راپۆرت: نەزیر عەلی 
ئۆپه‌راسیۆنا تركیا ل هه‌فته‌نین دژی (PKK) گه‌هشتییه‌ قۆناغا داویێ، بتنێ چه‌ند رۆژه‌ك، یان نێزیكی مه‌هه‌كێ ماینه كو هه‌موو ده‌ڤه‌را‌ هه‌فته‌نین دێ كه‌ڤیته‌ ژێر كۆنترۆلا له‌شكه‌رێ تركیا، ئه‌گه‌ر (PKK)‌ بشێت هه‌تا هه‌لبژاردنێن بهێت یێن تركیا، هه‌فته‌نین ب پارێزیت، دێ بیته‌ مه‌زنترین سه‌ركه‌ڤتن و موعجیزه‌یا دیرۆكا (PKK).
ئه‌ڤ زانیارییه‌ نه‌ لێدانه‌ ل مه‌عنه‌ویات و خه‌بات و قۆربانیدانا (PKK)، یان كوردان، به‌لكو راستییه‌كه‌ و چه‌ند رۆژێن بهێت دێ بینین. ژبلی خه‌باتا درێژ یا پێشمه‌رگه‌یان، چێبوونا ڤێ هه‌رێمێ ب منه‌تا په‌كه‌كێ ژی دبینم، چنكو سالا 1991-ێ، تركیا ب سه‌رۆكایه‌تیا (تۆرگۆت ئۆزال) پشته‌ڤانییا پرۆژێ فه‌رەنسا كر و ئه‌ڤ هه‌رێمه‌ چێكر. ئارمانجا تركیا بوو باشوورێ كوردستانێ نه‌كه‌ڤیته‌ ده‌ست (PKK) چنكو 1991-ێ، ژ بلی (PKK) چۆ هێز نه‌مابوونه‌ ل باشوورێ كوردستانێ. ئه‌ڤ گۆتنه‌، سالا 2010-ێ، ده‌مێ فێربوونا پیتێن راگه‌هاندنێ، من ل رۆژنامه‌یا وار به‌لاڤكربوو، وی ده‌می هه‌ڤكاره‌كێ مه‌ (رێناس جانۆ) ره‌خنه‌ ل من گرت كو من روولێ (تۆرگۆت ئۆزال) به‌رامبه‌ر كوردان خراب نیشاندایه‌، لێ ئه‌وی بخوه‌ مۆكێبێ رۆژنامه‌یێ ئیمزاكر و مژار وه‌كی من ڤیای به‌لاڤبوو. به‌ری دوو مه‌هان رۆژنامه‌نڤیس و چاڤدێرێ ناڤدار یێ سیاسه‌تا تركیا(حسنی مه‌حلی) ل تركیا گۆت:"(تۆرگۆت ئۆزال) سالا 1991-ێ، هه‌ولدا ب درووستكرنا هه‌رێما كوردستانێ باكوورێ ئیراقێ بكه‌ته‌ پارچه‌ك ژ تركیا، لێ تركیا سه‌ركه‌ڤتی نه‌بوو". واته‌ تركیا ژ ترسێن (PKK) روول د چێكرنا ڤێ هه‌رێمێ دا‌ هه‌بوو، ئه‌گه‌ر باشوورێ كوردستانێ هه‌موو داكه‌ڤیته‌ ده‌ستێن (PKK). نووكه‌، (PKK) حكومه‌تا هه‌رێمێ و تركیا خۆدانێن ڤێ هه‌رێمێ نه‌. جاره‌كادی دێ ڤه‌گه‌رم هه‌فته‌نین:
بۆچی تركیا د ئۆپه‌راسیۆنا نووكه‌دا سه‌ركه‌ڤتییه‌؟
- هه‌موو ئۆپه‌راسیۆنێن ده‌ر‌بازبوویی، ده‌مه‌كێ دیاریكری هه‌بوون، نمۆنه‌: ئۆپه‌راسیۆنا 1995-ێ 45 رۆژ بوو.
- ئۆپه‌راسیۆنا نووكه‌ چۆ ده‌مێن دیاركری نینن.
- ده‌مێ ساله‌كێ یه‌، تركیا ده‌ست ب ڤێ ئۆپه‌راسیۆنێ كرییه‌، ده‌مێ نێزیكبوونا سه‌ركه‌ڤتنێ ئانكو ناڤه‌راستا ڤێ مه‌هێ ناڤ و هێرشێن داویێ یێن ئۆپه‌راسیۆنێ ب زه‌قی خستنه‌ ناڤ راگه‌هاندنێ.
- تركیا دوور ژ گڤاشتنێن ئه‌وروپا، ئه‌مریكا و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی، ئۆپه‌راسیۆنێ ئه‌نجامده‌ت.
- راپۆرتا وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌ یا ئه‌مریكا بۆ سالا 2019-ێ، (PKK)جاره‌كادی وه‌ك تیرۆرست ناسكرییه‌ و ماف دایه‌ تركیا هێرش بكه‌ته‌ سه‌ر (PKK).
لدووڤ زانیاریێن راپۆرتا (جان كێری) ئه‌ندامێ ئه‌نجۆمه‌نێ پیرێن ئه‌مریكا(داگیركرنا باكوورێ ئیراقێ ژ ئالیێ تركیا)كو 28-ێ ئادارا 1995-ێ، ئاراسته‌ی (بیل كلنتۆن) سه‌رۆكێ ویلایه‌تێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا كربوو و پشتبه‌ستن لسه‌ر زانیاریێن سیناتۆر (رۆد ئیسله‌ند) كربوو، گۆتبوو:"20-ێ ئادارا 1995-ێ، نێزیكی 35 هزار له‌شكه‌رێن تركیا سنوورێ ئیراقێ ب كۆراتیا 25 كیلومه‌تران به‌زاندن و هێرشه‌كا مه‌زن كرنه‌ سه‌ر گه‌ریلایێن كورد یێن پارتیا كاركه‌رێن كوردستان (PKK).
به‌ری 25 سالان، هه‌لوه‌ستێ گه‌له‌ك ئه‌ندامێن كۆنگرێس و جڤاتا پیرێن ئه‌مریكا ل دژی تركیا بوو، هێرشا تركیا وه‌ك داگیركرنا باكوورێ ئیراقێ بناڤ دكر. له‌وما ژبه‌ر گڤاشتنێن ئه‌مریكا (تانسۆ چیله‌ر) سه‌رۆك وه‌زیرا وی ده‌می یا تركیا گۆت:"ئۆپه‌راسیۆنا وان بتنێ دێ 45 رۆژان به‌رده‌وام بیت، لێ هه‌رده‌مێ پێدڤیبوو ئه‌و دێ ئۆپه‌راسیۆنا دژی تیرۆرستێن (PKK) ل ده‌رڤه‌ی سنوورێن تركیا ئه‌نجامده‌ن".
سالا 1995-ێ، ئۆپه‌راسیۆنا 35 هزار له‌شكه‌ران سه‌رنه‌كه‌ڤت كو 150 میلان لسه‌ر سنووری هاتبوو ئه‌نجامدان، شه‌ڕێن گه‌له‌ك دژوار ل هه‌فته‌نین هاتبوون كرن، پشتی ده‌مێ ئۆپه‌راسیۆنێ تركیا هه‌موو له‌شكه‌رێن خوه‌ نه‌ڤه‌كێشان، ژماره‌كا له‌شكه‌ران ل (گرێبی، بامه‌رنێ، ئامێدیێ و كانی ماسێ) بجهكرن.

دیارترین ده‌ستكه‌ڤتێن ئۆپه‌راسیۆنا نووكه‌:

- راكرنا مه‌زنترین كه‌لا به‌رخوه‌دانا (PKK) ل 36 سالێن ده‌ربازبوویی.
- جێبه‌جێكرنا پلانا ڤالاكرنا ده‌ڤه‌رێن سنووری هه‌ر ژ زاخۆ تا خواكورك ب كۆراتییا 40 كیلومه‌تران.
- نه‌هێلانا مه‌ترسییا (PKK) بۆ سه‌ر له‌شكه‌رێن تركیا ل ده‌رگه‌هێن ئیبراهیم خه‌لیل و سێمالكا د پاشه‌رۆژه‌كا نێزیك دا.
- بجهئینان شه‌ش خالێن میساقا مللی یا 1918-ێ بۆ ڤه‌گه‌راندنا ویلایه‌تا مووسل بۆ سه‌ر "ده‌وله‌تا مه‌زنا تركیا".
ئه‌گه‌ر تركیا پشتی كۆنترۆلكرنا هه‌فته‌نین، بتنێ د ئێك ئارمانجا خوه‌دا سه‌ركه‌ڤتی بیت كو كۆنترۆلكرنا سێگوشا سنوورییه‌ هه‌ر ژ هه‌فته‌نین تا سێمالكا و ئۆڤاكۆ، دێ بیته‌ مه‌زنترین لێدان ل كوردێن باشوور، رۆژئاڤا و باكوور، چنكو سالا 1991-ێ، تا نووكه‌ تركیا خه‌ونان ب گرتنا ده‌رگه‌هێ ئیبراهیم خه‌لیل‌-ڤه‌ دبینیت، لێ چنكو ده‌رگه‌هێ ئێكانه‌یێ بازرگانییا دگه‌ل ئیراقێ یه،‌ تركیا نه‌شییایه‌ وی ده‌رگه‌هی بگریت، ئه‌گه‌ر تركیا سێگۆشا سنووری هه‌موو كۆنترۆلكر، یه‌كسه‌ر دێ خه‌ونا 30 سالان، ئانكو ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ئۆڤاكۆ دگه‌ل ئیراقێ جێبه‌جێ كه‌ت و پێدڤی ب منه‌تا ئیبراهیم خه‌لیل و هه‌رێما كوردستانێ نابیت.

گرنگییا ئۆڤاكۆ:

هه‌ولێن تركیا بۆ رێككه‌ڤتن دگه‌ل ئیراقێ بۆ ڤه‌كرنا ده‌رگەهەكێ نوو ل شوونا ئیبراهیم خه‌لیل ل قه‌زا زاخۆ یا ئیراقێ به‌رده‌وامن.
ئه‌و ده‌رگەهێ تركیا دخوازیت تازه‌ دگه‌ل ئیراقێ ڤه‌كه‌ت دكه‌ڤیته‌ ده‌ڤه‌را ئۆڤاكۆ‌ یا هه‌ڤسنوور دگه‌ل ئیراقێ كو 25 كیلۆمه‌تران دكه‌ڤیته‌ رۆژئاڤایێ ده‌رگه‌هێ ئیبراهیم خه‌لیل، تركیا دخوازیت ب ڤی ده‌رگەهی راسته‌وخوه‌ كه‌لوپه‌لان ‌ ڤه‌گۆهێزیت ته‌له‌عفه‌ر و هه‌رێمێن سوننه‌یان و باشوورێ ئیراقێ.
ژ بلی كو ده‌رگەهێ ئۆڤاكۆ دێ قه‌باره‌یێ بازرگانییا تركیا دگه‌ل ئیراقێ زێده‌كه‌ت، دهه‌مان ده‌مدا دێ بیته‌ شوونگرێ ده‌ر‌گەهێ ئیبراهیم خه‌لیل كو ئه‌ڤه‌ژی دێ بیته‌ شه‌ڕه‌كێ بهێز یێ تركیا به‌رامبه‌ر ئابورێ هه‌رێما كوردستانێ و تركیا پێدڤی ب قه‌نجی و منه‌تێن هه‌رێما كوردستانێ نابیت تا كه‌لوپه‌لێن خوه‌ ڤه‌گۆهێزیت ئیراقێ.

هه‌ولێن تركیا بۆ ڤه‌كرنا ئۆڤاكۆ

پشتی سالا 1991-ێ، تركیا هه‌ولدان دگه‌ل رژێما سه‌دام حسێن، ده‌رگه‌هێ ئوڤاكۆ دگه‌ل ئیراقێ ڤه‌كه‌ت، لێ ده‌مێ هێزێن ئیراقێ ژ ته‌له‌عفه‌ر هه‌ولداین به‌ر ب سنوورێ ئوڤاكۆ بچن، باله‌فڕێن ئه‌مریكا ل بنگه‌هێ ئه‌نجه‌رلیك ل تركیا رێگری ل له‌شكه‌رێ ئیراقێ كر، دووه‌م هه‌ولا جدی یا تركیا بۆ ڤه‌كرنا ڤی ده‌رگەهی پشتی ریفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا كوردان بوو ل هه‌رێما كوردستانێ كو25-ێ ئه‌یلولا سالا2017-ێ، ئه‌نجامدابوو.

ئۆڤاكۆ دناڤبه‌را ئه‌نقه‌ره‌ و به‌غدایێ دا

نووكه،‌ ترافیك ل ئۆڤاكۆ نینه‌، لێ ترافیكا ناڤبه‌را به‌رپرسێن تركیا و ئیراقێ لدۆر ڤێ مژارێ به‌رده‌وامه‌، نووكه‌، چۆ رێككه‌ڤتن دناڤبه‌را ئیراقێ و تركیا دا لسه‌ر ڤه‌كرنا ده‌رگەهێ ئۆڤاكۆ نه‌هاتینه‌ ئیمزاكرن، لێ پشتی كۆربه‌ندا (توركێت- عێراق) ل 24-ێ نیسانا 2019-ێ‌ ل به‌غدا، محه‌مه‌د هاشم عانی، وه‌زیرێ به‌رێ یێ بازرگانییا ئیراقێ گۆت:"لیژنه‌ك ژ وه‌زاره‌تا بازرگانی و ڤه‌گۆهاستن و گه‌هاندنێ و وه‌زاره‌تا ده‌ر‌ڤه‌ و فه‌رمانگه‌ها گۆمركان، به‌رده‌وام دانوستاندنان دگه‌ل حكومه‌تا تركیا دكه‌ن و كارێ ڤه‌كرنا ده‌رگەهەكێ نوو دگه‌ل تركیا باش برێڤه‌دچن، ده‌مه‌كێ نێزیك ئه‌و ده‌رگەهـ دێ هێته‌ ڤه‌كرن".
سالا ده‌ربازبوویی هه‌والگیرییا ئیرانێ بۆ راگه‌هاندنا وه‌لاتێ خوه‌ گۆتبوو:"د سه‌ره‌دانا به‌غدایێ دا، ل 27-ێ نیسانا 2019-ێ، مه‌ولۆد چاوش ئۆگلۆ، وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ تركیا، داخواز ژ به‌رپرسێن ئیراقێ كر پێكڤه‌ له‌زێ ل ڤه‌كرنا ده‌رگەهێ ئۆڤاكۆ بكه‌ن".

دیارترین ئارمانجێن تركیا ل ئۆڤاكۆ:

- تركیا پێدڤی ب هه‌رێما كوردستانێ نه‌بیت كو ده‌رگه‌هێ ئیبراهیم خه‌لیل بكاربینیت.
- گه‌هشتنا كه‌لوپه‌لێن تركیا بۆ ناڤه‌راست و باشورێ ئیراقێ ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخوه‌.
- تركیا ب رێكا ئیراقێ بگه‌هیت وه‌لاتێ ئوردن.
- توركیا ب رێكا ئیراقێ بگه‌هیت وه‌لاتێن كه‌نداڤی.
- ژكارخستنا ده‌رگه‌هێ سێمالكا دناڤبه‌را باشوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ دا.

هه‌رێم بێده‌نگه‌!

ل هه‌رێما كوردستانێ و ئیراقێ چۆ ده‌نگێن نه‌رازیبوونێ به‌رامبه‌ر ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ئۆڤاكۆ نه‌بووینه.
ل گۆره‌ی ده‌ستوورێ ئیراق(وه‌لاتێ ئیراقێ ماف هه‌یه‌ ل سنوورێن هه‌رێما كوردستانێ دگه‌ل وه‌لاتێن جیران ده‌روازه‌یێن نوو ڤه‌كه‌ت و حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ژی د ئیداره‌كرنا وان ده‌روازه‌یان دا پشكداربیت).
كاریگه‌ریا ئۆڤاكۆ لسه‌ر دهۆك
ده‌رگه‌هێ ئیبراهیم خه‌لی، قازانجه‌كا راسته‌وخوه‌ بۆ پارێزگه‌ها دهۆك هه‌یه‌، 70% ژ كۆمپانیێن بازرگانی ل دهۆك كه‌لوپه‌لێن تركیا ژ ده‌رگەهێ ئیبراهیم خه‌لیل ڤه‌دگۆهێزن مووسل و باژارێن دی یێن ئیراقێ.
ئه‌گه‌ر تركیا و ئیراق لسه‌ر ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ئوڤاكۆ رێككه‌ڤتن، دێ كاریگه‌ریه‌كا خراب لسه‌ر بازرگانییا ئیبراهیم خه‌لیل چێبیت، چنكو وی ده‌می تركیا پێدڤی ب ئیبراهیم خه‌لیل نابیت.
ل گۆره‌ی ئامارێن وه‌زاره‌تا بازرگانییا ئیراقێ، سالا 2018-ێ، قه‌بارێ ئالۆگۆرییا بازرگانی ل ده‌رگه‌هێ‌ ئیبراهیم خه‌لیل 13 ملیار دولاربوون، لێ ب ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ئوڤاكۆ، ئێدی ئیبراهیم خه‌لیل ئه‌ڤ قه‌بارێ ئالۆگۆریا مه‌زن نامینیت.
هه‌موو ئه‌ڤ مژارێن من به‌حس كرین، گرێدایی وی نه‌خشه‌ینه‌ یێ فه‌ره‌نسا و جڤاتا ئاسایشا سه‌ر ب نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی ل سالا 1991-ێ بۆ كوردان چێكری. ئه‌رێ فه‌ره‌نسا و جیهان هه‌موو دێ به‌رامبه‌ر ڤان هه‌موو پلان و گۆهه‌رتنێن تركیا لسه‌ر ڤی نه‌خشه‌ی بێده‌نگ بن، یان دێ تبلا تركیا ل شوونا مۆرێ لسه‌ر ئاڤێ دانن؟