راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت
پارتی رادەستكردنی تەواوەتی دۆسیەی نەوت وەكو لەناوچوونی قەوارەی هەرێم ناودەبات، یەكێتیش بەبێ رێككەوتن لەگەڵ بەغداد هەڕەشەی جیابونەوە‌و مامەڵەی راستەوخۆ لەگەڵ بەغداد دەكات، ئەگەر هەولێرو بەغداد نەگەنە رێككەوتن، جارێكی تر هەرێمی كوردستان دەكەوێتەوە بەردەم هەڕەشەی دابەشبوون‌و دووئیدارەیی، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. 

سلێمانی دەچێتە بەغداد !
هەوڵەكانی یەكێتی بۆ مامەڵەكردنی راستەوخۆ لەگەڵ بەغداد، لەپشتی پەردەوە كەوتنە بەر روناكی، ئەمڕۆ رۆژنامەی (سەباح)ی زمانحاڵی حكومەتی عێراق ئاشكرایكرد، ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی بەغداد لەسەر دۆسیەی نەوت‌و بودجە نەگەنە رێككەوتن، پارێزگای سلێمانی بەشێوەیەكی راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ بەغداد دەكات. 
بەر لەم هەواڵەی رۆژنامەی (سەباح)، دوێنێ هەیسەم جبوری سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق وتی:" پێشنیازێك هەیە ئەگەر هەرێم‌و بەغداد نەگەیشتنە رێككەوتن، هەر پارێزگایەكی هەرێم داهاتی خۆی بگەڕێنێتەوە بۆ ناوەند، بۆ ئەوەی فەرمانبەرانی ئەو پارێزگایە بەشێوەی راستەوخۆ موچە وەربگرن".
ئەمە بەرەنجامی هەوڵ‌و كۆبونەوەی چەند مانگێكی بەرپرسانی یەكێتییە لە بەغداد، كە (درەو) چەند رۆژێك لەمەوبەر وەكو یەكەمین میدیای كوردی لە راپۆرتێكدا وردەكاری ئەو هەوڵانەی یەكێتی لە بەغداد بڵاوكردەوە.
هەموو پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، ئەگەر حكومەتی هەرێم‌و بەغداد نەگەنە رێككەوتن، یەكێتی لای خۆیەوە بەشێوەیەكی تاكلایەنە بچێتە ناو رێككەوتنی ئابوری‌و سیاسییەوە لەگەڵ بەغداد، واتە گرەوەكە لەسەر رێككەوتن یاخود رێكنەكەوتنی هەولێرە لەگەڵ بەغداد.

هەولێرو بەغداد رێكدەكەون ؟
بڕیارە چەند رۆژی داهاتوو پرۆژەبودجەی ساڵی 2021ی عێراق لە پەرلەمان دەنگی لەسەر بدرێت، هێشتا وەفدی حكومەتی هەرێم لەگەڵ لایەنەكان بەدیاریكراویش شیعەكان لەسەر پشكی هەرێم نەگەیشتوەتە رێككەوتن.
لایەنە شیعەكان چەند پێشنیازێكیان هەیە بۆ ئەوەی لە بودجەی 2021دا پشكی هەرێم جێگیر بكەن، لەناو لایەنە شیعەكاندا كۆدەنگییەك هەیە لەبارەی ئەوەی هەرێم تێكڕای مەلەفی نەوتی خۆی رادەستی بەغداد بكات‌و لەبەرامبەر ئەوەدا عێراق تەواوی پشكی هەرێم لە بودجەدا دابین بكات، بەڵام بەگوێرەی قسەی هۆشیار عەبدوڵا ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دوێنێ پەرەسەندنێكی نوێ لە هەڵوێستی هەندێك لە لایەنە شیعەكان رویداوە‌و دەڵێن:" عێراق لە بەندەری جیهانی توركیا هەموو نەوتی هەناردەكراوی هەرێم وەربگرێت‌و بۆ كرێی كۆمپانیا‌و گواستنەوە‌و مەسرەفەكانی تر، بڕێك لەو نەوتە بدەنەوە بە هەرێم بۆ ئەوەی خۆی بیفرۆشێ".
لەبەرامبەردا هەرێم جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی یاسای پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی دەكات، كە دەڵێ:" هەرێم رۆژانە داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوت بە نرخی سۆمۆ رادەست بكات"، ئەمەش هەمان رێككەوتنی ساڵانی پێشترە.
لەنێوان ئەم دوو پێشنیازەدا، پێشنیازێكی تر هەیە كە باسلەوە دەكات، هەرێم بڕی (450 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە یاخود نرخەكەی رادەستی بەغداد بكات، نەك تەواوی دۆسیەی نەوت بە گرێبەستەكانەوە.
ئەوەی تائێستا هەرێم پێی رازی بووە، تەنیا رادەستكردنی داهاتی (250 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەیە بە نرخی سۆمۆ، بەڵام نایەوێت نەوتەكە رادەست بكات‌و دەیەوێت هاوشێوەی ساڵانی پێشوو، بەهای ئەم نەوتە لە پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق ببڕدرێت كە ئەم پرۆسەیە ناوی لێنراوە "مەقاسە". 

پارتی دۆسیەی نەوت رادەستدەكات ؟
حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئێستا پارتی سەرۆكایەتی دەكات، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) بەهیچ شێوەیەك ئامادە نییە تەواوی دۆسیەی نەوت رادەستی بەغداد بكات، چونكە پێی وایە بە رادەستكردنی نەوت بە بەغداد، حكومەتی هەرێم هیچ كارتێكی بەدەستەوە نامێنێت‌و قەوارەی هەرێمی كوردستانیش وەكو قەوارەیەكی دەستوریی دەكەوێتە مەترسییەوە‌و لەسەر ئاستی دەرەوەش حكومەتی هەرێم متمانەی خۆی لای كۆمپانیا جیهانییەكانی بواری نەوت لەدەستدەدات. 
حكومەتی هەرێم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، چەند رۆژێكە دەیەوێت خۆی لەگەڵ ئەو دۆخەدا رابهێنێت كە لەگەڵ بەغداد ناگاتە رێككەوتن، بۆیە دەبێت بەبێ پارەی بەغداد بتوانێت خەرجییەكانی خۆی رێكبخاتەوە، ئەمە هۆكارەكەیە كە حكومەتی هەرێم دەیەوێت بودجەی خۆی بۆ 2021 بنێرێتە پەرلەمانی كوردستانەوە، بۆ ئەوەی بەیاسا داهاتەكان لەگەڵ خەرجییەكانیدا بگونجێنێت‌و ئەو بەهانەیەش نەهێڵێت كە دەوترێت لێبڕینی موچەی فەرمانبەران كارێكی نایاساییە.  
بەمدواییە بەبێ پارەكەی بەغداد، داهاتەكانی حكومەتی هەرێم هەندێك بەرزبونەوەیان بەخۆوە بینیوە، ئێستا داهاتی مانگانەی حكومەت بەمشێوەیە:
•    داهاتی ناوخۆ بەرزبوەتەوە بۆ (350 ملیار) دیناری مانگانە
•    داهاتی نەوت زیاتر لە (350 ملیار) دیناری مانگانەیە
•    كۆمەكی هاوپەیمانان مانگانە (25 ملیار) دینارە
حكومەت بەم داهاتانە مانگانە بەبێ پارەكەی بەغداد بڕی (725 ملیار) دیناری دەستدەكەوێت، خەرجی موچەی فەرمانبەران مانگانە بەلێبڕینی (21%) مانگانە دەكاتە (730 ملیار) دینار، واتە بەهەمان لێبڕینەوە ئەگەر پارەكەی بەغدادیش زامن نەكرێت، حكومەتی هەرێم وەكو بەرپرسەكانی دەڵێن لەمساڵدا دەتوانێت مانگانە موچەی فەرمانبەران دابین بكات، زیادبوونی داهاتەكان بووە بە كارتێكی متمانە بەدەست حكومەتی هەرێمەوە لە دانوستانەكانیدا لەگەڵ بەغداد.

مەسرور بارزانی چۆن مامەڵە لەگەڵ یەكێتی دەكات ؟
مەسرور بارزانی‌و حكومەتەكەی تەنیا لە بەغداد نەكەوتونەتە ژێر فشارەوە، لەناوخۆی هەرێمیشدا لەژێر فشاری یەكێتیدان، چونكە ئەگەر رێككەوتن نەكرێت یەكێتی دەیەوێت لەناو بودجەی 2021ی عێراقدا بڕگەیەك بچەسپێنێت كە هەر پارێزگایەك بەشێوەی سەربەخۆ داهاتەكانی بۆ بەغداد بگەڕێنێتەوە‌و موچەی فەرمانبەرانی خۆی لە بەغداد بەشێوەیەكی راستەوخۆ وەربگرێت، جێبەجێبوونی هەوڵێكی لەمجۆرە هیچ رۆڵێك بۆ حكومەتی هەرێم وەكو حكومەتێكی یەكگرتووی سەرتاسەری هەرێم كوردستان ناهێڵێتەوە، حكومەتێك كە خۆی لە بنەڕەتەوە مەحكومە بەوەی دوای زیاتر لە 15 ساڵ كۆتایهاتنی دوو ئیدارەیی هێشتا بەتەواوەتی كۆنترۆڵی هەموو ناوچەكانی كوردستانی بەدەستەوە نییە. 
(درەو) زانیویەتی، بڕیاربەدەستەكانی پارتی باوەڕیانوایە رادەستكردنی تەواوەتی دۆسیەی نەوت بە حكومەتی عێراق بەواتای لەناوچوونی تەواوەتی قەوارەی هەرێمی كوردستان دێت، بۆیە ناچنە ژێر باری فشارەكانی یەكێتی‌و لەنێوان ئەوەی هەموو قەوارەی هەرێم لەدەستبدەن یاخود بەشێكی قەوارەكە جیاببێتەوە، بژاردەی دووەم هەڵدەبژێرن‌و یەكێتی ئازاد دەكەن چۆن دەیەوێت لەگەڵ بەغداد مامەڵە بكات. 
لە حاڵەتی رێكنەكەوتن لەگەڵ بەغداد، پارتی دەیەوێت دوو بژاردە بخاتە بەردەم یەكێتی:
•    ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆتان بەڕێوەببەن‌و چۆنتان دەوێت لەگەڵ بەغداد رێككەوتن بكەون، ئێمە بە داهاتەكانی خۆمان ناوچەی ژێردەسەڵاتی خۆمان بەڕێوەدەبەین.
•    بژاردەی دووەم: شان بدەنە بەر بەرپرسیارێتی‌و بەو داهاتەی كە بەبێ پارەكەی بەغداد دەست حكومەتی هەرێم دەكەوێت، ئیدارەی هەرێمی كوردستانی پێ دەدەین. 
واتە ئەوكاتە تۆپەكە دەكەوێتە گۆڕەپانی یەكێتییەوە‌و دەبێت لەنێوان مامەڵەكردنی راستەوخۆ لەگەڵ حكومەتی عێراق یاخود مانەوە لەناو حكومەتی هەرێم‌و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی بارودۆخەكە، یەكێكیان هەڵبژێرێت، كە هیچیان گەرەنتی تەواوەتی بەردەوامبوونیان نییە.  
یەكێتی ئەگەر بژاردەی یەكەم واتە رێككەوتن لەگەڵ بەغداد هەڵبژێرێت، دەبێت لەبەرامبەر زامنكردنی موچەی فەرمانبەرانی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی، داهاتی نەوت‌و غازی سروشتی‌و گومرگەكانی بەشێوەیەكی راستەوخۆ بۆ بەغداد بگەڕێنێتەوە. 
بەگوێرەی زانیارییە نافەرمییەكان، خەرجی سنوری ئیدارەی یەكێتی مانگانە (350 ملیۆن) دۆلارە، ئەم بڕە پارەیە مانگانە بەتەنیا (315 ملیۆن) دۆلاری بۆ موچەی موچەخۆران سنورەكە دەڕوات.

سامانی سروشتی لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا
بەگوێرەی داتاكانی بەردەستی (درەو) ئێستا سامانی نەوتی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: 
•    لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتیدا رۆژانە (32 هەزارو 580) بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنرێت، ئەمە رێژەی 7.3%ی كۆی نەوتی بەرهەمهێنراوی رۆژانەی هەرێم پێكدەهێنێت.
•    لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا رۆژانە (413 هەزارو 250) بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنرێت، ئەمە رێژەی (92.7%)ی كۆی نەوتی بەرمەهنێراوی هەرێم پێكدەهێنێت. 
كۆی گشتی ئەو نەوتەی كە ئێستا رۆژانە لە هەرێم بەرهەمدەهێنرێت بڕەكەی (445 هەزارو 830) بەرمیلە. 
یەدەگی نەوت بەهەمان شێوە دابەشبووە بەسەر ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتیدا، بەمشێوەیە: 
•    یەدەگی نەوت لە سنوری پارتیدا (6 ملیار) بەرمیلە.
•    یەدەگی نەوت لە سنوری یەكێتیدا (13 ملیار) بەرمیلە.
سەبارەت بە غازی سروشتی، بەگوێرەی سایتی فەرمی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، هەرێمی كوردستان بڕی 200 تریلیۆن پێ سێجا (5.7 ترلیۆن مەتر سێجا) یەدەگی غازی سروشتی هەیە، كە رێژەی 3%ی تێكڕای یەدەگی غازە لەسەر ئاستی جیهان.
بەڵام ئەمە ئەو یەدەگەیە كە نەسەلمێندراوە، چونكە رێژەی سەلمێندراوی یەدەگی غازی سروشتی هەرێم بەگوێرەی راپۆرتەكانی وزەی ئەمریكا، بڕەكەی تەنیا (25 ترلیۆن) پێ سێجایە.
گۆڤاری (ئۆیڵ پرایز) كە بڵاوكراوەیەكی تایبەتمەندی بواری وزەیە، ساڵی رابردوو لە راپۆرتێكدا باسی لەوەكرد، لەكۆی رێژەی سەلمێندراو و نەسەلمێندراوی غازی سروشتی هەرێمی كوردستان، تەنیا بڕی (10 ترلیۆن) پێ سێجای دۆزراوەتەوە‌و كاری تێدا دەكرێت، ئەمەش ئەو بڕەیە كە ئێستا لە سنوری یەكێتی‌و لە كێڵگەی (كۆرمۆر) بەرهەم دەهێنرێت. 
غازی سروشتی كیڵگەی (كۆرمۆر) لە چەمچەماڵ كە كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی بەرهەمی دەهێنێت، ئێستا بەرهەمی رۆژانەی گەیشتوەتە (430 ملیۆن) پێ سێجا كە دەكاتە (هەزارو 50) تەن، ئەم رێژەیە لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا كەمتر بووە‌و بڕەكەی (850 تەن) بووە، واتە كۆمپانیا ئیماراتییەكە ئاستی وەبەرهێنانی زیادكردووە.
یەدەگی غازی سروشتی هەرێمی كوردستان زۆربەی دەكەوێتە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی‌، ئەمە ئەو كارتەیە كە یەكێتی دەیەوێت بخاتە سەر مێزی گفتوگۆكانی لەگەڵ بەغداد، ئەگەر پارتی‌و حكومەتی هەرێم نەگەیشتنە رێككەوتن لەگەڵ عێراق.
بەگشتی غاز لەڕووی جوگرافییەوە بەمشێوەیە دابەشبووە:

یەدەگی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی:
•    كێڵگەی كۆرمۆ: 8 ترلیۆن‌و 200 ملیار پێ سێجا
•    كیڵگەی چەمچەماڵ: 4 ترلیۆن‌و 400 ملیار پێ سێجا
•    كیڵگەی میران: 3 ترلیۆن‌و 46 ملیار پێ سێجا 

یەدەگی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی
•    كیڵگەی بنەباوێ: 7 ترلیۆن‌و 100 ملیار پێ سێجا
•    كێڵگەی خۆرمەڵە: 2 ترلیۆن‌و 260 ملیار مەتر سێجا
•    كیڵگەی پەڵكانە: ترلیۆنێك‌و 600 ملیار پێ سێجا
•    كیڵگەی شێخان: 900 ملیار پێ سێجا
•    كیڵگەی پیرمام: 880 ملیار پێ سێجا