عەتا قەرەداخی
نزیکەی بیست و هەشت ساڵە کورد خۆی فەرمانڕەوای بەشێکی گەورەی باشوری کوردستانەو ئاشکراشە فەرمانڕەوایی ئەم ماوەیە لە دەستی پارتی و یەکێتیدا بووە، بۆیە بەرپرسی یەکەمی باش و خراپی ئەم فەرمانڕەواییە ئەم دوو حیزبەن. ئیسلامیەکان و گۆڕان و شیوعی... و ئەوانی تریش بەشێکی خراپیەکانی ئەم فەرمانڕەواییەیان دەکەوێتە ئەستۆ لەو رووەوە کە لەسەر حیسابی بەرژەوەندی گشتی مەکسەب و مەنسەبیان وەرگرتووەو لەگەڵ مەڕ شینیان کردووەو لەگەڵ گورگیش گۆشتیان خواردووە. هەر بۆیە ئەوەی لە سەید سادق بەرامبەر بە بارەگاکانی ئیسلامیەکان و گۆڕانیش کرا، هاوشێوەی بارەگاکانی پارتی و یەکێتی، دەیسەلمێنێت جەماوەر خەریکە لەوە تێبگات کە هیچ حیزبێکی کوردی نوێنەرو دۆستی ئەوان نیە، بەڵکو لەم بارۆدۆخەدا رەنگە باشترین ناونیشان بۆ حیزبی کوردی ناونیشانی شانۆگەرییە بەناوبانگەکەی ئیپسن بێت وتە ( دوژمنی گەل – An Enemy of the People )، لەگەڵ جیاوازی تەواوی ناوەرۆکی ئەو شانۆنامەیەو کەسێتی پاڵەوانەکەی کە دکتۆر ستۆکمانە کە بە دوژمنی گەل دەناسرێت. لە راستیدا دکتۆر ستۆکمان لەسەر حەقە بەڵام ناهوشیاری خەڵک دەبێتە هۆکار بۆ ئەوەی دەسەڵات بە دوژمنی گەل بیناسێنیت، لەکاتێکدا لە رووی دڵسۆزی و خزمەتگوزاری و بەتەنگەوەهاتنی نەتەوەو نیشتیمان و لە گەندەڵی و یاریکردن بە ژیان و چارەنووسی جەماوەر بەهیچ شێوەیەک ئەم حیزبانە بەراورد ناکرین بە کەسێتی پاڵەوانی ئەو شانۆنامەیەو لەچاو ئەودا ئەمان بەراستی دەشێ بە دوژمنی گەل ناودێربکرێن بە تایبەتی لە رووی تێکشکاندن و بێ ئیرادەکردنی تاکی کورد و کۆی میللەتی کوردەوە، ئەوەی ئەم حیزبانە بە کوردو کەسێتی نەتەوەیی کوردییان کردوە دوژمنانی داگیرکەری عەرەب و تورک و فارسیش هەرئەوەیان پێکردووە.
لە ماوەی فەرمانڕەوایی خۆماڵی کوردیدا، دەردەکەوێت کە کورد خاوەنی عەقڵی بەڕێوەبردن نیە. بۆ قۆناغی سەرەتا رەنگە پاساوێک هەبووبێت، ئەویش ئەوەیە کە پێشتر کورد ئەزمونی خۆبەڕێوەبردنی نەبووە. بەڵام ئەگەر پاش بیست و هەشت ساڵیش هەر بەهەمان ئەو عەقڵیەتە وڵات بەڕێوەببات کە بە عەقڵی شاخ دەستیپێکردووە. ئەمەش مانای ئەوەیە یان ئەم میللەتە توانای خۆبەڕێوەبردنی نیە، یان کەموکورتی لە حیزبەکانی کوردستاندایە کە ناتوانن سیستێمێکی پەسەند بۆ بەڕێوەبردن دروستبکەن، کە بێگومان بۆچوونی درووست ئەوەیە کە حیزبی کوردی لەبەر زۆر هۆکار نەیانتوانیووە یان نەیانوویستووە بەڕێوەبردنێکی باش درووست بکەن. ئەوە راستیەکی رەتنەکراوەیە کە لە ساڵی ١٩٩٢ ەوە تا ئێستا کوردستان لە لایەن دەسەڵاتی لێنەزان و نەشارەزاو خودپەرست و حیزبپەرست و بەرژەوەندی حیزب و سەرکردایەتی حیزبپەرستەوە بەڕێوەبراوەو سەرچاوەی شکست و گەندەڵیەکان ئەو ستراتیژە ئاوەژووەیە کە حکومەت لەبری ئەوەی لە پێناوی کۆی میللەت و وڵاتدا کاری کردبێت، لە پێناوی سەرکردایەتی حیزب و دەوروبەرکانیاندا کاریکردووەو زۆرینەی کێشەکانی ئێستای هەرێم ئەو ستراتیژە هەڵەیەیە کە لە سەرەتای دەسەڵاتی کوردیدا بە گشتی و لە دوای روخاندنی سەدام بەتایبەتی لەبەریانگرتووە، بە تایبەتی لە رووی گەندەڵی داراییەوە، لە رووی بە لێشاو خانەنشینکردنی خەڵکەوە لە دەرەوەی یاسا، دەستگرتن بەسەر سەرچاوەکانی دارایدا لە نەوت و گومرک. دابەشکردنی زەوی و زاری وڵات بەسەر دامەزراوەکانی حیزب و کۆمپانیاکانیان و کەس و لایەنی خۆیان و نزیک لەخۆیان... بێگومان  گەندەڵیەکان هێندە زۆرن و هێندەش باسکراون هاووڵاتی ئاساییش لێیان ئاگادارەو هەر ئەو خراپیەی بەڕێوەبردن و باڵادەستکردنی بەرژەوەندییەکانی حیزب بەسەر بەرژەوەندییەکانی میللەتدا و هەر ئەو باڵادەستکردنەی بڕیاری حیزب بەسەر بڕیای حکومەتدا، بارودۆخی هەرێمی کوردستانی گەیاندووە بەم قۆناغە ترسناکەی ئێستاو ئەگەر چارەسەری ریشەیی خێرای بۆ نەکرێت ئەوا چارەنووسی لەبەردەم هەڕەشەی گەورەدایەو هۆکاری سەرەکی کەوتنە بەر هەڕەشەیەکی لەمجۆرەش بە پلەی یەکەم پارتی و یەکێتین. کەواتە بەرپرسی سەرەکی لەچاککردنی ئەم بارودۆخەش هەر پارتی و یەکێتین. واتە ئەگەر بیانەوێت دەتوانن زۆر بەباشی چارەسەری کێشەکان بکەن و خۆیان لەوە زیاتر سوک و ریسوا نەکەن لەبەردەمی بەغداداو لەوەش زیاتر میللەت بێچارە نەکەن. بەڵام چارەسەرێکی لەمجۆرە ئیرادەیەکی بەهێزو بڕیارێکی نەتەوەییانەو نیشتیمانیانەی دەوێت کە ئەم شێوە ئیشکردنەی ئێستایان هەرگیز ناتوانێت ئەنجامێکی وەها بەدەستبهێنێت.
بۆ زیاتر روونکردنەوەی ئەو ئیرادەو بڕیارە، با لە دوو ئاستدا سەیربکەین. یەکەم ئاستی حکومی و بڕیارەکانی حکومەت بۆ چاکسازی و شەفافی. دووەم ئاستی کارو هەڵوێست و روانین و بڕیاری سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی لە دەرەوەی حکومەت. بێگومان ئەمەی دووەمیان ئاشکرایە کە سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی تەنیا لە کاتی دەنگداندا خەڵکیان بیردەکەوێتەوەو تەنیا بۆ دەنگدان خەڵکیان دەوێت و وەکو هەردەسەڵاتێکی سەروخەڵک و بەرژەوەندیخوازو تەنانەت تۆتالیتار وەکو ئامراز بۆ بەدیهێنانی ئامانج و بەرژەوەندییەکانی خۆیان سەیری جەماوەر دەکەن. بۆیە لێرەدا خاڵی دووەم کە کارو هەڵوێست و روانین و بڕیاری ئەم دوو حیزبەیە بەجێی دەهێڵین و زیاتر لەسەر حکومەت و پینەوبەڕۆ، یان وەهمی چاکسازیەکەی قسەدەکەین.  
ئەم کابینەیەی حکومەت هەر لە سەرەتاوە واینیشان دا کە بەجیدی چاکسازی دەکات. بەڵام با بپرسین ئایا بکەری چاکسازی کێیەو کێ دەتوانێت چاکسازی بکات؟ من لەسەربەندی دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕاندا، لە زنجیرە وتارێکدا لە رۆژنامەی هاووڵاتی باسی ئەوەم کرد کە ئەو عەقڵیەتەی ئەو بزوتنەوەیەی دروستکردووە عەقڵی گۆڕانکاری نیە، نە رابەری ئەو بزوتنەوەیەو نە سەرکردایەتیەکەشی بکەری گۆڕانکاری نین لەبەر کۆمەڵێک هۆکار کە ئەوکات باسمان کردوون. ئەوەتا پاش یانزە ساڵ دەبینین گۆڕان نەک گۆڕانی پێنەکرا بەڵکو جەماوەریشی لەهەر گۆڕانکاریەک بێئومیدکرد. ئەم باسەم بۆیە هێنایەوە تا لێرەوە باسی ئەوە بکەین ئایا بە راستی ئەم کابینەی ئێستا، بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانیەوە دەتوانن ببنە بکەری چاکسازی یان نا؟ 
ئاشکرایە کە دەسەڵاتی کوردی لە گەندەڵیدا نقوم بووەو گەندەڵیش سوپایەکی گەورەو بەهێزی هەیە لە کوردستاندا کە لە هەموو سوپاکانی تری ئێستای کوردستان بەهێزترەو بەشی هەرەزۆری سەرکردایەتی حیزبەکان و، ئەوانەی هاوبەرژەوەندی سەرکردایەتی حیزبەکانن، ئەوانەی لە سایەی ئەم حیزبانەدا لە پڕیک بوونەتە کوڕێ، لە کۆنە موستەشارو ئەنفالچی و ئەو کوردکوژانەی کە بەرپرسانی پارتی و یەکێتی بە پلەی باڵای سەربازی و پلەی تایبەت خانەنشینیان کردوون و زۆرینەیان هاوبەرژەوەندی و هاوکارو هاوبەشی بەرپرسانی کوردستانن، ئەمە بێجگە لە هێزی پتەوتری دەرەکی پارێزەری گەندەڵکارانی کوردستان لە ئیران و تورکیا کە ناوچەی سەوز بووەتە بازاڕو جێنفوزی ئێران و ناوچەی زەردیش بووەتە بازاڕو جێنفوزی تورکیا. ئێستا ئاشکرایە کە گەندەڵکارانی کوردستان لە پارتی و یەکیتی و حیزبەکانی تریش هاوکاری راستەوخۆو ناڕاستەوخۆی یەکترن لەناو سەرکردایەتی هەموو حیزبەکاندا بە دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵاتەوە چونکە بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیەو هەموویشیان بەرگری لەو بەرژەوەندیە هاوبەشانەیان دەکەن. کەواتە کێ دەتوانیت شەڕی ئەم سوپا بەهێزەی گەندەڵی بکات؟
بێگومان شەڕکردنی سوپای گەندەڵی سوپایەکی بەهێزو کاراو خاوەن ئیرادەو سەرکردایەتیەکی بەهێزو خاوەن ئیرادەو خاوەن بڕیارو کارای جێبەجێکەری دەوێت.  سەرکردایەتیەک کە بتوانێت لە بەرژەوەندی تایبەتی هەموو پنتە بەهێزەکانی دەرەوەی حکومەت بدات لە کەسە یەکەمەکانی پارتی و یەکێتیەوە هەتا بەرژەوەندی دواکەسی هەموو ئەوانەی لەم کوردستانەدا لەسەر حیسابی بەژەوەندی گستی و لە سامانی گشتی خۆیان دەوڵەمەند کردووە. ئێستا با بپرسین ئایا سەرۆکایەتی حکومەتی ئێستا دەتوانێت کۆمپانیاکانی کارو نۆکان و ئیدارەی گستی لەکاربخات و ئەوەی لە بەرژەوەندی گستی و سامانی گستی بۆ سەرکردایەتی پارتی و یەکیتی دەچێت بگێڕێتەوە بۆ حکومەت؟ ئایا سەرۆکایەتی حکومەتی ئیستا دەتوانێت لێپرسینەوە لەوانەی پێشتر بکات لەسەر دۆسیەی نەوت و چۆنێتی دەرهێنان و رێکەوتنی نێوان حکومەتەکانی پێشتر و ئەو کۆمپانیایانەی لەو بوارەدا کاردەکەن و رێکەوتنی حکومەت و تورکیا لەسەر چۆنێتی هەناردەکردنی؟ ئایا سەرۆکایەتی حکومەتی ئێستا دەتوانێت لەسەرۆکایەتی حکومەتەکانی پێش خۆی بپرسێتەوە کە بۆچی ئەو هەموو خەڵکەی بە پلەی بەرزی جۆراوجۆر خانەنشینکردووە، ئایا سەرۆکایەتی حکومەتی ئێستا تواناو بوێری و ئیرادەی ئەوەی هەیە، هەموو ئەوانەی کە پێسمەرگە نەبوون و بە ناوی پلەدارو پێشمەرگە خانەنشینکراون لە ئەندامامی حیزب و کەسوکاریان، لە رۆژنامەنووس و هونەرمەندو نووسەرو ژنان جاش و بەرپرسانی جاش و خەڵکی عەرەب و تورکمان و...، لەو کەسانەی کە وەزیر نەبوون بەوەزیر خانەنشینکراون، راوێژکار و جێگری وەزیرو بەڕێوەبەر نەبوون و بەو پلانە خانەشین کراون...هەموویان هەڵبوەشێنێتەوە؟
 ئایا سەرۆکایەتی حکومەتی ئێستا دەتوانێت دەستی پارتی لە ئیبراهیم  خەلیل و مەرزەکانی تری سنووری زەردو دەستی پارتی لە مەرزی باشماخ و مەرزەکانی تری سنووری سەوز بکاتەوەو بیانکاتە سەرچاوەی داهاتی حکومەت؟ ئەگەر سەرۆکایەتی حکومەت توانی ئەمانە بکات و دەستی حکومەت بخاتە سەروی دەستی حیزبەوەو حکومەت توانی حیزب مل کەچ بکات بۆ یاسا و یاسا بەسەر کۆی بەرپرساندا جێبەجی بکات، ئەوا مانای وایە ئەم حکومەتە دەتوانێت ببێتە بکەری چاکسازی، خۆئەگەر تواناو ئیرادەی ئەوەی نەبێت ئەوا چاکسازی بێجگە لە قسە هیچیتر نیەو هیچیش بەرهەم ناهێنێت. ئەوەی لە ماوەی دەستبەکاربوونی ئەم کابینەیەدا سەبارەت بە چاکسازی باس دەکرێت نیشانی دەدات کە سەرۆکایەتی ئەم حکومەتە ناتوانێت ببێتە بکەری چاکسازی و ئەوەش وادەکات بارودۆخەکە لەمەی ئیستا خراپتر بێت و پێشهاتەکانیش واینیشان دەدەن کە لایەنە بڕیاربەدەستەکانی عێراق بەئاسانی بەهیچ داوایەکی کورد رازینابن و ئومیدی ئەوەش نیە کە رێکەوتن لەگەڵ بەغدا شتێکی ئەوتۆ بۆ هەرێم بەرهەمبهێنێت. بۆیە تاکە رێگا کە بتوانێت حکومەتی هەرێم و کۆمەڵگای کوردستان لە هەرەسی ترسناک رزگاربکات چاکسازی ریشەییە، بەڵام ئەم هەنگاوە خاوو خلیچکانەی حکومەت و نەوێرانی دەستبردن بۆ ئەو خاڵەسەرکیانەی کە پێویستە چاکسازیی ریشەییان تێدابکرێت چارەنووسی ئەم حکومەتە دەخاتە بەردەم مەترسیەوەو لەبارێکی وەهاشدا پارتی و یەکێتی لەهەر پێشهاتێکی ترسناک دەبنە بەرپرسیار لەبەردەم مێژوودا، ئەگەر مێژوویان لە بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان پێ گرنگتر بێت؟ ئێستا هەرێمی کوردستان لە نێوان دوو سوپادا دابەشبووەو لە جەنگی نێوان ئەو دوو سوپایەدایە، سوپای گەندەڵی و سوپای خەڵک. تاکو ئیستا حکومەت لە نێوان ئەم دوو سوپایەدایە. دیارە ئەنجامنەدانی چاکسازی ریشەیی و مانەوەی حکومەت بەمشێوەیە، سەرئەنجام حکومەت دەخاتە ریزی سوپای گەندەڵیەوە  کە بریتیە لە هەموو ئەو بەرپرسانەی کورد لە ماوەی فەرمانڕەوایی کوردیدا هەریەکە بەجۆرێک گەندەڵییان کردووەو کوردستانیان بەم دۆخەی ئێستا گەیاندووە. 
ئێستا سەرۆکایەتی حکومەت لەبەردەم دوو هەڵبژاردەدایە: یان ئەوەتا هەروەکو ئێستا بەردەوام دەبێت تا رقی جەماوەر بە تەواوی دەتەقێتەوەو چارەنووسی ئەم دەسەڵاتە دەخاتە بەردەم مەترسیەوە، یان ئەوەتا حکومەت چاکسازی ریشەیی دەکات و سوپای گەندەڵکاران دەبەزێنێت و دەبێتە خاوەنی سوپایەکی بەهێزتر کە سوپای خەڵکە، سوپای ئەو جەماوەریە کە سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی هەژارو نەدارو بێکارو برسیان کردون و توڕەییان گەیشتووەتە ئاستی تەقینەوە، بێگومان ئەگەر حکومەت چاکسازی ریشەیی لە کورتترین کاتدا نەکات و کێشەکانی خەڵک چارەسەر ناکات ئەوا سەرئەنجام تەقینەوەی جەماوەر تووندتر دەبێت و دەشێ ئەم دەسەڵاتە و هەردوو حیزبە پێکهێنەرەکەی کە دەشێ پێیشیان بگوترێت هەردوو رێگرە سەرەکیەکەی بەردەم چاکسازی، بەرەو شکستی زیاتر بڕۆن.