بی بی سی فارسی/ یاسر میردامادی- توێژەری ئاینی
وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت
گرانبوون‌و بەرزبوونەوەی لەپڕی نرخی بەنزین لە ئێران، نەیاری كەم نەبوو، لە خەڵكی سەرشەقامەوە بۆ میدیا كۆمەڵایەتییەكان تاوەكو نوێنەرانی پەرلەمان لە هەردوو باڵە سیاسییەكە. ئەوەی لەناو ناڕەزایەتییەكان كەمتر بەرچاوكەوت، ناڕەزایەتی سێ كەس بوو لە مەرجەعەكانی نزیك لە حكومەت.
(عەلەوی گورگانی)، (سافی گوڵپایەگانی)‌و (مەكارم شیرازی) هەریەكەیان لە بەیاننامەیەكدا، ناڕەزایەتییان دژ بە گرانبوونی بەنزین راگەیاند، ئایەتوڵڵا عەلەوی گورگانی بەشێوەیەكی ناڕوون داوایكرد "چاوبخشێندرێتەوە" بە بەرزكردنەوەی نرخی بەنزیندا، ئایەتوڵڵا مەكارم شیكارزی-ش بەشێوەی ناڕوون داوایكرد لەلایەن دەوڵەتەوە "وردبینی" زیاتر بۆ بابەتەكە بكرێت، بەڵام ئایەتوڵڵا سافی گوڵپایەگانی   (لەدایكبووی ساڵی 1397ی خورشیدی واتە 1919ی زاینی) كە بەتەمەنترین مەرجەعی شیعەیە‌و پێشترو لەسەردەمی ئایەتوڵڵا خومەینیدا سەرۆكی ئەنجومەنی پاراستنی دەستور بووە، بەشێوەیەكی راشكاوانە داوای "هەڵوەشاندنەوەی خێرای" ئەم بڕیارەی كرد لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانەوە.
لەوەدا كە هەندێك لە مەرجەعەكانی نزیك لە حكومەت ناڕازیبوون لە بڕیاری گرانبوونی نرخی بەنزین، لە حاڵێكدا كە وا دێتە بەرچاو تەنیا دەوڵەت رازامەندە بەم بڕیارە، لە پاڵ زیادبوونی ناڕەزایەتییە گشتییەكان لە شارە جیاوازەكان، هەروەها لە حاڵێكدا كە پەرلەمان بە ئاڕاستەی هەوڵدان بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسایی ئەو بڕیارە دەرۆیشت، ئایەتوڵڵا خامنەیی رابەری كۆماری ئیسلامی خۆی هاتە ناو گۆڕەپانەكە تاوەكو وەرەقەكە هەڵگێڕێتەوە.
ئایەتوڵڵا خامنەیی، لە دواین قسەكردنیدا، هەوڵیدا بەرپرسیارێتی گرانبوونی نرخی بەنزین لە ئەستۆی خۆی دەربهێنێت‌و ئەوە بخاتە ئەستۆی سەرانی سێ سەرۆكایەتییە (سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی پەرلەمان، سەرۆكایەتی دەسەڵاتی دادوەری- وەرگێڕ)، بەمشێوەیە رێگریكرد لە هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕیارە‌و رایگەیاند، لەوڕووەوە كە بڕیاری گرانكردنی نرخی بەنزین بڕیاری سەرانی سێ سەرۆكایەتییەكە بووە، بۆیە دەبێت جێبەجێ بكرێت. ئەمە لەكاتێكدایە كە بڕیاری سەرانی سێ سەرۆكایەتییەكە بۆ زیادكردنی نرخی بەنزین لە "ئەنجومەنی باڵای هەماهەنگی سەرۆكایەتییەكان" دەرچووە، كە نزیكەی ساڵ‌و نیوێك لەمەوپێش بە فەرمانی راستەوخۆی ئایەتوڵلا خامنەیی‌و سەرباری ناڕەزایەتی سەرۆك كۆمار دروستكراوە. بەبۆچوونی هەندێك لە رەخنەگران، دروستكردنی ئەم ئەنجومەنە لە بنەڕەتدا ناكۆكە لەگەڵ بنەمای "جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەیەكتر"، چونكە هەندێك لە دەسەڵاتەكانی پەرلەمان دەدات بە دوو سەرۆكایەتییەكەی ترو هاوكات وا لە دەسەڵاتی دادوەری دەكات بڕیاری لە كاروباری بواری جێبەجێكردن بدات.
دوای هەڵوێستەكەی ئایەتوڵڵا خامنەیی لە بەرژەوەندی پێشنیازی گرانكردنی نرخی بەنزین، هەردوو باڵەكەی پەرلەمان (پارێزگاران و ریفۆرمخوازان- وەرگێڕ)، پێشنیازی خۆیان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕیارە كشاندەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، چەند كەسێك لە پەرلەمانتاران هەڕەشەی دەستلەكاركێشانەوەیان كرد. لەڕوانگەی پەرلەمانتارانی دەستلەكاركێشاوە، كاری ئەو ئەنجومەنەی كە تازە دروستكراوە، دەستوەردانە لە كاروباری پەرلەمان‌و چیتر پەرلەمان "پێشەنگ" نییە.
ئەوەی لەم نێوەندەدا وون بوو، ناڕەزایەتی سێ كەس لە مەرجەعەكانی نزیك لە حكومەتە بوو دژ بە بڕیاری زیادكردنی نرخی بەنزین. ناڕەزایەتی ئەم سێ كەسە نەك تەنیا لە میدیا لۆكاڵییەكاندا كاردانەوەی زۆری لێنەكەوتەوە، ئایەتوڵڵا خامنەیی لە دواین وتاری خۆیدا كە لە پەراوێزی وانەی فەقیهەكاندا، تەنانەت ئاماژەیەكیشی بە ناڕەزایەتی ئەو فەقیهانە نەكرد.
ناكۆكی فەقیهەكان لەگەڵ حكومەتی شۆڕشی ئێران پێشینەیەكی هەیە كە بەنزیكەیی هاوتەمەنە لەگەڵ خودی شۆڕشدا.
لە ناكۆكی ئایەتوڵڵا شەریعەتمەدارییەوە، كە بە گرتن‌و دواتر چارەسەرنەكردنی پزیشكی‌و دواجاریش مردنی لە گرتوخانەدا كۆتای هات، تاوەكو ناكۆكی ئایەتوڵڵا مونتەزری یەكێك لە ئەندازیارانی سەرەكی شۆرشی 1979. بەدیاریكراوی ناكۆكی ئایەتوڵڵا مونتەزری بە كوشتارێكی بەرفراوانی زیندانیانی سیاسی لە هاوینی 1989‌و دورخستنەوەی ئەو لە پۆستی جێگری رابەرو لەكۆتایشدا زیندانیكردنی بۆ ماوەی پێنج ساڵ‌و نیو، كۆتایی هات.
بەڵام ناكۆكی ئەو سێ فەقیهەی كە ناویان هێنراوە لەبارەی گرانبوونی نرخی بەنزین، بەهیچ جۆرێك لە شێوەی ناكۆكی فەقیهەكانی وەكو شەریعەتمەداری‌و مونتەزری نەبوو، دەتوانرێت پێشبینی ئەوە بكرێت ئەگەر ئەو سێ فەقیهە بیانزانیایە ئایەتوڵڵا خامنەیی رەزامەندی دەدات لەسەر گرانكردنی نرخی بەنزین، بە ئاشكرا دژایەتییان نەدەكرد، بەواتایەكی تر، ناڕەزایەتی ئاشكرای ئەوان نە ناكۆكییە لەگەڵ حكومەت كە ئەوەش دواجار ناكۆكییە لەگەڵ دەوڵەتدا، نە تەنانەت ناكۆكیشە لەگەڵ بنەماكانی ئێستای حكومەتدا، بەڵكو ناكۆكییە لەگەڵ یەكێك لە بڕیارەكان كە بەبۆچونی ئەوان بڕیاری حكومەتە، بەم حاڵەوە، وادێتە بەرچاو كە دەسەڵات تەنانەت پێشوازی لە ناڕەزایەتییەكی زۆر سنورداری فەقیهەكانیش ناكات.
مەرجەعەكان‌و بەشێوەیەكی گشتی فەقیهەكان لە ئێران روبەڕووی بارودۆخێكی دژوار بونەتەوە، ئەوان هەركاتێك دەست بۆ بابەتێك دەبەن كە بەبۆچوونی خۆیان بابەتێكی "ئاینی"یە (وەكو ناڕەزایەتی دژی بەدحیجابی، ماستۆڕسواری ژنان، یاخود سازدانی كۆنگرەی شەمس‌و مەولەوی) رەخنەی ئەوەیان لێدەگیرێت كە بۆچی لەبارەی بارودۆخی سەختی ئابوری خەڵكەوە قسەناكەن، لەلایەكی ترەوە هەركاتێك كە لەبارەی بارودۆخی دژواری ئابوری خەڵكەوە قسە دەكەن‌و كاردانەوەیان هەیە، دەسەڵات لە باشترین حاڵدا گوێ بە كاردانەوەكانیان نادات.
ناڕەزایەتی زۆرێك لە مەرجەعەكان (چ ئەوانەی نزیكن لە حكومەتەوە، چ ئەوانەی سەربەخۆن) لە نمونەی ناڕەزایەتی دژی بە قەرزی درێژخایەتی بانكیی، كە فەقیهەكان ئەمە بە "ریبا- سود" دەزانن‌و چەندینجار دژایەتی خۆیان بۆ راگەیاندووە، بەڵام ناڕەزایەتییەكەیان تاوەكو ئێستا نەبووە هۆی گۆڕینی مامەڵەی بانكیی.
دەتوانرێت بوترێت لە نێوەندی گرانبوونی بەنزیندا، جارێكی تر ئیعتیباری فەقیهەكان "هەرزان" بووەوە.