بەدواداچوون و ئانالیز: هێمن خۆشناو

یەكەم گرێبەستی نەوتی باكووری رۆژهەلاتی سوریا لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی، بەدەر لە رەهەندی ئابووری سەر لەنوێ سیاسەت لەناوچەكە دەجولێنێت. سەرەڕای ئەوەی ئەم گرێبەستە چەندین لایەنی ئەرێنی هەیە، لەهەمان كاتیشدا مەودای نێوان كورد و نەیارانی بەرفراوانتر دەكات. 
لە رۆژی پێنجشەممە (30 تەمموزی 2020 دا) سیناتۆری ئەمریكی (لینسی گراهام) لە كۆبوونەوەی كۆنگرێسی ئەمریكا بە ئامادەبوونی مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوە، واژوكردنی گرێبەستێكی نەوتی لە نێوان بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر و كۆمپانیایەكی ئەمریكی راگەیاند. گراهام لەمبارەیەوە گووتی:" مەزڵوم كۆبانی فەرماندەی (هەسەدە) پێی راگەیاندم كە ئەوان بۆ دەرهێنانی نەوت گرێبەستێكیان لەگەڵ كۆمپانیای (LLC (Delta Crescent Energy) كردووە". 

كێ لەپشت كۆمپانیای  LLC وەستاوە؟
كۆمپانیای (Delta Crescent Energy) لە ساڵی 2018 دامەزراوە. بە گوێرەی پێگەی (نشرە النفگ العراقی) تیمی بەڕێوەبردنی ئەم كۆمپانیایە لە سێ كەس پێكدێت:
- جۆن دوریەر: دامەزرێنەر و سەرۆكی پێشوی جێبەجێكاری كۆمپانیای (Gulfsands Petroleum) بووە. سەرەڕای هەوڵەكانی (Gulfsands Petroleum) نەیتوانی جێگای خۆی لە عێراق بكاتەوە. (Gulfsands Petroleum) لە ساڵانی بەر لە دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆی سوریادا گرێبەستێكی هەبووە لەگەڵ حكوومەتی سوریادا بۆ دەرهێنان و فراوانكردنی كێڵگە نەوتیەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا، بەڵام بەهۆی گەماڕۆكانی یەكێتی ئەوروپا لەسەر رژێمی ئەسەد ناچاربوو پڕۆسەكە رابگرێت. 
- جێمس كاین: پارێزەرێكی دیاری كۆمپانیای (Kilpatrick Townshend) ئەمریكیە بۆ پارێزەری. دوای چوار ساڵ كاركردنی وەكو باڵیۆزی ئەمریكا لە دانیمارك جێمس لە كۆمپانیای ناوبراودا دەستبەكاربوو. ئەوەی قسەی لەسەر دەكرێت لە ئێستادا ئەم پارێزەرە رۆڵێگی كارا دەگێڕێت بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی سیاسی ئەمریكا لە كۆمپانیای (LLC) كە گرێبەستی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر واژو كردووە. 
- جێم رێس: دامەزرێنەری كۆمپانیای (تایگرسوان - TigerSwan) ئەمنیە، كە چەندین گرێبەستی لە عێراقدا هەیە. رێس یەكێكە لەو كەسانە بەردەوام پاڵپشتی مانەوەی هێزی سەربازی ئەمریكی لە سوریادا كردووە. لە لێدوانێكی بۆ تۆڕی فۆكس نیوز لە ساڵی 2018 دا دەڵێت:" هەموو رۆژهەڵاتی سوریا لەژێر دەستی ئێمە دایە. ئەمەیە رۆڵی ئێمە، كە ناتوانین دەستبەرداری بین". 

ئامانجی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر لە ئەنجامدانی ئەم گرێبەستە چیە؟
بەگوێرەی بەدواداچوونەكانم ئەندازیاری ئەم گرێبەستە لە رۆژئاوای كوردستان (ئیلهام ئەحمەد)، سەرۆكی جێبەجێكاری ئەنجوومەنی سوریای دیموكراتی بووە. ئیلهام بیرۆكەكەی گەڵاڵە كردووە، مەزڵوم كۆبانیش فەرماندەی گشتی (هەسەدە) پشتگیری لێ كردووە. هەر جارێك لە كاتی سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا، ئیلهام ئەحمەد لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكا بیرۆكەكەی كردۆتە رۆژەڤ. بەم شێوەیە بیرۆكەكە گەیشتە ئاستی واژوكردنی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای LLC (Delta Crescent Energy). 
هەر بەگوێرەی زانیاریەكانمان هەردوو لایەن ئەمریكی و كوردی پێشوەخت بە زارەكی لەسەر ئەو رێككەوتوون كە جارێ گرێبەستەكە ئاشكرا نەكرێت. بەڵام لینسی گراهام رۆژی پێنجشەممە (30 تەمموز) لە بەردەم كۆنگرێس و بە ئامادەبوونی مایك پۆمپیۆ رێككەوتنەكەی ئاشكرا كرد، كە لەوانەیە پەیوەندی بە هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكاوە هەبێت. بۆ ئەمەش خودی مەزڵوم كۆبانێ و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر نیگەرانن لە گراهام.
مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا پشتگیری خۆی بۆ رێككەوتنەكە راگەیاند و لەبەردەم كۆنگرێسدا گووتی:" رێككەوتن لە نێوان (هەسەدە) و كۆمپانیای LLC كاتێكی زیاتر پێچوو لەوەی بۆی دیاریكرابوو، لە ئێستادا خەریكی جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەین". ئەمەش ئاماژەیەكە كە ماوەیەكی درێژە ئەم رێككەوتنە لەسەر مێزی بەرپرسانی ئەمریكایە، بەبێ دیراسەتكردنی هەموو لایەنەكانی ئەنجام نەدراوە.
ئەگەر چی تا ئێستا وردەكاری ئەم گرێبەستە ئاشكرا نەكراوە، لێ بەگوێرەی بەدواداچوونەكانمان ماوەی گرێبەستەكە 25 ساڵە، هەریەك لە هاوسەرۆكانی گشتی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر (عەبدولحامید ئەلمهباش و بێریڤان خالید) واژوی رێككەوتنەكەیان لەگەڵ كۆمپانیای ناوبراو كردووە. دەنگۆی واژوكردنی گرێبەستەكە لەلایەن مەزڵوم كۆبانی دوورە لە راستی وەكو لە راگەیاندنەكان ئاماژەی پێدراوە. 
لە ئەگەری جێبەجێكردنی گرێبەستەكە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا ئەم ئامانجانە بەدەست دێنێت:
- هێزەكانی ئەمریكا بۆ ماوەیەكی درێژ لەناوچەكەدا دەمێنەوە
- بەدەستهێنانی سەرچاوەی دارایی بۆ پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوە و بونیادنانەوەی سێكتەرە ئابووریەكان
- جۆراوجۆركردنی پەیوەندی كورد لەگەڵ لایەنەكانی دیكە بەجۆرێك ئەم پەیوەندیانە تەنیا قەتیس نەبن بەلایەنی ئەمنی، كە ئەمەش پاڵنەرێكە بۆ ئەوەی رۆژئاوای كوردستان لەلایەن ركابەرانی بەجدیتر هەڵسوكەوتی لەگەڵ بكرێت و حسابی بۆ بكرێت. 
- ئەگەرچی لە ئێستادا زەحمەتە ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، بەڵام دوورنیە ئەم رێككەوتنە ببێتە هۆی باشتربوونی پەیوەندیەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ توركیا بۆ ئەوەی دەروازەی ئابووری لەناوچەكەدا بكرێتەوە، كە ئەمەش ئامانجێكی ئەمریكایە.  
- دوورنیە بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر بۆ دواڕۆژ گرەو لەسەر فرۆشتنی نەوت لە رێگای توركیادا بكاتەوە، كە لەم پڕۆسەیەدا ئەنقەرە سوودمەند دەبێت و زەمینەی ژیاندنەوەی پڕۆسەی ئاشتی لە توركیا زیندوو دەبێتەوە. 
لەهەمان كاتدا واژوكردنی ئەم رێككەوتنە لە واری سیاسیدا بەو واتایە دێت كە سزای (قەیسەر) كە ئەمریكا بەسەر كەرتی نەوت و غازی سروشتی سوریای سەپاندووە، رۆژئاوای كوردستان و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر ناگرێتەوە. هەروەها جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە خەرجی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) دابین دەكات. 

ئایا رۆژئاوا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای دیكە واژو دەكات؟
توانای وەبەرهێنانی نەوت لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا لە دۆخی ئاساییدا دەگاتە 350 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا. ئەم بڕەش یەكسانە بە رێژەی 90% تەواوی بەرهەمی نەوتی سوریا. 
نەخشەی دابەشبوونی كێڵگە نەوتیەكان لە باكووری رۆژئاوای سوریا بەم شێوەیەیە:
- حەسكێ: دیارترینیان كێڵگە نەوتیەكانی سویدیە و رمێلانە لە باكووری ئەم پارێزگایە. ئەگەر ئەم دوو كێڵگەیە بە تەواوی توانای خۆی كاربكات بەرهەمی رۆژانەی دەگاتە 200 هەزار بەرمیل. هەروەها كێڵگەكانی باشووری حەسكێ (ئەلهۆل، الجبسە و ئەلشەدادی) توانای بەرهەمهێنانی 30 هەزار بەرمیلیان لە رۆژێكدا هەیە. 
- دێرەزوو: كە كێڵگەی (ئەلعومەر) و (ئەلتەنەك) دەگرێتەوە. ئەوەی یەكەمینیان رۆژانە 80 هەزار و دووەمینیشیان 40 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت. هەر لە دێرەزور كێڵگەی غازی سروشتی (كۆنیكۆ) هەیە كە توانای وەبەرهێنانی 6 ملیۆن مەتری هەیە لە رۆژێكدا. 
هەرچەندە نەوتی حەسكێ دوو ئەوەندەی نەوتی دێرەزور زیاترە، بەڵام لە رووی كوالێتی نەوتی دێرەزور باشترە.
بەگوێرەی زانیاریەكان لە ئێستادا لە تەواوی ئەم ناوچانە رۆژانە نزیكی 100 هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێندرێت، كە دەكاتە یەك لەسەر سێی توانای تەواوی ئەم كێڵگانە. كە زۆربەی بۆ پێداویستی ناوخۆ بەكاردێت و بەشێكی كەمیشی رەوانەی ناوچەكانی دیكەی سوریا دەكرێت. 
بەگوێرەی (ئیندیپێنت) بەشی زمانی عەرەبی لە ماوەی رابردوودا چەندین كۆمپانیای دیكەی ئەمریكی لە بواری نەوت و غاز هەوڵیانداوە لە سزای قەیسەر ببەخشرێن گرێبەست لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر ئەنجام بدەن، بەڵام نەیانتوانیووە ئیدارەی ئەمریكا رازی بكەن. 

كاردانەوە لەدژی رێككەوتنەكە
گرێبەستی دەرهێنانی نەوت لە نێوان بەڕێیوەبەرایەتی خۆسەر و كۆمپانیای LLC هاوسەنگیە ئابووریەكان و سیاسیەكان دەگۆڕێت. بۆیە هەبوونی كاردانەوەی توند لە لایەن سوریا، ئێران، توركیا و گرووپە چەكدارەكانی شتێكی چاوەڕوانكراوە. 
لەم رۆژانەی دواییشدا بەتایبەتی لە دێرەزور و دەوروبەری عەشیرەتە عەرەبەكانی سەر بە دیمەشق چەندین خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. تیایدا كوردیان بە خائین و ئەمریكاش بە نەوت دز بەناو كرد. كار گەیشتە ئەوەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پەیوەست بە تاوانباركردنی بێتەسەرخەت و قسەی خۆی بكات. لەمبارەیەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە لێدوانێكیدا دەڵێت:"  ئێمە بەشداری لە بڕیارە بازرگانیەكانی هاوپەیمانە لۆكاڵیەكانمان ناكەین، خەڵكی ئەم ناوچانەی لەژیر چنگی داعش رزگاركراون، دەرباری دەسەڵاتی خۆجێی بەخۆیان بڕیار دەدەن. نەوتی سوریا بۆ گەلی سوریایە. هێشتا ئێمە پابەندین بە یەكێتی خاكی سوریا و ئاشتەوایی ناوچەیی. حكوومەتی ئەمریكا نە خاوەن نەوتە، نە ئیدارەی داهاتی نەوت دەكات لە سوریادا". 
بۆچی توركیا بێدەنگە؟
دوای ئاشكراكردنی گرێبەستی نەوتی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكیەكە، چاوەڕێ دەكرا جگە لە سوریا و ئێران، توركیا گەورەترین و توندترین كاردانەوە دژ بەم رێككەوتنە نیشان بدات. بەڵام تا ئێستا كاردانەوەی توركیا لەم بارەیەوە دیارنیە. دوورنیە دیارنەبوونی كاردانەوەی توركیا تا ئێستا پەیوەندی بەم سێ ئەگەرەوە هەبێت:
1- پێدەچێت توركیا ئەم گرێبەستەی نێوان بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر و ئەم كۆمپانیا ئەمریكیە بەجدی وەرنەگرتبێت، لەوانەشە نوێ دامەزراندنی ئەم كۆمپانیایە هۆكاری سەرەكی ئەم هەڵوێستەی توركیا بێت. 
2- لەوانەیە ژێر بەژێر ئەمریكیەكان پەیامی ئەوەیان بە توركیا دابێت كە نەوتی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا بە هەمان شێوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگای توركیا بفرۆشن. واتە توركیا دڵنیا كرابێتەوە كە پارچەیەكی لەم كێكە بەدەست دەكەوێت.  
3- لەوانەیە ئەمریكا بەڵێنی پشتگیریكردنی بە توركیا دابێ لە مەسەلەی ئدلبدا، لە بەرامبەریشدا توركیا بێدەنگی هەڵبژێرێت. 
4- لە هەموو ئەمانەی سەرەوە گرنگتر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكایە. بەدەنگ هاتنی توركیا لەسەر ئەم رێككەوتنە لە ئێستادا، كێشە بۆ ترەمپی دۆستی ئەردۆغان دروست دەكات. زیان بە كەمپینی هەڵبژاردنی ترەمپ دەگەینێ، بۆیە لەوانەیە توركیا بۆ ماوەیەك لەبەرامبەر ئەم رێككەوتنە بێدەنگی هەڵدەبژێرێت و هەوڵ دەدات لە ژوورە تاریكەكان ئەم رێككەوتنە بۆ خۆی بكاتە كەرستەی سەوداكردن، لەسەر چەند مەسەلەیەك، تاوەكو لە بەرژەوەندی بەهێزكردنی پێگەی ئەردۆغان لەناوخۆی توركیادا بشكێتەوە. 

رەنگدانەوەی ئەم رێككەوتنە لەسەر سیاسەت لە ناوچەكەدا؟
ئەم رێككەوتنە نەوتیە كە ماوەكەی 25 ساڵە، ئەگەری مانەوەی ئەمریكا لە ناوچەكەدا بۆ ماوەیەكی زیاتر دەكات. سەرەڕای ئەوەش نابێتە وەچەرخانێك بۆ (دانپێدانانی سیاسی بە كورد لە رۆژئاوای كوردستان لە لایەن ئەمریكا و جیهانی رۆژئاوا) كە خودی كورد چاوەڕێی دەكات و هەوڵی بۆ دەدات، بەڵام دەبێتە وەچەرخانێك بۆ بەهێزكردنی پەیوەندی كورد لەگەڵ ئەمریكا. 
لەهەمان كاتدا ئەم رێككەوتنە رەنگدانەوەی جیاوازی دەبێت لەسەر پەیوەندی كورد لەگەڵ لایەنەكانی ناو سوریادا. رێككەوتنی نەوتی كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر هەڵوێستی حكوومەتی دیمەشق بەرامبەر بە بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر و هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە). ئەم هەنگاوە ركابەری توندتر دەكات. لەهەمان كاتیشدا هەنگاوێكە كە دەكرێت ببێتە زەمینەیەكی جدی بۆ رێككەوتنی كورد و دیمەشق، لەسایەی ئەم هەنگاوە لەوانەیە دیمەشق وەكو فیگوڕێكی بەهێز كورد قەبوڵ بكات، لە كۆتایشدا ئەمە پەیوەستە بەوەی كە دیمەشق چۆن هەنگاوەكە دەخوێنێتەوە. 
لە روانگەی روسیاشەوە، رێككەوتنی نێوان ئیدارەی خۆسەر و كۆمپانیای (LLC) ئەمریكی، جارێكی دیكە كورد نەوەكو لەگەڵ روسیا بەڵكو كاركردن لەگەڵ ئەمریكا هەڵدەبژێرێت. جاری پێشوو لە سەردەمی داعشدا بۆ رزگاركردنی (رەقا) و (دێرەزور) كورد لە بەرامبەر داواكاری روسیا هاوپەیمانی لەگەڵ ئەمریكا بەست. هەروەها ئەم هەنگاوە كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر بەكارهێنانی كەناڵی روسیا بۆ رێككەوتن لەگەڵ دیمەشق. بەڵام دووریشنیە هەر ئەم هەنگاوە دونیابینی روس لە مەسەلەی چارەسەری قەیرانی سوریادا بگۆڕێت و خۆی زیاتر نزیكی كورد بكات، گوشار لە سوریا بكات بۆ ئەوەی گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ كورد بەجدی وەربگرێت. چونكە بڵندكردنی گۆپاڵ و هەڕەشەكردن لە كورد، نابێتە هۆی دوورخستنەوەی كورد لە ئەمریكا، ئەم شێوازە هەرەسی هێناوە. هێشتا روسیا بۆ بەدەستهێنانی پاڵپشتی كورد مەیلی پێدانی هەندێك مافی كلتووری و ئیداری هەیە. 
بێگومان توركیا بەچاوی دوژمن لەم رێككەوتنە دەڕوانێت. بۆ لەناوبردنی لێكنزیكبوونەوەی ئەمریكا – كورد لە رابردوودا باس لە سیناریۆی لێكنزیكبوونەوەی دیمەشق – ئەنقەرە دەكرێت. بەڵام گرێكوێرەی ئدلب، بە بنبەست گەیشتنی كۆبوونەوەكانی جنێڤ لەمەڕ سوریا و هەروەها هەڵكشانی رۆڵی سەربازی توركیا لە سوریادا، بەلانی كەم لە ئێستادا هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵاتی كردۆتە ئەگەرێكی لاواز. دووریشنیە تا ئاستێك ئەم رێككەوتنە كاریگەری نەرێنی هەبێت لەسەر پەیوەندی كورد و عەرەب لە ناو بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر و باكووری رۆژهەڵاتی سوریادا.
چەندین ساڵە كوردانی رۆژئاوا كوردستان، هەوڵدەدەن وەچەرخانێك لە پەیوەندی سەربازی لەگەڵ ئەمریكا ئەنجام بدەن و بیگۆڕن بۆ پەیوەندی سیاسی. دەكرێت ئەم گرێبەستە نەوتیە بە یەكەمین هەنگاوی ئەم وەچەرخانە لە قەڵەم بدەین، بەڵام وەكو لەسەرەوە ئاماژەمان پێكرد، بەلانی كەم لە ئێستادا دانپێدانانی سیاسی نیە. هەڵوێستی دوژمنكارانەی توركیا ئاستەنگی سەرەكیە لەبەردەم دانپێدانانی سیاسی ئەمریكا بە كورد. توركیا لەمبارەیەوە رێست لە بەرامبەر ئەمریكا دەكێشێت و پێی دەڵێت:"یان شەریكایەتی ناتۆ یان كورد". ئەمریكا بۆ رزگاربوون لەم بنبەستبوونەدا هەوڵ دەدات پەكەكە دەستی خۆی لە سوریادا بكێشێتەوە. بەڵام ئەمە لە واقیعیبینی دوورە. جەماوەر و كادیرانی (YPG – YPJ  و PYD ) ئاماژەیەكی روونن بەم راستیە. بۆیە داواكاری ئەمریكا (لەمەڕ لێكجیاكردنەوەی پەكەكە و رۆژئاوای كوردستان) ریالیستانە نیە و ئەنجامێكی دڵخۆشكەری بۆ ئەمریكا لێ ناكەوێتەوە. 
ئەم داوایەی ئەمریكا بە واتای بە پارتیكردنی (YPG – YPJ  ) دێت، كە ئەمەش بە هەبوونی كادیرەكانی PYD و فەرماندەكانی YPG – YPJ مەحاڵە. ئەم بنبەستبوونەی ئەمریكا تەنیا كاتێك نامێنێ كە توركیا لەناوخۆیدا بۆ چارەسەری كێشەی كورد دەستپێشخەریەك بخاتەڕوو. ئەمەشیان لە ئێستادا مەحاڵە، چونكە حكوومەتی توركیا لەناوخۆی وڵاتدا تووشی بنبەستبوون بووە. بەهۆی حسابە شەخسیەكانی ئەردۆغان لە ساڵی 2015 بە دواوە، حكوومەتی توركیا هاوپەیمانی لەگەڵ نەتەوەپەرست و موحافەزەكاران سازداوە. تا ئەم هاوپەیمانیەش بەردەوام بێت ئەردۆغان ناتوانێ دەستپێشخەریەك بەدڵی ئەمریكا بخاتەڕوو.