شرۆڤە: هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو دەینوسێت) 

قەیرانی زەمەنبڕ
گەرچی قەیران حاڵەتێکی ڕاگوزەرە و هەڵاوێردییە، بەڵام وا نزیکەی شەش ساڵە هەرێمی کوردستان لە قەیرانێکی شایستەی چارەسەردایە، حکومەتی هەرێم و پێکهێنەرە حزبییەکانی هێندەی پەنجەیان لەگەڵ قەیراندا نەرم کردووە، کەمتر ڕووبەڕووی قەیران بوونەتەوە. قەیرانەکە دوو حکومەت بە چواردەرزەن وەزیرەوە، دووپەرلەمانی زیاتر لە ٢٢٢ئەندامییەوە و بە چەندین پرۆژەی چاکسازیی نێوخۆیی و دەرەکییەوە بەڕێکرد، هێشتا ئەلفی قەیرانەکەمان تێنەپەڕاندووە و دۆخەکە لە سەرەتای قەیرانەکە خراپترە، ئایا ئەمە هیچ شۆکێک بۆ حکومەت، حزب و تاقمە گیرفانەقوڵەکانی نێویان درووست ناکات؟ گریمان ئۆپۆزسیۆن و هەڕەشەی دەرەکی بوونی نییە، ئایا تەنها گەر بۆ مانەوەی خۆشیان بێت ئەم بێباکیی و چاوداخستنە برینە قوڵەکە ساڕێژ دەکات؟ 
باوەڕبوون و متمانەدارکردنەوەی حکومەت و دەزگاکانی پێویستی بە دەستێکی پۆڵاین نییە بۆ گێڕانەوەی شکۆ و سەپاندنی یاساکان، بەڵکو پێویستی بە دادگەرییەکی خۆویستانە و وەفادار بە بەڵینی چاکسازیی و گیرفانێکی گەرم و ژیانێکی ڕێزلێگیراو هەیە کە بۆ هاوونیشتمانیان دابین بکرێت، گریمان ئەمجارە و دەیانجاری دیکەش سەرکووتتان کرد{چاوتان لێ داخست}، با ڕاست بێت پیلانە و دەسکێشی ناوخۆیی، دەرەکی، خیانەت و تەسفیە حساباتی نێوحزبەکانە، بەڵام کێیە، چییە و چۆن پاساوی داوەتە "دەسکێشەکان"؟ 
گەر ئەوەش ناکرێت، لانیکەم لەو گەندەڵییە دانپیانراوەی هەیە، زەکاتەکەی دەربکەن تا مووچەکە دابین بکرێت، چونکە بەو ئامارانەی باس لەبەهەدەردانەکان دەکات، دەتوانێت "تەنها بە زەکاتەکەی" مووچەی مووچەخۆرانی شایستە دابین بکات.

چاکسازیی نیوەچڵ، سەرەخۆرەیە
مێژووی ڕەوتە چاکسازییە سەرکەوتوو و سەرنەکەوتووەکان پێمان دەڵێت، کە چاکسازی (ڕیفۆرم)، پرۆسەیەکی گاڵتەهەڵگر نییە، مەرج نییە هەڵگرتنی درووشمی چاکسازی فریادڕەس بێت و خاوەنەکەی شیرین بکات، زۆرێک لە شیرازە دەوڵەتییەکانی نێو مێژوو، بە هەڵگرتنی درووشمەکە لەنێوچوون، درووشمی چاکسازیی پرۆسەیە هەڵگرتنی بە دەست خۆتە، بەڵام مەرج نییە کۆتاییەکەی بەدەست خۆت بێت، کەمن ئەوانەی پابەندی پرۆسەی چاکسازیی بوون و وەک فریادڕەسێک خۆیانیان پێ هێشتەوە.
بەر لە شۆڕشی فەرەنسی، چەندین پرۆژەی چاکسازیی ئابووریی و سیاسیی پێشکەش کران، بەڵام بە شوێنپێ هەڵنەگرتنیان سەری ساحێبیانی خوارد. ئیسڵاحاتی عوسمانی کۆتایی سەدەی نۆزدە و سەرەتای بیستی نەک فریای بابولعالی و ئاستانە نەکەوت بەڵکو سەری ئیمپراتۆریەتەکەشی خوارد. محەمەدڕەزا شای ئێران، لە ئەنجامی نیوەچڵی چاکسازیی کشتوكاڵی و دارایی، نیوەی کۆمەڵگە و حزبەکانی خستە بەرامبەر خۆی و دواجار خومەینی و چەپەکان بە ئیستغلال و موزایەدەی پۆپۆلیستانە، هەر بەو چاکسازییە سەری عەرش و فەرشی حەمەڕەزایان خوارد. دوور بۆی مەڕۆ عەبدولکەریم قاسمیش بەشێکی هەڵگەڕانەوەکان لێی، دەستبردن بوو بۆ چاکسازیی کشتوکاڵی، بەڵام ئەویش نیوەچڵ بوو، هەم ئاغا و زەویدارەکانی لە خۆی کرد و هەم دڵی هەژار و دەسخاڵییەکانیشی بۆ ڕانەگیرا و ڕۆشت.
نامەوێت ئەوە بڵیم کە چاکسازی واتە سەرخواردنی عەرشەکان، بەڵکو بە کورتییەکەی "بەردێک ناتوانی بیوەشێنی هەڵیمەگرە"، ئەو نموونە چاکسازییانەی سەری ساحێبیانی خوارد، هی ئەوە بوو ڕاستگۆ و وەفادار نەبوون لەگەڵ پلان و درووشمی چاکسازییەکەیاندا، بە نیوەچڵی کاریان لەسەردەکرد، چاوپۆشیان لە دەربارییان دەکرد، دواجار بوویە چەک و یاسایەک کە تەنها چینی ناوەند و هەژاری پێ کۆت و سزا دەدرا.
هەقییەتی بیڵێمەوە، برسێتی شۆڕش و ناڕەزایەتی دروست ناکات. بەڵام بەڵێندان و بێوەفایی بەبەڵێن، ئومێدەوارکردن و نائومێدکردن، بەرزەفڕکردنی ئامانج و مەحروومکردنەکانن تا شۆڕش سەردەکێشن. برسێتی و هەژاریی، شەڕی ناوخۆ و بێسەرووبەرەیی دەزگایی نەوەدەکان لە ئێستا زیاتر و کاریگەرتر بوو، بەڵام نە خۆپیشاندانێکی کاریگەر و نە دەزگاسووتاندن و نە ئاواتخواستن بە بەعس و بەغدای بەدوای خۆیدا هێنا. کەواتە ئایا لەمە ڕوونتر هەیە تا بێباک نەبین؟!

کوێی کارەکە دەلەنگێ؟
بێمووچەیی ئەنجامی قەیرانە نەک ڕیشە و هۆکار، هەڵەیەکی گەورەی سیاسەتڕێژیی هەرێم لەوەدایە، دیدگاکانی چڕکردەوە بۆ ڕوخساری قەیرانەکە نەک هۆکارەکەی، کورتی کردەوە بۆ دابینکردنی مووچە و فێڵی یاسایی و کات-دزین لە فەرمانبەر. ئەمە تیمار نییە و متمانە نەک ناهێڵێت بەڵکو خۆ بەنەیارکردن و بەرامبەروەستانیی هاونیشتمانییانە، لەبری هاوشانی و هاوسۆزیکردنیان لە قەیرانەکەدا.
بەردەوامبوونی ئەم جۆرە بەڕێوەبردنەی داهات و خەرجی، نەک قەیرانەکە تێناپەڕێنێت، بەڵکو قەیرانسازتر و کارەساتبار دەبێت لەئایندەدا. 
ڕیشەی قەیرانەکە قوڵترە و پێش ئەوەی سەرچاوەی قەیرانەکە دەرەکی بێت نێوخۆییە. گڕیبەستە ناعادیلانەکان، سیاسەتی کڕینی دەنگدەر و هاوڵاتی بە بودجەی گشتی، بندیواران، لێخۆشبوونی لێگەڕان لە باج و رسوماتی کۆمپانیاکان، قەرزە زەبەلاحە نەگەڕاوەکان کە دراوەتە وەبەرهێنەران، کۆنترۆڵنەکردنی مەرزەکان، ده‌رگايه‌كى گه‌ورەی له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵى سياسى و ئابورىی هەرێم کردووەتەوە، وەک ئەوەیە ئاو بە بێژنگ پاشەکەوت بکەیت، ئەم دۆخە تا بەری پێنەگیرێت لێڕۆشتنەکەی چەند بەرامبەر دەبێت و گەر سەرجەم مووچەش لە بەغداوە دابین بکرێت دیسانەوە هەر دەگاتەوە بنبەست. 
جیا لەوەی خودی پشتبەستنی بەشێکی داهات بە نەوت قەیرانساز و ناڕوون بووە و گرێبەست و مشەخۆرانی نێو پرۆسەکە چاوپۆشییان لێکراو بووە، بەشەکەی دیکەی داهاتی هەرێم پشتبەستوو بووە بە پەیوەندی سیاسیی ناجێگیر و کورتمەودا.
سەرچاوەی قەیرانی ئابووری، خودی سەرچاوەکانی داهات و هاوکات شێوازی خەرجکردن و پلانی کورتمەودا یاخود بێپلانییە، گەر دیققەت بدرێت بەشێکی سەرەکی داهاتی پشتی بە پەیوەندیی سیاسیی عێراقی و هەرێمایەتی بەستووە، نەک پابەندکراوی دوولایەنە و دوورمەودای جێگیر. بۆ نموونە ٤٢٪کەی بەغدا بە یاسای بودجەی ساڵانە ڕێکخراوە، کە ئەگەری گۆڕانی بە پێی یاسای ساڵانەی بوودجە هەیە و هەردەم پێویستی بە سازش و سازکردنەوە هەیە، پەیوەستە بە پەیوەندی هەرێم و ئەو کوتلەیەوە کە پێکهێنەری حکومەتی ئەو ساتەیە و لەوەش مەترسیدارتر هەردەم پێویستی بە ڕازیکردنی زۆرینەی پەرلەمانە بۆ تێپەڕاندنی بڕگەی بڕی هەناردەکراوی بەغدا بۆ هەرێمی کوردستان، ئەمە خۆی قەیران و قەیرانسازە و کاریگەری لەسەر ئامانجە دوورمەوداکانی خواستی نەتەوەیی و نیشتمانی هەرێمی کوردستان و ناوچە جێناکۆکەکان جێدەهێڵێت و خاوکردنەوەی پرسی شوناس و خاک و ئەجێندای کوردستانیشی لە بەغدا بە تەواوەتی کشاندۆتەوە دواوە. 
بەشێکی تری ناجێگیری سیاسیی و ئابووریی هەرێم، پەیوەندی سیاسەتی کورتمەودای هەڕێم و وڵاتانی ئیقلیمی وەک تورکیا و ئێران و پەیوەندی کۆمپانیا و سەرمایەدارانی جیهانییەوە هەیە، زۆرێکی ئەم پەیوەندییانە لەسەر بنەمای داشکاندن و ڕازیکردنی سەرچاوەی  پەیوەندییەکانەوە بەندە. 
کەواتە خودی پەیکەربەندیی سیاسەتی ئابووریی هەرێم، قەیراناوییە و دەبێت، دوورمەداتر و خۆماڵیتر و چەسپاوتریان بکات.

گەندەڵیی دانپیانراو
ڕاپۆرتەکانی لیژنە تایبەتەکانی پەرلەمان، نوسراوەکانی وەزارەتی دارایی و بەیانەکانی ئەم کابینەیەی حکومەتی هەرێم،  دان بەوەدا دەنێن کە هێشتا حکومەت کۆنتڕۆڵی سەرچاوەکانی داهاتی خۆی نەکردووە، بەڵکو لەدەستدانی کۆنتڕۆڵی زیاتر بووە، بەهەدەردان و گەندەڵی بە قەبارەیەکی بەرفراوان دەچێتە گیرفانی تاقمی بچووک و دەستڕۆیشتووی نێو حزبە هەژمووندارەکان و چەند هێزێکی دیکەی دەرەوەی پرۆسەی سیاسیی هەرێمی کوردستان.
لەئێستادا لەبەردەم حکومەتی هەرێم جگە لە  ڕاستگۆیی و وەفاداریی بۆ درووشمی چاکسازیی و دەستبردن بۆ خۆبریندارکردن و هەڵتەنکاندنی پایەکانی گەندەڵی چارەیەکی دیکەی نییە، هەم ئەو بێژنگی بەهەدەردانی داهاتە بگۆڕێت و هەم دادگەریی لە مووچە و گرێبەست و چینەکاندا وەدی بهێنێت، ئیتر بە هەر بڕێک بێت. گەر ئەمە ناتوانێت خۆی هەڵوەشێنێتەوە تا سەرلەبەری قەوارەکە هەڵنەوەشاوەتەوە و ئەوانە نەهاتوون لێیان دەترسین. گەر ئەوەش ناکەن کورتمەودا بیر لە چەند ڕۆبن هودێک بکەنەوە و بچنەسەر تازەپیاکەوتووەکانی نێوحزبەکانتان و "زەکاتی دزی" و گەندەڵییەکەیان لبێسەنن! چونکە بۆ هەرێم هیچکات نە بەغدا جێگەی ئومێد بووە و نە تاسەریش دەتوانرێت هەم باوکی گەندەڵەکان و هەم حکومەتداریی کۆمەڵگەش بێت.