێککەوتنەکانیان بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت ، لە لایەکی ترەوە میانمار کە چین کار لەسەر پشتوانی کودەتای سەربازی دەکات دیسانەوە ئەمریکیەکان فەشەلیان هێنا لە پشتیوانی (سان ) ، لە هەموشیان گرنگ تر ئێرانە ، کە ئەگەر ئێران لە چین داببڕن ئەوا سەرەکی ترین ڕێگەی جێبەجێ کردنی (یەک پشتێن و یەک ڕێگا)ی چینی دەگرن ، بۆ ئەم مەبەستەش ئەمریکا ڕێککەوتنی نێوان عەرەب و ئیسرائیل بە گرنگ دەزانێ ، دوای پێنج ساڵ لە گفتوگۆ ٢٥ مانگ ئێران و چین لەسەر (هاوپەیمانی ستراتیژی ) ڕێککەوتن .

لە بەرامبەردا ئەگەر چی ئەمریکا توانی تا ئاستێک هەژمونی ئێرانی لە لوبنان و سوریا و عێراق و یەمەن کەم بکاتەوە بەڵام لەلایەکی ترەوە ئێران دەبێتەوە بەو پردەی کە چینی بەسەردا تێپەڕێ بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەوێشەوە بۆ ئەوروپا ، بۆ ئەم مەبەستەش بەرەیەکی بەهێزی وەک چین و ڕوسیا لەسەرەتای گەمەکەدان بۆ ئەوەی لە ئەمریکای ببەنەوە .

ئەم گەمەی ڕوسەکان و چینیەکان لەوێوە دەست پێدەکات لە دو وڵاتی بەهێزی وەک ئێران و تورکیا بەتەواوی لە ئەمریکا داببڕن و بیکەنە هاوپەیمانی خۆیان ، تورکیا لە هاوپەیمانی کۆنی ئەمریکایە ئێستا بە هۆی ناکۆکی لەگەڵ ناتۆدا تەواو نزیک بوەتەوە لە ڕوسیا کە لە ڕێککەوتنی ئەستانە ٢٠١٩ بەدیار کەوت و لە کڕینی سیستەمی بەرگری S-400 سەرەتاکانی دەرکەوت و لە ڕێککەوتنیان لە سوریا تا ئاستێک جێبەجێ کرا ، ئەم ململانێیانە لە پاکستانەوە تا وڵاتانی دەریای قەزوین دەبێتە سەرەتای ململانێیەکی قورس بەرامبەر ئەمریکا .

لە بەرامبەردا ئەمریکا دەیەوێت بە هێزی نەرم ڕوبەڕوی ئەم پلانانە بێتەوە هەر لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی لە بەرامبەر ئێراندا تا هاتنی پاپا بۆ نەجەف و کارکردن لەسەر حوسیەکان و یەمەن و لیبیا و وڵاتانی تر ، بۆ هەردو وڵات تورکیا و ئێران گەمارۆی ئابوری و شەڕی بەهای دراو کارتێکی تری بەهێزی ئەمریکیەکانە وە ئەمریکا دەیەوێت لە ڕێگەی پێداچونەوە بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران دور بخاتەوە لە بەرەی دژ و لە ڕێگەی کۆنگرەی ژینگە پارێزیەوە و مافەکانی مرۆڤەوە گوشار بۆ وڵاتانی هاوپەیمانی چین دروست بکات ، ئیدارەی بایدن بە هێزی نەرم دەیەوێ کار لەسەر ئامادەکاری بکات بۆ دوای ڕێککەوتنی ئێران و چین .

ئەگەر چی ئەم ڕێککەوتنەی ئێران و چین ( هاوپەیمانی ستراتیژی) ناوەرۆکەکەی بە تەواوی بڵاو نەکراوەتەوە بەڵام دیارە (کە چۆن دەبێت ) وەک سەرەتای ڕێگای ئاوریشمی ، بەڵام لەسەرەتادا مامەڵەی بیست ملیار دۆلار لە خۆ دەگرێ و کۆمەڵێک پڕۆژە جێبەجێ دەکرێ و چەند بنەکەیەکی سەربازی چینی دێنە ئێرانەوە ، کە بۆ ئەم ڕێککەوتنە عەلی لاریجانی سەرپەرشتی دەکات ، لە ناوخۆی ئێراندا دوو بەرە دروست بوە کە بەرەیەکیان پێیان وایە ئەمە داگیرکاری چینە بۆ ئێران و پێویستە ئێران لەگەڵ ئەمریکا ڕێک بکەوێت و بەرەیەکیان کە زیاتر لە ناوەندی دەستەڵاتدان تەواو لەگەڵ ئەم ڕێککەوتنەن .

لێرەوە دوای ٢٥ مانگ قۆناغێکی تر لە ململانێی نەرم و سارد دەکەوێتە نێوان چین و روس لەلایەک و ئەمریکا لەلایەک ، بەتایبەت کە چین دوای سەردانی وەزیری خاریجی چین بۆ سعودیە وتورکیا و دوای ئێرانیش بۆ ئیمارات و بەحرەین سەردانەکانی درێژ دەکاتەوە کە هەموی لە چوارچێوەی پلانی جێبەجێکردنی ڕێگای ئاوریشمیدایە .

لەم نێوەندەدا هەرێمی کوردستان وەک هەمو جارەکانی تر دابەش بوە بەسەر ئەم بلۆک بەندیەدا ، ئەو دویو دێگەڵە و ئەمدیو دێگەڵە ، کە دواجار دەبێت کورد خوێندنەوەی هەبێت و ماڵی کوردی یەکبخرێت بۆ ئەوەی بزانرێت کورد دەکەوێتە کوێی ئەم نەخشە تازەیەی ململانێوە و چی بکات و چۆن سیاسەت بکات لە ڕێگەی پەیوەندیەکانیانەوە ، چونکە لە هەردولا هەلێکی زێڕینی بۆ دروست بوە دەتوانێت سود لەهەردو جەمسەرەکە وەربگرێت ، بەرەی چینی نایەوێ لە دۆخی ئەمڕۆی عێراقی شپرزەدا (کە ئێستا عێراق بوە بەخەتی یەکلاکەرەوەی بەشێکی ئەم ململانێ یە) و نایەوێت هەرێم تێک بچێ و بەرەی ئەمریکیش بە پێگەی ستراتیژی خۆی دەزانی وەک جوگرافیا و جیوپۆلەتیکی شەڕ و ململانێکان .