نوسینی: ئەحمەدی حاجی رەشید- ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق

كێ لاوازە ؟
لە دونیای سیاسەتدا هەمیشە ئەوە باوە وەك پێناسە، كە سیاسەتكردن هونەری ئەوەیە كە دەكرێت، (فن الممكنات). خۆ ئەگەر لەوە زیاترو وردتر پێناسەیەكی تازە بكەین بۆ سیاسەتكردن، كە پێناسەیەكی وردترو مەنتیقی تر بێت، ئەوا دەگەینە ئەو پیناسەیەی كە دەڵێت:" سیاسەتكردن بریتییە لە دۆزینەوەی ئەو دەرچەیەی نیوان واقع‌و مومكندا هەیە".
بەواتای ئەوەی ئەوەی دەمانەوێت‌و هەوڵی بۆ دەدەین مەرج نیە واقع ڕێگەمان بدات بەدەستی بهێنین، یان هەندی دەسكەوت بەدەستدەهێنین كە مومكن نەبووە لەو زەمەنە بەدەستی بهێنن، لەناكاو واقعێك رویداوەو بوەتە مومكن، وەك روخانی رژێمی پێشوو یان شەڕی داعش‌و ناوچەكانی دەرەوەی ناوچە كوردستانییەكان یان ئەوەی دوای ریفراندۆم‌و ۱٦ ئۆكتۆبەر ڕویدا.
لێرەوە دەبێت ئەوە ڕون بێت بۆ بەرپرسانی هەرێم: چی مومكنە هەوڵی بۆ بدرێت لەچوارچێوەی ئەو واقعەی كە هەیە؟
سەرەتا با وینەی واقعی عێراق بخەینە بەردیدی هەموان، لانی كەم ئەوەی كە ئێمە دەیبینین، تابزانرێت چ شتێك مومكنە هەوڵی بۆ بدەین لەم كات‌و سات ئەم واقعەی ئیستادا.

عێراق لەئێستادا
لەسەر ئاستی دەرەوە: بە ئاڵۆزترین بارودۆخی سیاسیدا گوزەر دەكات‌و بەرپرسەكانی خۆیان بۆ یەكلایی ناكرێتەوە چ بەرەیەك یان میحوەرێك هەڵبژێرن، میحوەری ئەمریكی خلیجی یان میحوەرو بەرەی روسی- ئێرانی.
لەسەر ئاستی ناوخۆیی: عێراق وەك دەوڵەت لە هەندێ جومگەو بڕگەدا لەقۆناغی (الدولة العمیقة)وە هەنگاوی ناوە بۆ قۆناغی (اللا دولة)و حكومەتیش رفێندراوە (اختطاف) لەلایەن هێزە چەك بەدەستەوەكانەوە.
رۆژانە سیادەی عێراق پێشێل دەكرێت لە هەموو سنورەكانیەوە، ئیسرائیل بە ئاشكراو بێ پەردە بۆردومانی گەنجێنەكانی حەشدی شەعبی دەكات لە قوڵایی عێراقداو ناشتوانرێت هیچ وڵامێكی بدرێتەوە، چونكە نە هێزی فڕۆكەوانی عێراق دەتوانیت سنوری وڵاتانی دیكە ببەزێنێت، نە دۆستەكانیشی لە سوریاو لوبنان ئەوەی بۆ دەكەن‌و كار گەشتوەتە ئەوەی بەهانە دەهێننەوە بۆ ئیسرائیل‌و عێراق تاوانبار دەكەن كە گوایە ئەو گەنجێنانەی كەلێیان دراوە جبەخانەی وڵاتانی دراوسێن، ئەم لێدوانانەش لەلایەن هێزە شیعیەكانی ترەوە باس كراون، بۆیە شتێك نەماوە بەناوی ئاسایشی نیشتمانی، راستە دەزگای ئاسایشی نیشتیمانیمان هەیە، بەڵام هێندەی لە خزمەت تایەفەو گروپ‌و حیزب‌و  كەسایەتییەكاندایە، هێندە لە خزمەت بەهای نیشتمانپەروەریدا نیە.
بەهەمان رێتم رێژەی گەندەڵی‌و فەساد گەشتوەتە ئاستە مەترسیدارەكانی ستانداردی جهانی، ناشەفافی حكومەت‌و پشك پشكێنە شۆربوەتەوە بۆ جومگە سەرەتاییەكانی بەڕێوەبەراتییەكان، خزمەتگوزارییەكان لە خراپترین ئاستدان.
ئابوری عێراق لە دۆخێكی پڕ مەترسیدایەو بڕی قەرزەكانی عێراق لە (۱۲٤) ملیار دۆلارەوە رێژەكەی بەرەو هەڵكشان دەڕوات، بەهەردوو تەوەرەكەیەوە چ قەرزی دەرەكی بێت كە لەبوجەی ۲٠۱۹ رێگریمان لێكردوە چیتر نابێت عێراق قەرزی دەرەكی نوێ بكات ئەگینا زیاتر دەبوو، چ قەرزە ناوخۆییەكان بێت كە دەزگاو دامەزراوەی دارایی‌و بانكی نەماوە پارەی لێ وەرنەگیرابێت بەقەرز، تاكار گەشتوەتە ئەوەی ساڵی ۲٠۱۹ بڕی (۷) ترلیۆن دینار قەرز كراوە لە سندوقی خانەنشین.
كە دێینە سەر گومرگ، ئەوا بۆ زانینی دۆخی خراپی گومرگ وتەكەی كاظم العقابی كە لە لیژنەی دارایدا باسی كرد، بەسە بۆ ئەوەی بزانین دۆخی گومرگ چۆنە، لەو كۆبونەوەدا بەرپرسی دەروازە سنورییەكانی عێراق وتی:" لە باكوری بەسرە لە كۆی (۹) دەروازەی سنوری لە (٥) دەروازەدا لەدوای نیوەڕۆ حكومەتیان تیدا نامێنێت‌و میلیشیا چەكدارەكان بەكەیفی خۆیان كاڵاو كەلوپەل هاوردە دەكەن".
سەبارەت بەداهاتە نەوتییەكان: عێراق لە سەقفی هەناردەكردنی (4 ملیۆن) بەرمیل نەوت نزیكبوەتەوەو هێشتا تەهریب هەر هەیە، كە رۆژانە خۆی دەدات لەنزیكەی (220 هەزار) بەرمیل نەوت، ئەمەش وتەی عدنان الجنابی سەرۆكی لیژنەی نەوت‌و وزەی پەرلەمان لە خولی دووەمدا.
ئەگەر باسی دەسەڵاتی نەختینە بكەین (البنك المركزی): تەنها ئەوەندە بەسە لێژنەی دارایی پەرلەمان هەرچەند دەكات لەو بابەتە تێناگات كە بۆچی ئەم بانكە لەماوەی تەنها (٤) رۆژدا نزیكەی (۱ ملیار) دۆلار دراوی قورسی دۆلار دەخاتە بازاڕ، لەم كاتەدا كە چالاكی بازرگانی لە عێراقدا لە ئاستێكی لاوازدایە، بەپێی ئەو شیكاریەی سەرۆكی لیژنەی دارایی دەیكات بۆ مەزادی دراوی دۆلار كە. ساڵانە نزیكەی (٤٠-٥٠) ملیار دۆلار لەڕێگەی بانكی مەركەزیەوە دەخرێتە بازار بەمەبەستی وەبەرهینانو هاوردەكردن، خۆ ئەگەر لانی كەمی گومرگ بخەمڵێنین كە ٥٪ بێت، دەبێت وەزارەتی دارایی نزیكەی (۱٠ ملیار) دۆلار گومرگی دەست بكەوێت، كە لەڕاستیدا بری گومرگ لە (۳ ملیار) تیپەر ناكات، ئەی باقی ئەو داهاتە لە كوێیە ؟ یان ئەو دراوە دەخرێتە بازاڕەوە بۆ كوێ حەواڵە دەكرێت؟!!!!
هەموو ئەمانەی پێشوو كە خستمانەڕوو، مستێكە لە خەروارێك، پێمان دەڵێن بەزمانی ڕوون ڕاشكاو:
عێراق وەك وڵات‌و حكومەتەكەی وەك دەسەڵاتی جێبەجێكردن وڵاتێكی لاوازی بێ ئیرادەی سیادە نوقسانی تاسەر ئێسك گەندەڵی ناشەفافی شپرزەیە، بەڵام دەبێت بەرپرسانی هەرێم بزانن ئەم لاوازییە بەرانبەر كێیە ؟

كورد لە كوێی ئەو لاوازییەی عێراقدایە ؟
عێراق لاوازە بەرانبەر زلهێزێكی وەك ئەمەریكا، كە ماوەی ساڵێكە هیچ بەرپرسێكی عێراقی لەوەتەی حكومەت پێك هاتووە سەردانی ئەمەریكای نەكردووەو پیشوازی نەكراوە، لێرەدا مەبەستم حكومەتە ئەگینا سەرۆكی پەرلەمان سەردانی كردو بەباشیش پێشوازی لێكرا، باسەكەمان لێرەدا بۆ ئەوە تەرخان ناكەین كە بۆ تەنها لە سەرۆكی پەرلەمان پیشوازی دەكەن، كاتێك سەرۆكی ئەمریكی دۆنالد ترامپ دێتە بنكەی عین الاسدو ئامادە نیە نە سەردانی بەرپرسان بكات نەسەردانیشی بكرێت، ئەوەشی من زانیومە تائیستا چەندجار لەئاستی بەرزی دەوڵەتی عێراق هەوڵدراوە سەردانی سەرۆكی ئەمریكی بكرێت، رازی نەبوون.
عێراق لاوازە بەرانبە بە وڵاتێكی وەك كۆماری ئیسلامی كە دەتوانێت لە شەوڕۆژێكدا حكومەت بگۆڕێت، ئەو ئێرانەی كە دەتوانێت رەسمی سیاسەتی عێراق داڕێژێت بەرانبەر بە دراوسێكان‌و وڵاتانی دیكەش.
عێراق لاوازە بەرانبەر بەوڵاتێكی وەك توركیا كە (٤-٥) رێككەوتننامەی نێوانیانی پێشیلكردووە، لەنامەیەكیشدا وەزیری وزەی توركی بۆ حكومەتی عێراقی نوسیوە كە خۆتان فەشەلتان هێناوە لە پاراستنی سنورەكانتان، تا كار گەشتوەتە ئەوەی سەفیری توركی خۆی دابەزێتە بازاڕو داوا لە بازرگانەكان بكات كاڵای توركی هاوردە بكەن.
كەواتە ئەگەر عێراق لاواز بێت بەرانبەر ئەو وڵاتانەی كە باسمانكرد، مانای وانیە لاوازە بەرانبەر بە هەرێمی كوردستان، هەربۆ نمونە، ئەگەر یەك مانگ پارەكەی عێراق دواكەوتبێت، هەرێم نەیتوانیوە موچەی فەرمانبەرانی بدات، بۆیە دەكرێت بەرپرسانی هەرێم بپرسن ئەگەر قەرار بێت هەرێمیش بەشێكە لەم وڵاتە، ئەوا لاوازییەكە هەرێمیشی گرتوەتەوە، بەدیوەكەی تریشدا، ئەگەر عێراق لاوازە لەبەرانبەر ئەو وڵاتانەدا، ئایا دەكرێت ئەوە بپرسین كە عێراق لە دۆخێكدایە لاوازییەكەی وابكات بەهەموو مەرجێكی هەرێم رازی بێت، نا عێراق وڵاتێكی خاوەن پێگەی خۆیەتی، راستە پێگەی بەهێز نیە، عێراق دوێنی ئاشكرایكرد ئیحتیاتی نەختێنەی گەیشتە (۸۷ ملیار) دۆلار، بۆیە بەرپرسانی هەرێم لاوازی دەرەكی عێراق بەهەڵە لێكنەدەنەوەو تێنەكەون.
هەربۆیە زەرورە لە خۆمان بپرسین ئاخۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم لەسەر ئەم گریمانەیە نەبوو كە عێراق لاوازەو تازە لە جەنگی دژ بە داعش هاتەوەتەدەرەوەو ماندو و شەكەتە، هیچ بەرچەكرداریكی نابێت لەبەرانبەر ریفراندۆم، لە دواییدا وا دەرنەچوو، 51%ی خاكیشمان لەدەستدا لەگەڵ چەند پۆستێكی گرنگ لەوانە پارێزگاری كەركوك، ۱٦ ئۆكتۆبەریش لاوازی هەرێمی سەلماند بەرانبەر بەغدادو پیگەی هەرێم هێندەی تر لاواز بوو، فڕۆكەخانەكانی هەرێم وەستینران، مەرزەكان گرفتیان بۆ دروست بوو.
بۆیە بەبڕوای من نابێت لەسەر پێشبینی نادروستی هەندێك كەس هەنگاو بنێن‌و بڕیاری ناتەندروست بدەین، ئەم بەرپرسیاریتییەش لەئەستۆی ئەو لایەنانایە كە لەڕووی پێگەو پیكهێنانی حكومەتەوە پلەبەندییان هەیە.
جێگەی خۆیەتی بڵێن، لەئیستادا باس لە چارەسەری كێشەكانی هەرێم‌و  بەغداد دەكرێت، یەكەم كەیسیش بابەتی بوجەی ساڵانەیە، دراسەنەكردنی وردی ئەم بابەتە، هەرێم روبەڕووی قەیرانیكی گەورە دەكاتەوە. لەم سۆنگەیەوە دەبێت دراسەی هەموو ئەگەرەكان بكەین.

ئەگەرەكان.. نەوت كلیلی گفتوگۆ
ئەگەری یەكەم: رادەستنەكردنی نەوت
رادەستنەكردنی نەوت ئەگەر لەسەر ئەو گریمانەیە كە ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران بەرەو قۆناغی دەستپێكردنی شەر دەڕوات‌و گەرووی هورمز دادەخرێت‌و پشێوی دروستدەبێت، هەرێمیش بەو نەوتەی كە هەیەتی دەتوانێت خۆی بپارێزێت، داهاتەكانی جێگیربكات‌و بازرگانی چالاك بێت لە دەروازەكانی هەرێم، بە تایبەت ئیبراهیم خەلیل، دواجاریش عێراق ناچار بێت پەنا بەرێت بۆ هەرێم بۆ ئەوەی نەوتەكەی لەڕێگەی بەندەری جیهانەوە هەناردە بكات، لەراستیدا ئەم گریمانە لاوازییەكەی لەوەدایە كە ئەو بۆرییە تەنها بەشی هەناردەی هەرێم دەكات‌و هەش یەكی نەوتی عێراق كە دادی داهاتی عێراق نادات‌و لە بنچینەشدا ئەگەری رودانی شەڕ لە نێوان ئەمریكاو ئیران زۆر دورەو لە بابەتیكی دیكەدا ئەوەمان رونكردەوە، بۆیە خوازیارم گریمانەكان لە سەرچاوەكانی خۆیانەوە وەرگرین، ئەو پەیوەندیانەی كە هەن ئیستسمار بكرێن.

بابێینە سەر بابەتی یاسای بوجە
ئەوەی لە یاسای بوجە لەساڵی ۲٠۱۹ تێپەڕی ئەستەمە لە بوجەی ۲٠۲٠ تێپەڕێت‌و دوبارە ببێتەوە، چونكە زۆربەمان ئەوە دەزانین یان بیستومان كە بوجەی ۲٠۱۹ رێككەوتنێكی سیاسی بۆ كرابوو بەسەرپەرشتی وڵاتێكی ئەقلیمی‌و پێدانی چانسێك بە هەرێمی كوردستان بە رادەستنەكردنی نەوت، لەگەڵ ئەوەشدا موچەی فەرمانبەران بگاتە هەرێمی كوردستان، هەر لەسەرەتاوە ڕامانگەیاند كە موچە بەردەوام دەبێت، لەمساڵەداو هەندێك بەرپرسیش پێیان سەیربوو كە ئەم لێدوانە بەو رونییە دەدەین.
دەپرسین:
ئایا هەرێم یان راسترە بڵێم هێزێكی وەك پارتی دیموكراتی كوردستان دەتوانێت قەناعەت بە عادل عبدولمەهدی‌و هێزەكانی موالات بكات هەمان سیناریۆی ساڵی ۲٠۱۹ دوبارە بێتەوە لە بوجەی ۲٠۲٠ دا ؟ ئایا هەموو كورد دەتوانن یەك هەڵوێست بن لەسەر ئەو بابەتە لەكاتێكدا لەسەر پۆستی وەزیری داد (۳) مانگ كێشە هەبوو، لەئیستاشدا پارێزگاری كەركوك یەكلانەبوەتەوە ؟، ئایا هێزە سیاسییەكان ئامادەن ئەم سەركەوتنە ببەخشن بە پارتی، لەكاتێكدا وەزیر هەر بۆ پارتی بێت، سەفیر هەربۆ پارتی بێت‌و سەرۆكایەتی لیژنە گرنگەكانیش هەربۆ پارتی بێت ؟ ئایا بەشی ئەوەی تێدا ماوەتەوە هێزەكان چاوپۆشی بكەن لەوەی كە رویدا ؟
ئایا هەڵپەی دابەشكردنی پۆستەكان، یەكهەڵویستی كوردی هێشتوەتەوە ؟ بەراستی جوڵە سیاسییەكانی ئیستای هێزە كوردییەكان هەریەك بەتەنها ئەگەری یەكهەڵوێستی كوردی لاوازتر كردووە، دەبیسترێت كە هەوڵ هەیە بوجەی پاریزگا كوردستانییەكانیش جیابكرێتەوە.
لەلایەكی دیكە ئایا بەرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراق كە خۆیان لە هێزگەلێكی تێكەڵ لەسونەو شیعەو توركمان هەتا كوردیش نمایش دەكەن، ڕێگە دەدەن سیناریۆی رێككەوتنی ۲٠۱۹ دوبارەبێتەوە ؟ لە كاتێكدا بەرەو هەڵبژاردنی پارێزگاكان دەچین، هەموان سەرقاڵن بە نیشاندانی هاوخەمی هاوڵاتیان‌و كەموكوڕییەكان دەخەنە ئەستۆی حكومەت.
یان عادل عبدولمەهدی چیتر ڕازی دەبێت ئەوەندە لەژێر فشاردا بێت‌و هێزە كوردییەكان هاوكاری نەكەن ؟ ئایا شەقامی عێراق بەشیعەو سونە ئەوە قبوڵ دەكەن كە خزمەتگوزاریان نەبێت‌و پارە بگاتە هەرێم بەبێ رادەستكردنی نەوت ؟ ئایا پەرلەمان و ئەندام پەرلەمانە پۆپۆلیستەكان چ لە لیژنەی مالی یان لەنێو پەرلەماندا دەیەڵن یاسای بوجە بەوشێوەی ۲٠۱۹ تێپەڕ بێت ؟ ئایا ئەندام پەرلەمانە كوردەكان چ بەگشتی یان ئەوانەی لیژنەی دارایی دەتوانن ئەو یاسایە تێپەڕێنن كە بەدەیانجار ساڵی پار وتومانە كە تەنها ئەم بابەتی رادەستنەكردنە بۆ ساڵی ۲٠۱۹یە، وەك نیازپاكی با تێپەرێت ؟ ئایا عادل عبدولمەهدی قوربانی دەدات بە كەمكردنەوەی نەوت لە بەرخاتری نەوتی هەرێم ؟ چونكە دەبێت پابەند بێت بەو رێژەی كە ئۆپێك دایناوە لەسەر عێراق، كە كەمی بكاتەوە لەبەرانبەر چیدا یان كورد چ ئۆفەرێكی بەدەستەوەیە بۆ عادل عبدولمەهدی ؟ ئایا عادل عبدولمەهدی دەتوانیت بەردەوام بێت لە وەڵامنەدانەوەی دادگای فیدڕاڵی بۆ شاهیدی نەدانی لەسەر ئەو سكاڵایەی كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ لەدژی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان تۆماری كردووە  لە ساڵی ۲٠۱۲ كە ناسراوە بە كەیسی (٥۹)، لە پێناو چیدا ئەوە بۆ هەرێم بكات ؟ ئایا دادگای نێوبژیوانی پاریس ناسراو بە ( ICC ) ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی كە قەرارە كۆتایی ئەمساڵ دۆسیەكە یەكلابكاتەوە یان سەرەتای ساڵی ۲٠۲٠ بابەتی نەوت‌و هەناردەی لەڕێگەی توركیاوە یەكلاناكاتەوە كە لە ئیستادا جوڵەیەكی مەكۆكی هەیە لەنێوان توركیاو عێراق بەتایبەت هەردوو وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو لەهەردوو وڵات بابەتەكەش پەیوەندی بەو سكاڵاوە هەیە.
ئەمانە هەموو ئەو ئەگەرانەن كە دەبێت بەرپرسانی هەرێمی كوردستان (۱٠٠) جار بیربكەنەوە ئینجا یەك بڕیار بدەن، چونكە موجازەفەكردن بەقوتی هاوڵاتیانەوە یارییەكی ئاسان نیەو نابێت، مێژوش رەحم بەو لایەنە ناكات كە دەبێتە ڕێگر لەبەرانبەر نەهاتنی قوتی هاوڵاتیان‌و دووریش نیە لایەنێك یان چەند لایەنێك ڕێگە بەخۆیان بدەن قوتی خەڵك بەلایانەوە گرنگ تر بێت لەهەموو بەرژەوەندییەكی تەسكی حیزبی‌و حكومی، راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ بكەن‌و هاوڵاتیانی ئەو پارێزگانەش پشتگیرو دەستخۆشیان هەبێت لەو هەنگاوەو دیوەكەی تریشی شكست هێنان بێت بە حكومەتی هەرێم لەبەر ئەوەی شەراكەتی حەقیقی نەكردبێت.

ئەگەری دووەم: رادەستكردنی نەوت
ئەگەر بڕیاردرا نەوت رادەستبكرێت ئایا چەند رادەستدەكرێت ؟ نەوت رادەستدەكرێت یان داهاتی نەوت ؟ لە خەزاناتی جیهان تەسلیم دەكرێت یان لەسەر بیرەكانی هەرێم ؟ لەو بیرانە تەسلیم دەكریت كە پێیان دەوترێت (حقولی حالی) یان لەوانە تسلیم دەكرێت پێیان دەوترێت (حقول مستقبلی) ؟ نەوتی خفیف تەسلیم دەكرێت یان ثقيل ؟ ئایا حساباتی (باد وێزەر دەكرێت) لە ساڵدا چەندجارە ؟ ئەو بڕەی كە دایدەنێن لە بوجەدا جێگیر دەكرێت یان دەبێتە ئیتیفاقی (جێنتل مان) ؟ ئەو وشانەی كە لە بوجەكەدا وەك تێكست دادەنرێت یان موشەریعی عێراقی ئازاد دەكەن یاری بە وشە بكات وەك (یومیا)و (معدل)‌و (حسب الحاجة)و (یتحمل تكالیف النقل و الخسارة) ؟
ئەمانە هەموو ئەو وردەكاریانەن كە دانوستانكاری عێراقی شارەزاییان هەیە تێداو بەئەستەم بەسەریاندا تێدەپەڕێت، ئایا لە هەرێم كەسانێك دادەنێن بۆ دانوستان شارەزابێت لەبابەتەكە یان كەسە موخلیسەكانی حیزب كە هیچ لەو بابەتە نازانن ؟ (وەك ئەوەی لە قانونی ئیدارەی مالی دایاننابوو).
لەكاتی تەسلیمكردندا هەربڕێك بێت، كێ لایەنی تحكیمە (ناوبژیوانیە) زەمانەت چیە ناخرێتە ناو بوجەی ۲٠۲٠ پارە نانێرن ؟ ئایا رێككەوتن لەسەر نەوت رێككەوتنە لەسەر سەرجەم داهاتە ئیتیحادیەكانی وەك گومرگ‌و باج ؟ كە رێككەوتن كرا كێ تدقیقی حسابات دەكات ؟ دیوانی چاودێری فیدراڵ یان دیوانی چاودێری هەرێم ؟ یان بە لاستیكی دەیهێڵنەوە (بالتنسیق) یان (بموافقة) دیوانی چاودێری هەرێم یان یاسا كارپێكراوەكان كە نەخوێندراونەتەوەو نە دراسەشیان كردووە ؟ كامەیان بۆ هەرێم گرەنتی زیاتر دەدات ؟ تێچووی كۆمپانیاكان كێ دەیدات ؟ ئایا موقارەنە دەكرێت بە تێچووی جەولات تەراخیصی كۆمپانیاكانی عێراق ؟ هەرێم كێی هەیە ئەو موقارەنەیەی بۆ بكات ؟ چونكە پارەی جەولات تەراخیص بوەتە كێشە بۆ عێراق.
بەڕاستیش با ئەم پرسیارە بكەین لە خۆمان‌و هەرێم و عێراقیش، ئایا عێراق پێویستی بە نەوتی هەرێم هەیە ؟؟؟ لەكاتیكدا خۆی دەبێت پابەند بێت بە ئەو رێژەی كە ئۆپێك بۆی دەستنیشان دەكات، ئایا دەكرێت چالاكی نەوت‌و گەڕان‌و دەرهێنان بوەستێنین‌و لەم كێشەیە رزگارمان بێت‌و ئەو سەرچاوە سروشتییە گرنگە هەڵبگرین بۆ وەچەكانی ئایندە ؟ چین ئەو ئەگەرو پێشهاتانەی كە كۆمپانیاكانی پشكنین‌و دەرهێنانی نەوت دوچاری هەرێمی دەكەن لەوكاتەی كە ئەو كۆمپانیانە مەحروم دەبن لە نەوتی (تێچوو) كولفەو نەوتی ربح ؟ ئایا هەرێم دەتوانێت ئەو گرێبەستانە هەڵوەشێنێتەوە ؟ یان كێ دەتوانێت هەڵیانوەشێنێتەوە ؟ كی ئەوكاتە قەرەبووی ئەو كۆمپانیانە دەكاتەوە، پەرلەمانی هەرێم یان پەرلەمانی فیدراڵ ؟ ئەمانە ئەو پرسیارانەن كە دەبێت لە زهنی بەرپرسانی هەرێمدا بن بۆ دانوستان تا هەنگاوێك نەنێن دوای پەشیمان ببنەوە، لە كاتێكدا پەشیمانی داد نادات وەك هەموو پەشیمانیەكانی نسكۆو مفاوەزاتی ۸۳ و شەڕی داعش‌و بەشدار پێشمەرگە لە ئازادكردنی ناوچەكان‌و ریفراندۆم‌و ۱٦ ئۆكتۆبەرو و تا دوایی..
ئەگەر نەوت تەسلیم كراو بوو بەیاساو وەزعی عێراق گۆڕا لە عادل بۆ عەبادی، لە قاسم بۆ پیمپیۆ چ ئەگەرێكتان دراسەكردووە ؟
 

بەشی پێنجەم و کۆتایی: قوتی خەڵک پیرۆزترین هەوڵدان

ئەگەری سێ هەم : تێ نەپەڕاندنی بوجە

کاتێک باسی تەوسیفی وەزیفی دەکەین دەڵێن پەرلەمانتار تەنها دوو کاری هەیە ئەویش یاسا دانان و چاودێری کردنی دەزگای جێبەجێکردن ،هەندی بەرێزیش نوێنەرایەتی بۆ زیاد دەکان جا نوێنەری نەتەوە یان ئاین یان پارێزگا یان ناوچە هەموو ئەمانە هەربۆ ئەو دوو کارەیە یاسای گونجاو و چاودێری بەرهەمدار.

ئیمە لە پەرلەمانی بغداد کوتلە بچوکەکانی وەک کۆمەڵ و یەکگرتوو ناڵێم ئایا کوتلەکانی وەک پارتی دیموکراتی کوردستان ویەکێتی نیشتیمانی و گۆڕان و نەوەی نوێش کە زیاتر لە (۲) کورسیان هەبێت تا چەند کاریان بەو ئاڕاستەیە کردوە کە پسپۆری چۆنمان دەوێت بۆ پەرلەمان چونکە بەدڵنیایەوە پسپۆری هێزە سونی و شیعیەکان بەتواناترن ،کاتیک دەڵێن کوتلە سیاسیەکان بەرنامەیان نیە مەبەستمان ئەوەیە چۆن بتوانین یاسایەک تێپەرێنین یان چۆن ڕێگە لە یاسایەک بگرین تێنەپەرێت تا بەرژەوەندی خەڵک و هاوڵاتیانی ئیمەی تیدانەبێت بۆنمونە ئێستاشی لەگەڵ بێت لەکاتی یاسای پاریزگاکاندا ئەو کوتلە و کەسانەی چونە دەرەوە بۆ ئیمەیان ڕون نەکردەوە بۆ دەچنە دەرەوە بۆیە تێنەپەراندنی یاسایەک ئامانجی تایبەتی هەیە بۆ نمونە:

لە ساڵی ۲٠۱٤ بڕی نەوتی سەپێنراو بەسەر هەرێمدا کە ڕادەستی عێراقی بکات (٤٠٠٠٠٠) چوارسەد هەزار بەرمیل بوو لە ئەسڵی (٥) وەزیرە کوردەکەش (۳) وەزیریان واژوی پرۆژەکەی ئەنجومەنی وەزیرانیان کردبوو ئەو دوانەکەی دیکەش یەکێکیان لە دەرەوەی وڵات بوو و ئەوی تریان پرسەی ماتەمینیان هەبوو ، بەڵام کە زانرا پرۆژەکە لە بەرژەوەندی کوردنیە زیانی گەورەی پێداگەیەنێت پرۆژەکە تێنەپەری ، ئەم محاوەلەیەمان لە ۲٠۱۸ کردەوە کاتێک ڕێژەی کوردیان لە ۱۷٪ گۆری بۆ ۱۲،٦۷٪ بەڵام بۆمان نەچوە سەر چونکە هێزە شیعی و سونیەکان بەیەکەوە تێیان پەراند.

یەکێک لەو خاڵانەی کە کورد ڕزگار دەکات لە بگرەو بێنەی ڕادەست کردن و ڕادەست نەکردن وموچەی فەرمانبەرانیش دەپارێزێت بریتیە لە تێنەپەڕاندی یاسای بوجەو کارکردن بە یاسای بوجەی سڵی (۲٠۱۹) ،

کەبەپێی یاسای ئیدارەی مالی لە ماددەی (۱۳) بڕگەی (سێ هەم) بەدەق هاتوە:لەکاتی تێنەپەراندنی یاسای بوجەی فیدراڵیدا بۆ ساڵێکی دیاری کراو، ئەوا بەیاناتی کۆتایی بۆ ساڵی پێشوو دەبنە بنەماو بنچینە بۆ ساڵی نۆێ، ڕەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت بۆ ئیقرار کردن .

لەم حاڵەتەدا چ بەیاناتێک لەئەنجامی جێبەجێکردنی ماددەی (۱٠) بڕگەی (ج) بەدەست هاتوە لە ساڵی ۲٠۲٠ جێبەجێ دەکرێتەوە.

بەڵام هەرێم و نوێنەرانی کورد چۆن دەتوانن ئەم گەمەیە بکەن کە تیمی بەرانبەرمان زۆر بەهێزن لە فەن و فنونی دانوستان و تعطیلی نیصاب و فلکەو لۆف لێدان ، تسویف و فەردای ئیرانیەکان .

چونکە تێنەپەڕاندنی بوجە هەروا ئاسان نیە و ئابوری وڵات توشی شۆک دەکات و تائێستا تەنها دوو ساڵ یاسای بوجە نەبوە لە دوای روخانی ڕژێمەوە ئەوانیش ساڵەکانی (۲٠٠٤) و (۲٠۱٤) بوون. ئیستەشی لەگەڵ بێت دیوانی چاودێری دارایی نەیتوانیوە ژمێرەی کۆتایی ئەو دوو ساڵە تەواو بکات.

لەو گەمەیەدا نابێت کورد ببێت بە گەمەکەری سەرەکی چونکە دەبێت بە ئەسڵی گرفتەکە بوون بە بەشێک لە گرفت باشترە چونکە دەتوانرێت لە داوایدا ببین بە بە شێک لە چارەسەر ، ئەم گەمەیەش لە جاران ئاسانترە بە هۆی بۆنی موالات و موعارەزەوە کە بەتایبەت معارەزە دەکرێت دەغدەغەی سۆزی بکرێت و ئەستەمە (۱٦۷) ئەندام بەبێ کورد کۆبکرێتەوە بۆ هیچ لایەکیان کە لە هەرەکاتە باشەکاندا نزیکەی (٥٠_٦٠) ئەندامیک غائیبن و ئامادە نابن .

ئەمانەی کە باسم کرد ئەو سێ ئەگەرەن کە دەکرێت وەک نەخشە ڕێگاش بەکار بهێنرێت.