ئامادەکردنى: د.چیا عەباس

بەشی یەکەم: نەوەی یەکەم

نەوە دێرینەکانی سیاسەت لە کوردستان  باش لە دیاردەی جەلالی و مەلایی تێدەگەن،  هەرچەندە ئەم روداوە لە ئەرزی واقیعدا لە ناوەراستەکانی شەستەکانی سەدەی پێشو بە بەرگی سیاسی و ئایدۆلۆژی و سەربازیەوە سەریهەڵدا بەڵام رەگ و ریشەی دەگەرێتەوە بۆ زەمەنێکی درێژی پێش ئەو کاتە.
جیاوازی وململانێی سیاسی نێوان پێکهاتەکانی بەرەی میللەت دیاردەیەکی ئاسایی و سروشتیە، لە ژیانی زۆر لە میللەتان رویان داوە، کاتێک بە شەر و وێرانکردن و پاشکۆبون بۆ هێزی دەرەکی بۆ سرینەوەی یەکتر یاخود بەرێکەوتنی کاتی بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان بەرێوە بچێت ئەوکات نە ئاساییە و نە رەوایە.
نەوەی یەکەمی جەلالی و مەلایی چەند کاراکتەری مێژویی و خەسڵەت و تایبەتمەندی تایبەت بەخۆی هەبوە کە تیشک دەخەنە سەر ئەو روداوە، لەم سەردەمەشدا بە ئامراز  و کاراکتەری نوێ و لە دۆخێکی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی زۆر جیاواز لە زیاتر لە نیو سەدە لەمەوپێش بەرێوە دەچێت.
بۆ تێگەیشتن لە رەگ و ریشەی ئەم دیاردەیە  لە قۆناغی ئێستادا پێویستە تیشکێک بخەینە سەر چۆنیەتی دامەزراندنی پارتی و رۆڵی کەسایەتیەکان لەو روداوەدا و سەرهەڵدانی روداوی جەلالی و مەلایی، هەروەها چۆنیش ئەم روداوە بۆتە دیاردیەکی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و سەربازی و حوکمرانی وێرانکەر. دیاردەیەک سنورەکانی جوگرافیای دو لایەنەکەی بەزاندوە و کاریگەری نەرێنی لە سەر بەشەکانی تری کوردستان کردوە، هاوکاتیش داگیرکەر و نەیارانی کورد بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان بەکاریان هێناوە.
رونکردنەوەیەک: هەمو ئەو سەرکردە و کەسایەتیە تێکۆشەرانەی لەم بابەتەدا ناویان هاتوە و لە ژیاندا نەماون خوالێخۆشبون، بۆیە لەگەڵ ناوبردنیان ئەو دەستەواژەیەم بۆ کەسیان بەکار نەهێناوە.   

دامەزراندنی پارتی
بۆ کۆکردنەوەی زانیاری لە سەر ئەم تەوەرە زۆر پشتئەستور بوم بە کتێبێکی لێکۆلەوەری سوری صلاح الخرسان، رەنگبێ لێرە و لەوێدا بە هەڵەی بێ مەبست بەشێکی روداوەکانم وەک خۆیان نەخستبێتە رو، بە داوای لێبوردنەوە.
                التیارات السیاسیە فی کردستان العراق
قرا‌وە فی ملفات الحرکات و الاحزاب الکردیە فی العراق  ١٩٤٦-٢٠٠١ 

دوای راگەیاندنی کۆماری مەهاباد لە دیسەمبەری ١٩٤٦ نیەتی دامەزراندنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە عێراق گەڵاڵەبو، پاش پەیوەندیکردن لە گەڵ مەلا مستەفا کە لە مەهاباد بو دەستەی دامەزرێنەری پارتی دروستکرا کە پێکهاتبو لە مەلا مستەفا، هەمزە عبداللە، میر حاج احمد و نوری احمد تەها لە گەڵ چوار ئەفسەرەکەی لیژنەی ئازادیخوازان. پاش پەیوەندیکردن بە بەرپرسانی سۆڤیەت لە شاری تەبرێز، کە لە ژێر کۆنترۆڵی سۆڤیەتدا بو، پشتگیری بەرنامەکەیان کرد. مەلا مستەفا لە مەهابادەوە دامەزراندنی پارتی دیموکراتی کوردی لە عێراق راگەیاند. پاش گەرانەوەی هەمزە عبداللە بۆ باشوری کوردستان لیژنەی ئامادەکاری دروستکرا کە پێکهاتبو لە پارتەکانی شۆرش، رزگاری، هیوا و لقی سلێمانی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران کە ابراهیم احمد سکرتێری بو.
کۆنگرەی دامەزراندنی پارتی لە ١٦ی ئاب لە بەغدا بە بەشداری ٣٢ نوێنەر بەرێوەچو، ئەندامانی پارتی شۆرش و رزگاری ٩٠% ی کۆنگرەکە بون. هەمزە عبداللە نوێنەری بارزانی بو، چەند کەسایەتی تریش بەشدار بون. ابراهیم احمد وەک سکرتێری لقی سلێمانی حزبی دیموکراسی کوردستانی ئێران ئامادەبو، بەڵام رەتیکرد بێتە ناو پارتیەوە، پاشان شوێنی کۆنگرەکەی جێهێشت.
مەلا مستەفا بە سەرۆکی پارتی و هەمزە عبداللە بە سکرتێری پارتی هەڵبژێدران، کۆنگرە کارنامەی سیاسی پەسند کرد، کارکردن بۆ ئامانجە نەتەوەیی و دیموکراسیەکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی یەکێتی نیشتمانی عێراق و خەباتی هاوبەشی کورد و عەرەب دژ بە کۆلۆنیالیزم و کۆنەپەرستی و رژێمی عەمیلی عێراق، ، کۆنگرە دروشمە بەناوبانگەکەی پەسند کرد: 
" لەسەر بەردی پتەو و بەهێزی برایەتی عەرەب و کورد کۆلۆنیالیزنم و پرۆژەکانی و بەکرێگیراوەکانی تێکدەشکێن". لە حوزەیرانی ١٩٤٧ ابراهیم احمد هاتە ناو پارتیەوە و بو بە بەرپرسی لقی  سلێمانی.  
لە سەرەتاوە سێ ئاراستە لە ناو پارتیدا دەرکەوتن:
١-  موحافزکار و کەسایەتیە تەقلیدیەکان مەلا مستەفا سەرکردایەتی دەکرد،
٢- مارکسیەکان. زۆربەیان ئەندامانی پێشوی پارتی شۆرش بون،
٣- رۆشنبیرە نەتەوەییەکان کە دیارترینیان ابراهیم احمد بو.
پارتی کۆنگرەی دوەمی لە ئازاری ١٩٥١ لە بەغدا بەست. لەم کۆنگرەیەدا ناوەکە کرا بە پارتی دیموکراتی کوردستا، هاوکاتیش دو باڵی ئاشکرا ململانێیەکی خەستیان کرد، یەکەمیان بە سەرکردایەتی هەمزە عبداللە و دوەمیش بەسەرکردایەتی ابراهیم احمد، ململانێکە بە قازانجی ابراهیم احمد شکایەوە و بە سکرتێری حزب هەڵبژێردرا، هەمزە عبداللە بەرەیەکی نارازی دروستکرد کە لە سلێمانی و چەند دەڤەرێکی بادینان چالاک بو.
لە کۆنگرەی سێیەمی پارتی کە لە کۆتایی١٩٥٣ لە کەرکوک بەسترا ابراهیم احمد و گروپەکەی توانیان مارکسیزم و لینینزم وەک بنەمای فکری حزب بۆ کار و خەباتی سیاسی بچەسپێنن، هەروەها بریارەکانی چاکسازی کشتوکاڵ و دژایەتی دەرەبەگ و بەرگریکردن لە جوتیاران و دروستکردنی رێکخراوە پیشەییە تایبەتەکان دەرکران. لەم کۆنگرەیەدا جارێکی تر مەلا مستەفا بە سەرۆکی حزب و ابراهیم احمد بە سکرتێر هەڵبژێردرانەوە، مام جلال یش بۆ سەرکردایەتی پارتی هەڵبژێردرا و لە ١٩٥٤ بو بە ئەندامی مەکتەبی سیاسی. مام جلال لە ١٩٥٥ سەرۆکی شاندی رێکخراوی لاوانی پارتی بو و بەشداری لە کۆنگرەی پێنجەمی لاوانی جیهان لە پۆڵۆنیا کرد.
پاش کۆنگرەی سێیەم هەوڵەکان بەردەوامبون بۆ پاراستنی یەکریزی پارتی و کۆکردنەوەی ئاراستە مارکسیەکان، بە واتایەکی تر پارتی ببێتە حزبێکی مارکسی  دیموکراسی نەتەوەیی بە ناوەرۆکێکی سۆشیالیستیەوە. لە ئاکامی ئەم هەوڵانەدا بەشێکی زۆری بەرپرسانی باڵای لقی پارتی کۆمینیست لە کوردستان هاتنە ناو پارتیەوە، لە بەرامبەردا پارتی کۆمینیست بە توندی وەڵامی پارتی دایەوە و بە: 
" خزمەتکاری کۆلۆنیالیزم و کۆمپانیاکانی نەوت و دەربەگایەتی " وەسفی کرد. پارتی لەسایەی ئەو گەشەکردنەدا خۆی رێکخستەوە و بەشێکی کۆمینستەکانی پێشوی خستە نێو دامەزراوەکانی سەرکردایەتیەوە. 
مام جلال لە ساڵی ١٩٥٧ سەردانی مۆسکۆی کرد، وەک نوێنەری پارتی بەشداری لە مەهرەجانی یەکێتی لاوانی جیهان لە مۆسکۆ کرد و چاوی بە مەلا مستەفا کەوت، ئەمە یەکەم دیداری هەر دوکیان بو، مام جلال بەمشێوەیە وەسفی کردوە: " لە دیداری  دەروێش لە گەڵ شێخ و سەرۆکی تەریقەتەکەی دەچو"، لە درێژەی باسکردنەکەیدا دەڵێت: " مەلا مستەفا لە گەڵ یەکگرتنی هەوڵەکان بو، هانیشی داین پەیوەندیەکانی پارتی لە گەڵ عەشائیر بەهێز بکەین، زیادە بۆ پەیوەندیەکان لە گەڵ روس داواشی کرد بە رێگەی بابا علی شێخ محمود پەیوەندی لە گەڵ وڵاتانی رۆژئاوا، تایبەت ئەمریکا، دروست بکەین".
دوای ١٤ ی تەموزی ١٩٥٨ کێشە نێوان سەرکردەکانی کودەتاکە توند بوەوە، تایبەت دەرباری شێوازی یەکگرتن لە گەڵ کۆماری یەکگرتوی عەرەبی، عبدالسلام عارف لایەنگری یەکگرتنی راستەوخۆ و عبدالکریم قاسم لایەنگری شێوازی فیدراڵی بو. 
ئەم ململانێیە رەنگدانەوەی لە سەر هێزە سیاسیەکانی عێراق هەبو، پارتی کۆمینستی عێراق وهاوپەیمانی هێزە چەپەکان لە گەڵ قاسم بون، حزبی استقلال و و بەعس و بزافی نەتەوەیی عەرەب و ناصریەکان لە گەڵ عارفدا بون. ئەم روداوە  کاردانەوەی لە سەر ئاستی سەرکردایەتی پارتی هەبو، کە بون بە دو بەشەوە:
- یەکەم بە سەرکردایەتی هەمزە عبداللە و مارکسیەکانی ناو سەرکردایەتی،
- دوەم بە سەرکردایەتی مام جلال بە پشتگیری چەند ئەندامێکی لیژنەی ناوەندی پارتی، بۆچونی ئەم گروپە نزیکبو لە هەڵوێستی نەتەوەییە عەرەبەکان.
سکرتێری حزب، ابراهیم احمد، کە پێشتر لە کاتی گەرانەوەی مەلا مستەفا بۆ عێراق یاوەری بو لە سەردانی جمال عبدالناصر، لە سەرەتادا هەڵوێستی ئاشکرا نەبو، بەڵام زو پشتگیری لە گروپەکەی مام جلال کرد.  
وێرای ئەم جیاوازیانە لە ناو پارتیدا بەڵام توانرا یەکریزی ناوخۆی بپارێزێت، کۆمینستەکانی عێراق هەڵمەتێکی توندیان دژ بە مام جلال رێکخست و هەوادارانی بە بەعسیە کوردەکان ناوزەد کرد. باڵی هەمزە عبداللە پشتگیری ئەم هەڵمەتەی کۆمینستەکانی کرد، لێرەدا مەلا مستەفا بێدەنگی شکاند، هەڵوێستی بە سودی پارتی کۆمینیستی عێراق بو و لەوەش تێگەیشتبو کە عبدالکریم قاسم زۆر لە ابراهیم احمد نارازیە. مەلا مستەفا ترسێکی واقیعی هەبو ئەگەر عێراق لە گەڵ کۆماری عەرەبی یەکگرتو ئیندماج بکات هیچ گەرەنتیەک نیە بۆ دابینکردنی مافە رەواکانی کورد، بۆیە بە بۆچونی بارزانی چارە لەوەدابو ابراهیم احمد دەست لە پێگەی حزبی بکشێنێتەوە. ابراهیم احمد دەستی لە سکرتێری حزب کشانەوە و لە کۆتایی ١٩٥٨ هەمزە عبداللە  کرا بە سکرتێری حزب، یەكیک لە بریارە سەرەتاییەکانی مەکتەبی سیاسی نوێ پەسندکردنی بریاری مەلا مستەفا بو بە واژۆی خۆی بۆ سرکردنی مام جلال. پارتی لە سایەی سەرکردایەتیە نوێکەیدا بەهەمو هێزێکی پشتگیری پارتی کۆمینیستی کرد، لە گەڵ کۆمینستەکان بەشداریان لە دامرکاندنەوەی هەوڵی کودەتای شەواف لە ئازاری ١٩٥٩ لە موسڵ و لە روداوەکانی کەرکوک لە تەموزی ١٩٥٩ دا کرد. هەمزە عبداللە لە پشتگیریکردنی کۆمینستەکان بەردەوام بو تا گەیشتە ئاستی ئەوەی پێشنیازێک بۆ لیژنەی ناوەندی پارتی بکات کە سەرجەم رێکخراوە جەماوەریەکانی سەر بە پارتی لە گەڵ ئەوانی پارتی کۆمینیست یەکبگرن. ئەم پێشنیازە تورەیی و نارەزاییەکی بەرفراوانی لە ناو سەرکردایەتی و بنکەی جەماوەری پارتیدا دروستکرد، بەرەی نارازی پێی وابو هەمزە عبداللە خەریکی توانەوەی پارتیە و داوای هەڵوێستیان لە بارزانی کرد، ئەویش داوای کۆبونەوەی لیژنەی سەرکردایەتی کرد، هەمزە عبداللە و گروپەکەی رەتیان کردەوە بەشداری کۆبونەوەکە بکەن. لە کۆبونەوی لیژنەکەدا بریاری سرکردنی هەمزە عبداللە و هاورێکانی درا و بریاری سرکردنی مام جلال هەڵوەشینرایەوە، ئەو ساتانە ابراهیم احمد لە دەرەوەی عێراق بو و پشتگیری خۆی بۆ بریارەکان بەیان کرد. 
کۆنگرەی چواری پارتی لە ماڵی ابراهیم احمد لە بەغدا بەرێوەچو، بۆ یەکەمجار مەلا مستەفا لە کۆنگرەی پارتی بەشداربو، کۆنگرە بریاری دەرکردنی هەمزە عبداللە و شەش لە هەوادارانی دا. لە کۆنگرەکەشدا بریار درا برگەی پێشو دەرباری مارکسی و لینینزم بگۆردرێت بۆ سود وەرگرتن لێیان لە بری " استرشاد". ابراهیم احمد هەڵبژێردرا بۆ سکرتێری پارتی و مام جلال یش بۆ سەرکردایەتی. لە کۆنگرەی پارتی لە مایسی ١٩٦٠ پارتی بەتەواوی خۆی لە مارکسی و لینینزم دورخستەوە. 
دوای ئەمە پەیوەندیەکان لە گەڵ پارتی کۆمینیستی عێراق گرژی و ئاڵۆزیان تێکەوت، تا رادەیەک رۆژنامەی خەبات  لە ئەیلولی ١٩٦٠ وتارێکی بە ناونیشانی:
" الاچرار الناجمە عن وجود  حزب شیوعی فی کردستان" بڵاوکردەوە.
پاش ئەوەی عبدلاسلام عارف حوکمی بەعسی روخاند لە سەرکردایەتی شۆرشی کورد نزیکبوەوە، کەوتنە دانوستان لە گەڵ شاندی کوردی کە پێکهاتبو لە مەلا مستەفا، مام جلال، شێخ احمد بارزانی و نوری شاوەیس، لە کۆتاییدا رێکەوتنێک واژۆ کرا، لەو ساتە وەختانەدا ابراهیم احمد لە گەڵ عەزیز شەمزینی و عومەر مستەفا، ئەندامانی مەکتەبی سیاسی، لە ئەوروپا بون یەکسەر بە رێگەی ئێران گەرانەوە بۆ وڵات، دەستیان کرد بە کامپینێکی بەرفراوان دژ بە رێکەوتنەکە، بە هەڵسەنگاندنیان نزمترین ئاستی داواکاریەکانی کورد لە رێکەوتنەکەدا نەچەسپاون، هەروەها سەرۆکی حزب بێ گەرانەوە بۆ مەکتەبی سیاسی رێکەوتنەکەی واژۆ کردوە. مەکتەبی سیاسی ترسیان لێنیشتبو کە مەلا مستەفا رێکەوتنەکە بەکاربهێنێت بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشە کەڵەکەبوەکان لە گەڵیاندا. لە سەرەتای ئازاری ١٩٦٤ مەکتەبی سیاسی لە سەنگەسەر چاویان بە مەلا مستەفا کەوت، کاتێک مەلا مستەفا پێداگری لە رێکەوتنەکە کرد و نەرمی بەرامبەر مەکتەبی سیاسی پیشان نەدا، ئەمام بە دەوری خۆیان یاداشتێکیان بۆ دەسەڵاتی بەغدا لە ٢ی ئازاری ١٩٦٤ بەرزکردەوە، بارزانی حوکمرانی عێراقی ئاگادار کردەوە کە یاداشتەکە بێ رەزامەندی ئەو بوە. لێرەوە سەرکردایەت پارتی بو بە دو لەتەوە:

یەکەم: باڵی مەلا مستەفا
دوەم: باڵی مەکتەبی سیاسی و ژمارەیەک ئەندامانی لیژنەی ناوەندی پارتی.
لە لایەکی ترەوە ئێران هەڵەکەی قۆستەوە و کەوتە فشارکردن لەسەر باڵی مەکتەبی سیاسی بۆ وەستانەوە دژ بە ( رێکەوتنی مشیر – بارزانی )، هەروها ئێران ڕیگاکانی بۆ گەیشتنی یارمەتی دەرەوە بۆ شۆرش داخست.
بە پێی چەند سەرچاوەیەک سەرەتای پەیوەندیەکانی مەکتەبی سیاسی لە گەڵ ئێران سیاسی دەگەرێتەوە بۆ پێش بەرپابونی شۆرشی ئەیلول، ئەویش بە رێگەی خوالێخۆشبو سالح الیوسفی، ئەندامی لیژنەی ناوەند و بەرپرسی لقی پێنجی پارتی لە بەغدا، لە گەڵ باڵیۆزخانەی ئێران لە بەغدا.
کاتێک یوسفی لە نۆڤەمبەری ١٩٦٠ لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دەستگیرکرا، پەیوەندیەکان بە رێگەی کادرێکی پێشکەوتوی پارتی سەر بەباڵی مەکتەبی سیاسی لە قەسری شیرین بەردەوامی پێدرا، کۆبەنەوەی لیژنەی ناوەندی پارتی لە ساڵی ١٩٦٢ پەسندی ئەو پەیوەندیانەی لە گەڵ ئێران کرد، تەنها یەک ئەندام دژی وەستایەوە.  ئێران دەستی کرد بەناردنی چەک بۆ باڵی مەکتەبی سیاسی، فرۆکەخانەی تەهرانیش بەروی ئەندامانی ئەو باڵەدا کراوەبو. 
مەلا مستەفاش لەلای خۆیەوە هەوڵی پەیوەندیکردنی بە ئێرانەوە دا و بە نهێنی شاندێکی بۆ ئێران نارد، بەڵام هەوڵەکان بێسود بون.
ململانێ نێوان دو باڵەکە تا دەهات خەستتر دەبو، ابراهیم احمد داوای  کۆبونەوەی مەکتەبی سەربازی پارتی کرد بەڵام زۆربەیان نەهاتن بە دەنگیەوە بۆیە دەست لە کارکێشانەوەی خۆی لە پۆستی سکرتێری پارتی پێشکەش کرد، سەرکردایەتی پارتی داواکەی رەتکردەوە، لەو کەین و بەینەدا مەلا مستەفا مام جلالی بۆ پۆستی سکرتێر کاندید کرد چونکە کەسایەتیەک بۆ کە نزیکەکانی مەلا مستەفا لێی رازیبون، بەڵام مام جلال پێشنیازی لیژنەیەکی سێ کەسی کرد کە شوێنی سکرتێر بگرنەوە، هەوڵیکی زۆر درا بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەیەک بەڵام هیچیان ئاکامی مەبەستیان نەپێکا.  لە هەنگاوێکی  وروژێنەردا مەلا مستەفا هەمو عەشائیر و ئەو ئەفسەرانەی هاتبونە ریزی شۆرشەوە لە دەوری خۆی کۆکردەوە و کۆنگرەیەکی سەربازیان ئەنجامدا، کۆنگرەکە بریاری مانەوەی مام جلالی وەک فەرماندەی هێزێکی پێشەمەرگە د.
لە لای خۆیەوە ابراهیم احمد پەنای بۆ شەرعیەتی حزبی برد، لە ئاکامدا کۆنفرانسێکی حزبی لە سەرەتای مانگی نیسانی ١٩٦٤ لە ماوەت سازکرا و ٧٠ نوێنەر بەشدار بون. لەو کۆنفرانسەدا دو ئاراستەی بەهێز هەبون:
یەکەم: داوای وەرگرتنی هەڵوێستێکی توندی بەرامبەر سەرۆکی حزب دەکرد، کە ابراهیم احمد و نوری شاوەیس و مەلا ماتۆر بەرێوەیان دەبرد،
دوەم: داوای نێوەندگیری لە گەڵ بارزانی دەکرد تا بگەن بە چارەیەک.
ئاراستەی دوەم لەلایەن زۆرینەی کۆنفرانسەوە پشتگیری لێکرا، شاندێکی سێ کەسیان پێکهێنا کە سەردانی مەلا مستەفایان کرد، بارزانی جەختی لە مەرجەکەی پێشوی کردەوە کە ابراهیم احمد وازبهێنێ و مام جلال بچێتە شوێنەکەی کە بەشداری کۆنفرانسەکەی ماوەت نەبو.  ئاراستەی یەکەم هەڵوێستی بارزانی قۆستەوە و کۆنفرانسەکە ئیدانەی مەلا مستەفای کرد و سەرجەم فەرمان و رێنماییەکانی بارزانی بۆ پارتی و هێزەکانی پێشمەرگە هەڵوەشاندەوە، ماوەی یەک هەفتەیان بە بارزانی دا کە پێرەوی بریارەکانی کۆنفرانسەکە بکات. هەر زۆر زو بریارەکانی کۆنفرانسی ماوەت ئاژاوە و دڵەراوکێ و لێکترازان و دابەشبونی لە نێو حزب و هێزەکانی پێشمەرگە دروستکرد.
لیژنەی باڵای چاودێری پارتی کەوتەوە هەوڵەکانی بۆ چارەی کێشەکە، پێشنیازی بەستنی کۆنگرەی شەشەمی پارتی کرد، بارزانی پێشنیازەکەی پەسند کرد، مەکتەبی سیاسی دو دڵ بو و ترسی هەبو بارزانی کۆنگرەکە بەکاربهێنێت بۆ دورخستنەوەی تەواویان لە پارتی، بۆیە لە ١٩ ی نیسانی ١٩٦٤ مەکتەبی سیاسی بەیانە بەناوبانگەکەی بە ناونیشانی: " رێکەوتنی موشیر – بارزانی سوڵح یا تەسلیمبون" دەرکرد، تێیدا بارزانی یان بە تەسلیمبون و کۆتایی هێنان بە شۆرش تۆمەتبار کرد. بەیانەکە پشتگیری هەمو ئەندامانی مەکتەبی سیاسی بەدەست نەهێنا، یەکێک لەوانە مام جلال بو، کە لەو بارەوە گوتویەتی:
" من لەو گروپەدا نەبوم کە ئەو بەیانەیان نوسیبو، لە گەڵیدا نەبو چۆن لە گەڵ لێدوانەکانی بارزانیشدا نەبوم، هەڵوێستم ئەوەبو ناکۆکیەکان ئاشکرا نەکەین".
بەڵام ئەوەندەی پێنەچو لە مانگی حوزەیرانی هەمان ساڵ مام جلال چوە بەرەی باڵی مەکتەبی سیاسی. بە وتنی خۆی هۆکارەکەی ئەوەبو کە ژیانی حزبایەتی و بریاری زۆرینە باڵادەست بون بۆیە چومە نێو باڵی مەکتەبی سیاسیەوە.
مەلا مستەفا دوای ئەم کارەی مام جلال نامەیەکی بە دەستوخەتی خۆی بۆ نارد، نامەکەی  بە ئایەتێکی قورئان دەست پێکردبو: " یا بنی ارکب معنا و لا تکن مع قوم الکافرین"، دەرباری ئەمە مام جلال دەڵێت: " زۆر بە رێزەوە وەڵامم دایەوە، پێم گوت: من حزبیم و ناتوانم لە گەڵ پێشێلکردنی پرەنسیپەکانی حزب هاورابم، بە داخێکی زۆرەوە لێت جیابومەتەوە پاش ئەو تەمەنە لە خەباتکردن لە سایەی سەرکردایەتیداندا". بارزانی بە پەلە بە مەبەستی یەکلاییکردنەوەی دۆخەکە بروسکەیەکی بۆ سەرجەم بنکەکانی پێشمەرگە نارد، ئەمە دەقی بروسکەکەیە: وەک سەرۆکی حزب و فەرماندەی گشتی هێزەکانی پێشمەرگە و بە ناوی گەلەوە بریارم دا: هەریەک لە عومەر مستەفا فەرماندەی هێزی کاوە، عەلی عەسکەری فەرماندەی هێزی خەبات، کمال مفتی فەرماندەی هێزی قەرەداخ، جلال تالەبانی فەرماندەی هێزی رزگاری لە پۆستەکانیان لاببرێن و لە شوێنیان ..... دابنرێن. ئەم فەرمانەی سەرۆکی حزب یەکسەر جێبەجێکرا و بەم شێوەیە بارزانی توانی پەرە لە ژێر پێی باڵی مەکتەبی سیاسی دەربهێنێت. هاوکات مەلا مستەفا دەرگای بەروی هەوڵەکانی نێوەندگێری دانەخست، بۆیە رازی بو بەشدار بن لە دانوستانەکان لە سەرەتای حوزەیرانی ١٩٦٤ لە گەڵ تاهیر یەحیا سەرۆک وەزیرانی عێراق، شاندەکەی باڵی مەکتەبی سیاس پێکهاتبون لە ابراهیم احمد، مام جلال، علی عبداللە و سالح یوسفی بەشداربون لە شاندەکەی شۆرەش بە سەرۆکایەتی مەلا مستەفا. لە دانیشتنەکاندا بارزانی بواری بە باڵی مەکتەبی سیاسی دا راشکاوانە و ئازادانە را و بۆچونی خۆیان باس بکەن. 
مەلا مستەفا داوای بەستنی کۆنگرەی شەشی پارتی کرد و بە رێگەی عباس مامند ئاغا هەوڵیدا قەناعەت بە ابراهیم احمد بکات بەشداری کۆنگرە بکات. لە ناوەراستی حوزەیرانی ١٩٦٤ ابراهیم احمد لە قەڵادزێ بو و لە گەڵ مەلا مستەفا کۆبوەوە، هەر دو رێککەوتن لە سەر دروستکردنی لیژنەیەکی ئامادەکاری بێلایەن بۆ ئامادەسازیکردن بۆ کۆنگرە، بەڵام بارزانی لەلای خۆیەوە لیژنەیەکی دروستکرد و بەو هۆیەوە ابراهیم احمد قەڵادزێی بەجێهێشت. 

کۆنگرەی شەشەم
لە ١-٩ تەموزی ١٩٦٤ و بە ئامادەبونی ٤٠٠ نوێنەر کۆنگرە دەستی بەکارەکانی کرد، پێشتر داوا لە مەکتەبی سیاسی کرابو بەشدار بن و بۆچون و رای خۆیان بۆ کۆنگرە باس بکەن، بەڵام ئەمەیان رەتکردەوە.
لە کۆنگرە بریاردرا ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سەرکردایەتی شۆرش دروست بکرێت و سەرجەم بریارەکانی کۆنفرانسی ماوەت هەڵوەشێنرانەوە، ١٤ ئەندام لە کۆی گشتی ١٨ ئەندامی لیژنەی ناوەند لە پارتی دەرکران بە ابراهیم احمد و مام جەلالەوە و حبیب محمد کریم بە سکرتێری حزب هەڵبژێردرا.
دوای ئەم کۆنگرەیە روداوی جەلالی و مەلایی بوە دیاردیەکی سیاسی لە بونیادی بزافی کوردایەتی. راستەوخۆ دوای کۆنگرە باڵی مەکتەبی سیاسی هەڵمەتێکی راگەیاندنی خەستی دژ بە سەرکردایەی مەلا مستەفا لە رێگەی رادیۆی حزب لە ماوەت بەرپاکرد و داوای یاخیبونیان لە رێكخستنەکان و هێزی پێشمەرگە دەکرد. لەو سات و ئانانەدا هێزێکی پێشمەرگە بە فەرماندەیی ادریس بارزانی لە ناوەراستی تەموزی ١٩٦٤ پەلاماری بارەگاکانی باڵی مەکتەبی سیاسی لە ماوەت دا. ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و هەوادارانی کە ژمارەیان نزیکە ٤٠٠ کەس بو ناچار بون بەرەو سنور لە گەڵ ئێران برۆن، هەندێک لە بەرپرسەکان، تێیاندا مام جلال دژی ئەوە بون بەرەو ئێران برۆن و داوایان کرد بچنە ناوچەی بارزان و لای شێخ احمدی بارزان خۆیان بپارێزن.
بەهۆی ئەوەی ئێران یارمەتی باڵی مەکتەبی سیاسی دەدا پەیوەندیەکانی بارزانی لە گەڵ ئێران تا دەهات خراپتر دەبو، لە سایەی رۆڵی ئیسرائیل پەیوەندیەکان هێدی هێدی بەرەو باشبون دەچون.
لە دیداری شای ئێران لە گەڵ ابراهیم احمد شا پێی وتوە: ئێوە نوێنەرایەتی ئاراستەیەکی حزبی دەکەن و سەرکرادیەتیان هەیە، من چیت داوا لێبکەم دەبێت لە مەکتەبی سیاس باسی بکەی تا بریارێک وەربگرن، ئەمە لە گەڵ پێداویستیەکانی ئێران ناگونجێت، لە کاتێکدا بارزنی لە سەر بنەمای تاکی کەسی و عەشائیری مامەڵەمان لە گەڵ دەکات و ئەوە جێبەجێ دەکات کە دەیڵێین بێئەوەی پێویست بکات بگەرێتەوە بۆ مەکتەبی سیاسی. 
مەلا مستەفا لە قەڵادزێ لە کۆتایی دیسەمبەری ١٩٦٤ ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆرشی لە کوردستانی عێراق دروستکرد کە لە ٤٠ کەسایەتی حزب و پێشمەرگە و نیشتمانپەروەر و ئاینیی پێکهاتبو، بارزانی سەرۆکی ئەنجومەنەکە بو. پاش ئەوەی بارزانی کۆنترۆڵی کاروباری حزب و شۆرشی کرد داواکاریەکانی لە حکومەتی عێراق بەرفراوانتر و خەستتر کرد، لەوانە هەموارکردنەوەی دەستور کە تێیدا مافی ئۆتۆنۆمی بۆ کورد بچەسپێت، کێڵگە نەوتیەکانی کەرکوک و خانەقین سەر بە کوردستان بن و دیاریکردنی بەشێک لە داهاتی نەوت بۆ کوردستان و مانەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و دانانی کوردێک بۆ جێگری سەرۆک کۆمار و بەشداربونێکی گەورەتری کورد لە حوکمرانی عێراقدا.
حکومەتەکەی عبدلسلام عارف داواکاری ئۆتۆنۆمی رەتکردەوە جەختی لە هەڵوەشاندنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە کرد. بارزانیش بەم هەڵوێستەی عارف رازی نەبو. لە نیسانی ١٩٦٥ شەر دەستی پێکردەوە.
هێرشەکانی سوپای عێراق توند و بەرفراوان بون و سوپا توانی لە چەند شوێنێک پێشکەوتن بەدەست بهێنێت، ئەمە پێشەکی بو بۆ پەلاماردانی بنکەی بەهێزی بارزانی لە ناوچەی باڵەک. بارزانی داوای هاریکاری خوالێخۆشبو ئیمام موحسن حەکیمی کرد، ئەمیش هۆشداری بە حکومەتی عێراق دا.
لە گەڵ دەستپێکردنەوەی شەر ئێران یارمەتیەکان بۆ بارزانی چروپر کرد، ئامادەیەشی پیشاندا نێوەندگیری نێوان بارزانی و باڵی مەکتەبی سیاسی بکات تا بگەرێنەوە ناو پارتی و شەری حکومەتی عێراق بکەن، بارزانی ئەم عەرزەی پەسندکرد، هەمویان، بێجگە ابراهیم احمد کە رێگەی پێنەدرا بگەرێتەوە، لە مەرزی حاجی ئۆمەرانەوە گەرانەوە بۆ کوردستان. بارزانی پێشنیازی گەراوەکانی بۆ بەستنی کۆنگرە رەتکردەوە، تەنها چەند کەسایەتیەکی سەربازی باڵەکەی کردە فەرماندەی هێز. بارزانی داوای لە ئەندامانی مەکتەبی سیاسی باڵەکە کرد بێن لە دۆڵە رەقە دابنیشن، پێشتر مام جلال لە گوندی خوشکان جێگیر بوبو. بارزانی پاش چوار مانگ هێزێکی حمایەی شەخسی خۆی بە فەرماندەی لوقمانی کوری نارد بۆ گواستنەوەی مام جلال و حلمی علی شەریف بۆ شوێنێکی تر، ئەم هەنگاوە گومانی لای باڵی مەکتەبی سیاسی دروستکرد، بەشێک لە باڵی مەکتەبی سیاسی بە مام جلال یشەوە بروسکەیەکیان بۆ بارزانی نارد داوای بینینیان کردبو، بارزانی رەتیکردەوە بۆیە ناچاربون داوا لە عباس مامند ئاغا بکەن بکەوێتە بەینەوە، ئەویش نامەیەکی بۆ بارزانی نارد و داوای لێکردبو کە رێگە بدات باڵی مەکتەبی سیاسی لە ناوچەی ئەو بمێننەوە، بارزانی ئەمەشی رەتکردەوە. دوای ئەمە زۆربەی ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و بە گوێگرتنیش لە ئامۆژگاری مامند ئاغا بریاریان دا خۆیان رادەستی حکومەتی عێراق بکەن، علی عبداللە و نوری شاوەیس بریاریان دا ئەوە نەکەن و لە شوێنەکانی خۆیان بمێننەوە.
لە رۆژی ٢٨ جانواری ١٩٦٦ زۆربەی باڵی مەکتەبی سیاسی خۆیان رادەستی کامپێکی سەربازی سوپای عێراق کرد.
لە بەرامبەر پێشکەوتنی سوپای عێراق و مەترسی پەلاماردانی بارەگاکانی سەرکردایەتی شۆرش  هێزەکانی پێشمەرگە دەستپێشخەریەکی بێ وێنەیان کرد، 
نزیکەی ١٧٠٠ پێشمەرگە لە رۆژی ١٤ ی مایسی ١٩٦٦هێرشێکی ژیرانە و خەستیان کردە سەر بنکەکانی لیوای چواری سەر بە فرقەی دوەمی سوپای عێراق لە شاخی هەندرێن، لە ئاکامدا زیاتر لە ٢٠٠ کوژراو لە سوپای عێراق و ژمارەیەکی زۆر بەدیل گیران. دەرباری ئەم روداوە گرنگە دکتۆر محمود عوسمان دەڵێت: ئەفسەرەکانی ئیسرائیڵ چەک و چەند ئامۆژگاریەکیان پێداین بەڵام فەرماندکردنی شەرەکە بەدەستی کوردەوە بو. 
سەرکەوتن لە هەندرێن حکومەتی عێراق ناچار کرد دانوستان لە گەڵ شۆرشی ئەیلول بکات، لە ئاکامدا لە ٢٩ی حوزەیرانی ١٩٦٦ گەیشتنە رێکەوتن. ئێرانەکان لەم رێکەوتنە بێزار بون، بەڵام بارزانی رونیکردەوە کە دۆخی زۆر خراپی ئابوری نێ‌جاری کردوە ئەو هەنگاوە بنێت. بەزاز ناچارکرا پۆستەکەی جێبهێڵێت و لە شوێنی ناجی تالب بو بە سەرۆک وەزیران، عەرەبێکی شیعەی هەواداری عبدالناصر. دەرباری ئەم قۆناغە مام جەلال رایگەیاندوە کە: هەڵەیەکی گەورەمان کرد، دەبوا کاری سەربازی بۆ بارزانی جێبهێڵین و تەرکیزمان لە سەر کاری سیاسی بکردایە.
لێرە بە دواوە  و تا بەیانی ئازاری ١٩٧٠ شەری جەلالی و مەلایی یەكێکە لە رەشترین لاپەرەکانی ئەو سەردەمەی مێژوی کورد لە باشور.
لە گەڵ ئەوەشدا پاش بەیانی ئازار باڵی مەکتەبی سیاسی خۆیان هەڵوەشادندەوە و زۆربەیان هاتنەوە ناو پارتی. مەلا مستەفا هیچ رێگریەکی نەکرد و بە پێچەوانەوە زۆربەی کادرە باڵاکانی ئەو باڵەی لە لق و دامەزراوەکانی پارتی و رێکخراوە جەماوەریەکان سەر بە پارتی دانا. 
کەرەستەکانی شەخسی، ئایدۆلۆژی، کۆمەڵایەتی و سیاسی هۆکار و کەرەستەکانی ئەم ململانێ و شەرە بون. سێ گەمەکەری سەرەکی دەرەکیش رۆڵی بەرچاویان لە هەڵگیرسان و ئاراستەکردن و وروداوەکانی ئەو شەرە هەبوە، عێراق، ئێران و چەند وڵات و کەسایەتی عەرەبی.
ئەو شەرە لە سەر پێگە و دەسەڵات بوە لەناو بزافی کوردایەتی لە باشور، هیچ پەیوەندیەکی ئەوتۆی بە پارە و دەسکەوت و نەوت و پۆست و ئیمتیازاتی بەغداوە نەبوە. هەر چٶنێک بێت ئەو شەرە شەری نێوان هاوخەباتان و دۆستەکان بوە کە سێ‌ڵانێکی درێژ لە یەک سەنگەردا بون و بە ئەقڵیەتی جیواز تێرامانیان بۆ پرسی کورد و کوردایەتی هەبوە.                                                                                                                                                                                                                                                                        
                                                                                                                                                                                          نەوەی یەکەم لە سێ کاراکتەری سەرەکیدا رەنگی دەدایەوە
یەکەم: مەلا مستەفا، سەرکردەیەکی ناودار و کاریزمای کورد، لە روانگای مێژویی و کۆمەڵایەتیشەوە خاوەن پێگەیەکی بەهێز بو، لە سەر ئاستی عێراق و ناوچەکە حسابی وردی بۆ دەکرا، پەیوەندیەکی سنورداری لە گەڵ چەند ناوەندێکی سیاسی لە ئەمریکا و وڵاتانی دراوسێ و عەرەبی و ئیسرائیڵ هەبو. 
مەلا مستەفا تاکە سەرکردەی بێ رکابەری شۆرشی ئەیلول بو، باوەری توندی بە حزبایەتی نەبو، زیاتر کاری لەسەر کۆکردنەوەی هەوادارانی بە جۆرەها شێواز و لاوازکردن و پەراوێزکردنی نەیارەکانی دەکرد. وێرای ئەوەی سەرکردەو و سیاسەتمەدارێکی پراگماتیکی سەردەمی گەرمەی شەری سارد بو بەڵام زیاتر ئومێدی لەسەر ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی هەڵچنی بو. لە سەردەمی ئەودا یەکێک لە دەسکەوتە گەورەکانی کورد بەدەست هێنرا کە لە رێکەوتنی ئازاری ١٩٧٠ دا چەسپێنرا. هەڵچنینی ئومێدی زۆر لە سەر ئەمریکا و ئێران و پلانێکی فرەلایەنی ناوچەکە وبە ئاگایی ئەمریکاوە لە هۆکارە بنەرەتیەکانی شکستی شۆرشی ئەیلول بون، لێرە بەدواوە سەرکردایەتی پارتی کەوتە دەست کورەکانی. 
دوەم: ابراهیم ئەحمەد، سیاسەتمەدار و نوسەر و رۆشنبیر و ئەدیبێکی ناوداری سەردەمی شەری سارد، هەڵگری چەند هزرێکی پێشکەوتنخوازی ئەو سەردەمە. سیاسەتمەدارێکی موحافزکار و بە تموح، پراگماتیک و واقیعبین بە شێوازە کلاسیکیەکەی.. لە ئاکامی ناکۆکیەکانی مەلا مستەفا لە گەڵ گروپی خوالێخۆشبو هەمزە عەبدوڵلا لە کۆتایی پەنجاکانی سەدەی پێشو ئەستێرەی سیاسی روی لە گەشەکردن کرد. پێگەی جەماوەری لە نێو نوسەر و رۆشنبیر و کادری حزبی دەڤەرەکانی سلێمانی و کەرکوک و رۆژهەڵاتی کوردستان بەهێزبو. سەرکردەیەکی سەربازی نەبو، بۆیە کاریگەریەکانی سنوردار بون.
یەکێکە لە بەرپرسە دەگمەنەکانی کورد کە لە ناوەراستی پەنجا و شەستەکانی سەدەی رابوردو پەیوەندی لە گەڵ چەند وڵاتێکی ئەقلیمی و ئیسرائیل دروست کردوە. ئیبراهیم احمد، بێجگە تێرامانە گشتگیرەکانی پێشکەوتنخوازی، وەک بەرەی نیشتمانی عێراقی و برایەتی کورد و عەرەب و مافە دەستوریەکان و دژایەتی زایۆنیزم و ئیمپریالیزم، هەڵگری هزرێکی تایبەتی دیاریکراوی کوردایەتی نەبوە، ئەمەش زەمینەیەک بوە بۆ  پێکدادان و جیاوازیەکانی لە گەڵ مەلا مستەفا. 
سێیەم: مام جلال، وەسفکردنی مام جلال بە چەند رستە و بابەت کۆتایی نایەت، مێژوی سیاسی دەریایەکی گەورەیە کە تا ئەم چرکەیش چەند بەشێکی گرنگی ژێر ئاوکەوتوەکان سەرئاو نەکەوتون و نەبینراون.
هەرچۆنێک بێت کە باسی سەردەمی نەوەی یەکەمی جەلالی و مەلایی دەکەین مام جلال شان بەشانی مەلا مستەفا لە ریزی یەکەمدا دێت.
مام جلال لە سەرەتای ژیانی سیاسیدا گەنجێکی یاخی و بزێو و وریا بوە، زو هزری نەتەوەیی گرێداوە بە سۆشیالیزم و چەپرەوی و چەمکە پێشکەوتنخوازەکانەوە.
لە تەمەنی گەنجیدا سەرکەوتو بو لە وڵاتانی ئیشتراکی بلۆکی سوڤیەت و لە چین پرسی کوردیان پێبناسێنێت.
بەتەنیشت ئەمەوە  پەیوەندی باشیشی لە گەڵ سەرکردە ناودارەکانی بزافی نەتەوەیی عەرەب هەبوە، لە سەرویانەوە جمال عبدالناصر، جۆرج حەبەش و احمد الخگیب، ئەمان کاریگەریان لە سەر هزری نەتەوەیی مام جلال کردوە، بە رادەیەک کە لە دانیشتنەکانی لە گەڵ جمال عبدالناصر وەک نوێنەری شۆرشی ئەیلول زۆر گوێرایەلی ناصر بوە و زۆربەی داواکاریەکانی ئەویشی جێبەجێکردوە. ناصر بەردەوام جەختی کردۆتەوە لەوەی سەرکردایەتی شۆرشی ئەیلول لە ئێران و 
" ئیمپریالیزمی" ئەمریکا دور کەوێتەوە، زیاتر کار لەسەر پاراستنی یەکپارچەیی و سەروەری عێراق و برایەتی کورد و عەرەب و دژایەتیکردنی زایۆنیزم بکەن، چونکە ئەم وڵات و هێزانە دوژمنی سەرەکی بزافی کوردایەتین. 
لە وەڵامی ئەوەی کە بە ( عروبی ) وەسفی دەکەن مام جلال دەڵێت: ( إتهام لا أنفیه وشرف لا أدعیه).
بەگشتی ژیانی سیاسی مام جلال پەیوەند بو بە مەلا مستەفا و بنەماڵەی بارزانیەوە چ بە دۆستایەتی و چ بە رکابەری و دوژمنایەتی.