ئامادەو وەرگێرانی: ئارام مەحمود
جەنگی جیهانی یەكەم كە جیهان ئاهەنگ دەگێڕێت بە بۆنەی تێپەڕبونی  (100) ساڵ بەسەر كۆتاییهاتنی دا، شەڕێكی سەختی لەنێوان ملیۆنان مرۆڤ بەخۆوە بینی، كە تیایدا هەزاران برا پێكەوە دەجەنگان بۆ پارێزگاریكردن لە وڵاتەكانیان، بەڵام خانەوادەی (سۆماس و ئەلیزا) قوربانیەكی تایبەتیان پێشكەش كرد و هەر (8) كوڕەكەیان نارد بۆ بەشداریكردن لەجەنگ.
ئەو خانەوادەیە تەنها یەك كوڕی كوژرا لە یەكێك لە شەڕەكانی بەرەی (فەرەنسا)، ئەوەی جێگەی سەرنجە سەرجەم كوڕەكانیان خۆبەخش بوون و بەخواست و ئیرادەی خۆیان بەشدارییان كرد لە جەنگ.
ئەو هەڵوێستە دەگمەنە پاڵینا بە ئەنجومەنی تایبەت لە بەریتانیا (ئەنجومەنی ڕاوێژكاری تایبەت بەپادشا) بۆ ناردنی وتارێك بە ناوی پادشا (جۆرجی پێنجەم) لەساڵی (1915)، بۆ سوپاسكردنی قوربانیدانی ئەو خانەوادەیە و پێشكەشەكردنی ڕۆڵەكانی بۆ بەرگریكردنی لەشانشین و بەشداریكردن لە جەنگ.
لە وتارەكەدا كە ئەمینداری ئەنجومەن ئیمزای لەسەر كردبوو، هاتووە" بە بایەخێكی گەورەوە گوێ لەقوربانیدانی ئەو هەشت برایە دەگرم".
"لە سەر ڕێنوێنی پادشایەتی پێمخۆشە پیرۆزبایی پادشاتان پێبگەیەنم و جەخت لەوە بكەم كە خاوەنشكۆ پێزانینی زۆری بۆ ئەو گیانە نیشتمانییەی هەیەو خۆی لەم نمونەیەدا بەرجەستە كردووە، لە یەك خانەوادەدا، بۆ قوربانیدان و پاڵپشتی بۆ خاوەنشكۆ و ئیمپراتۆریەت".

شتێكی سەرسوڕهێنەر      
نامە شاهانەییەكە لەگەڵ وێنەی براكان خراوەتە چوارچێوەوە و لای نەوەكانی خانەوادەكە كە لە (بێرمەنگەهام) دادەنیشن، پارێزراوە و بۆیان ماوەتەوە.
(جۆن جۆنز)ی تەمەن (76) ساڵ، كە هاوسەری (ڕیتا) كچەزای (ئەلیزا و سوماس)ە، دەڵێت" بەشداری ئەو هەشت برایە لەجەنگ لەیەك كاتدا حاڵەتێكی دەگمەن و ناوازەیە".
ئاماژە بەوەشدەكات" سەرجەمیان بەشێوەیەكی خۆبەخش و بەئیرادەی خۆیان بەشداری شەڕیانكردووە، ئەوەش شتێكی سەرسوڕهێنەرە"
 (سوماس جۆن ئیفەرتۆن)ی باوك، كە لەساڵی (1851)، لەدایكبووە، لەگەڵ (ئەلیزا) هاوسەرگیری كردووە و (10) منداڵیان بووە كە هەشتیان كوڕبوون و دوانیشیان كچ.
دوای ماوەیەك بڕیاریانداوە لەناوچەی (ریسیستر شیر)وە بگوێزنەوە بۆ (بێرمەنگەهام) بۆ گەڕان بەدوای هەلێكی كاری باشتر، بەڵام كار كەمبووە و بەوهۆیەشەوە بەدۆخێكی سەختدا تێپەڕیوون.
لەساڵی (1881)، ئەلیزا ناچار بووە لەخانەی سەرپەرشییكردنی مێرمنداڵان لەگەڵ پێنج لە منداڵەكانی بمێنێتەوە، دوای دەكردنیان لەماڵەكەیان و شكستهێنانی هاوسەرەكەی لە فەرامەهەكردنی شوێنی نیشەجێبون و سەرچاوەیەكی بژێوی بۆ خانەوادەكەی.
زۆری نەبرد جارێكی تر خانەوادەكە لەدەوری یەك كۆبونەوە، دوای ئەوەی (سوماس) كارێكی نوێی لە ئەنجومەنی شاری (بێرمەنگەهام) دەستكەوت، وەك كرێكاری چاككردنی ڕێگاوبان و خانوەیەكیشی لە (بۆردی گرین) دەستكەوت.
دۆخی خانەوادەكە لەهاوینی ساڵی (1914) سەقامیگری بەخۆوە بینی، كاتێك (بەریتانیا) جەنگی دژی (ئەڵمانیا) لەمانگی ئاب ڕاگەیاند.
وڵات پێویستی بە ئامادەكردنی سوپایەكی گەورەبوو، لۆرد (كیچنەر) وەزیری جەنگی بەریتانیا، بانگەوازێكی ئاراستەی هەموو پیاوانی وڵاتەكەی كرد بۆ پەیوەندیكردن بە سوپا.
خانەوادەكە بەشداریكردن لە كۆمەكە سەربازییەكان بەلایەوە گرنگ بوو، هەشت كوڕەكەی كە تەمەنیان لەنێوان (23) بۆ (43) ساڵدا بوو، بڕیاریاندا بەشداری شەڕ بكەن و وەك خۆبەخش بچنە ڕیزەكانی سوپا.
وێڕایی ئەوەی (ئەلفرێد و فرانسیس) هاوسەریان هەبوو، ئەوانیش  بڕیاریاندا هاوسەر و خانەوادەكەیان بەجێبهێڵن و بچن بۆ بەرەكانی جەنگ.
هەشت براكە بەسەر بەرە جیاوازەكانی شەڕدا دابەشبون و سەرجەمیان چوونە هیڵەكانی پێشەوەی شەڕ و بەشداریان تیادا كرد.
(فرانسیس)،كە دواتر بە فریدریك ناسرا، پێش جەنگ بە (4) مانگ هاوسەرگیری كرد لە مانگی نیسانی ساڵی (1914).
لەبەرەكانی شەڕ لە فەرەنساوە كارتێكی ناردبوو بۆ هاوسەرەكەی (گیرترود) كە دەستڕێكی حەریری لەسەر بوو وێنەی پەپولەیەكی لەسەر كێشرابو لەگەڵ دەستەواژەی "ماچێك لە فەرەنساوە".
هەروەها نامەیەكی سۆزداریشی بە قەڵەمی رەساس بۆ هاوسەرەكەی نوسیبوو كە بەتێپەڕبونی كات سڕاوەتەوە.
دوای (30) مانگ لە جەنگ خانەوادەكە دووچاری یەكەم كارەسات بوو، كاتێك پێیان ڕاگەیەندرا كە دووەمین كوڕە گەورەی (سوماس ولیام) كە تەمەنی (38)ساڵ بوو لە (25)كانون یەكەمی ساڵی (1915) و لەكاتی بەشداریكردنی لە جەنگی (باتڵ ئۆف لووس) لە بەرەی خۆرئاوای فەرەنسا كوژراوە.
دوای چەند مانگێك، لەحوزەیرانی ساڵی (1916) فریدریك مۆڵەتی (14) ڕۆژی وەرگرت، دوای مردنی كچەكەی (لیلیان)، كە تەمەنی (21) مانگی تێنەپەڕاندبوو.
دوای كۆتایهاتنی جەنگ براكان گەڕانەوە بۆ لای خانەوادەكەیان، خەڵات كران بەهۆی بەشدارییان لە پارێزگاریكردن لەوڵات.
جۆنز لە بارەی گەڕانەوەی پاڵەوانەكانەوە دەڵێت" بێگومان ڕێزیان لێنراوە وەك ئەستێرەی كۆمەڵگا".     
(لیندا ویزی) كچەزای (فریدریك ئیفەرتۆن) و كچی (جۆنز) دەڵێت" ئەو دەزانێت باپیرانی بەبێدەنگی شانازییان كردووە، بەڵام لەهەمانكاتدا ناخۆشی زۆریان بینیوە و بەدەست ڕۆژەكانی جەنگەوە ئازاریان چەشتووە".
دەشڵێت" لەبیرمە كاتێك تەماشای ئەو بەڵگەنامانەم دەكرد لەچەند بۆنەیەكدا كاتێك كە منداڵبووم، شتێكە جێگەی شانازییە، ویستان یادی خزمەتی وڵاتەكەیان و پادشا بەشێوەیەكی هەمیشەیی ئامادەبێت".
وەك زۆرێك لەو سەربازانەی كە لەهێڵەكانی پێشەوەی شەڕ گەڕانەوە، (فرانسیس فریدریك ئیفەرتۆن)، هەرگیز قەسەی لەسەر ژیانكردنی لەگەڵ ترسناكییەكانی جەنگ و بەرگەگرتنی نەكردووە.   
(لیری) یەكێك لە كچەكانی كە  لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەمدا ژیاوە و بەهەمان ئەزمون و ئازاردا ڕۆیشتنی دەستگیرانەكەی بۆ جەنگ تێپەڕیووە.
(لیندا) سەردانەكانی بۆ لای باپیری (فریدریك) لە یادە هەموو ڕۆژی شەممانێك، بە یاوەری دایكی.
لە بارەی باپیرییەوە دەڵێت "پیاوێكی لەسەرخۆ و موحافزكاربوو، بەڵام بەردەوام هەموو شەمانێك لەوێ‌ بوو".
دەشڵێت"دایكم وتی پیاوێكی زۆر ئازا بووە، ئەوەش پرسێكە پێموایە لەو كاتەدا باو بووە".
خانەوادەكە، نەوە بەنەوە ماڵە كۆنەكەیان دەپارێزن، (لیندا) دەڵێت بەردەوام"بۆنی یانسۆن"ی لەوێ‌ دێتەوە یاد.
بەوەش كۆتایی بەقسەكانی دێنێت" هەندێك لەو كەرەستە بەهادارانەم بردووە بۆ خۆم و زۆربەی كات ماڵی خانەوادەكەمم بیردەخاتەوە".
سەرچاوە: بی بی سی