مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)

سۆشیال میدیا توانای بەرکەوتن و بەیەکگەیشتنی مرۆڤەکانی بە هەموو جیاوازییەکانیانەوە بە شێوەیەکی بەرچاو فراوان و گەورەکردوە. خەڵکانێکی زۆر ئەمرۆ لەسەر تۆرەکانی دونیای دیگیتالی بەریەک دەکەون و لەگەڵ یەکدا دەچنە پەیوەندیی هەمەجۆرەوە. ئەمەش وایکردوە 
ئەم سەرزەمینە دیگیتاڵییە تازەیە ببێت بە رووبەرێکی گرنگ بۆ بینین و تێڕامان، هەم لە فۆرمە جیاوازەکانی توندوتیژیی و بریندارکردنی هەمەجۆری مرۆڤەکان بۆ یەکتری، هەم لە شێوازە جیاوازەکانی پەیوەندیی ئینسانیی و میهرەبانیی و هاوڕێیەتی. 
هەردوو دیوە ناکۆکەکەی پەیوەندییە ئینسانییەکان لەناو ئەو تۆڕانەدا بەسەختی ئامادەن. لەو دونیا دیگیتالیەدا هەم دۆست و یار و هاوڕێ دروستدەبێت و دروستدەکرێت، هەم نەیار و ناحەز و دوژمنیش. دونیاکە خۆیشی دەشێت هەم بمانباتە ناو جۆرێک لە قەسابخانەی ئەخلاقییەوە، هەم بشمانباتە ناو سەفەری جیاواز و هەمەجۆری ئینسانیی سەرنجڕاکێش، پر لە ئەزموونی هاوخەمیی و دۆستانەی تازە. بەم مانایە  سۆشیال میدیا وەک فەزایەکی ئەخلاقیی و کۆمەڵایەتیی ئاکارێکی دوولایەنەی دژ و ناکۆک بەیەکی هەیە. بۆیە بەریەککەوتنە دیگیتاڵییەکان دەتوانن پەیوەندییە ئینسانییەکان لە قاڵب بدەن و هۆکارێک بن بۆ گەندەڵیی ئەخلاقیی و شەرمەزاربوونی دەستەجەمعیی و سڕینەوەی هەستی هاوسۆزیی و هاودەنگیی، وەکچۆن دەشتوانن سەرزەمینێک بن بۆ بەدەمەوەچوون و هاریکاریی و بەیەکگەیشتنێکی دۆستانە و ئینسانی. هەردوو دیوەکەی ئەو دونیایە دوو دیوی راستەقینە و مادیی و رەمزیین و هەردووکیان لەناو ژیانی مرۆڤەکاندا ئامادەن و کاردەکەن. 

وەک ووتم فۆرمە جیاوازەکانی توندوتیژیی بەشێکی گەورە و سەرەکیی گوتاری ناو سۆشیال میدیایە. ئەوەی مایەی زیاتر لەسەر وەستانە ئەو فۆرم و شێوازانەی توندوتیژیین کە دەشێت برێکی زۆریان لەژێر ناوی «لەمرۆڤخستنی مرۆڤ»دا کۆبکەینەوە. فۆرمێک کە بەشێوەیەکی بەرفراوان لەناو بەشە کوردییەکەی ئەو دونیا دیگیتاڵیەدا ئامادەیە، هەم لەلایەن تاکەکەس و هەم لەلایەن حیزب و گروپ و لایەنی رێکخراویشە ئاراستەدەکرێن.

 لەمانا هەرە سادەکەیدا «لەمرۆڤخستنی مرۆڤ» مانای گۆڕینی ئەوانیتر، زۆرجار ئەوانەی لە خود خۆی ناچن، بۆ ئەهریمەن، بۆ خراپەکاری ڕەها، بۆ شتێکی بێنرخ و بێبەها، بۆ کەسێکی ناکەس، بۆ بوونەوەرێکی سوک و بێئەرزش، هتد... بەم هۆیەشەوە بەهانەهێنانەوە بۆ بەکارهێنانی هەموو جۆرەکانی توندوتیژیی، بەرامبەر بەو کەسانە، تا بە کوشتن و لەناوبردن دەگات.

کێشەی «لەمرۆڤخستنی مرۆڤ»، بەر لە هەمووشتێک، کێشەیەکی ئەخلاقییە،هێما بۆ داڕمانێکی گەورە لە ئەخلاقدا دەکات تا ئەو شوێنەی وا لە کەسانێک بکات بەناوی ئەم یان ئەو هەقیقەت و موقەدەسی فەرهەنگیی و سیاسیی و دینییەوە، بەرامبەرەکەیان لەوەبخەن وەک مرۆڤ ببینرێت و وەک مرۆڤ مامەڵەبکرێت. کەسەکان بێنرخ و بێبەها و گرگن و گڵاوبکەن، تا ئەو شوێنەی پەل بهاوێت بۆ زەلیلکردنی بە کۆمەڵی ئەم یان ئەو بەشی کۆمەڵگا و پلانی سڕینەوە و لەناوبردنیشیان.

لە پرۆسەی «لەمرۆڤخستنی مرۆڤدا» ئەویتر پێش هەمووشتێک لە رووی ئەخلاقییەوە وێراندەکرێت، لە خانەی مرۆڤبوون وەدەردەنرێت و دادەبەزرێنرێت بۆ ئاستێکی کەمتر لە مرۆڤ. وێرانکردنی ئەخلاقیی هەنگاوی یەکەمی ناو کردەی لەناوبردنی جەستەییە. ئازاردانی ئەخلاقیی دەکەوێتە پێش ئازاردانی جەستەییەوە. 

لە دونیای ئێمەدا ئەم کردەی لەمرۆڤخستنەی مرۆڤ، بەتایبەتی لەناو پێگە جیاوازەکانی ناو سۆشیال میدیادا، دیاردەیەکی بەرفراونە. بەڕادەیەک هەندێکجار مرۆڤ ئەو هەستەی لای دروستدەبێت کە  پێداویستییە دەرونییە سادەکانی وەک ئارەزووی سەرکەوتن و دەوڵەمەندبوون و دڵخۆشبوون و بەرزبوونەوە، بەناو پەلاماردان و بریندارکردنی کەسانی دیکەدا تێدەپەرێت. سایکۆلۆژیایەک باڵادەستبووە  ئەوانی تر وەک کەمتر لە مرۆڤ دەبینێت و وێنادەکات. ئەم دۆخە تا ئەو شّوێنە رۆیشتوە بە دەگمەن ململانێیەک لەناو ئەو دونیا دیگیتالیەدا بدۆزینەوە لانی هەرەکەمی بەهای ئەخلاقیی تێدابێت و دووربێت لە کردەی  لەمرۆڤخستنی مرۆڤەوە. 

بێگومان کولتوری سیاسیی و دینیی ئەم ساتەی ئێمە پڕە لە ئامراز و پیلانەکانی لەمرۆڤخستنی مرۆڤ. یەکەمیان بەناوی بە خائین و ناپاککردنی کەسەکانەوە ئەم کارە ئەنجام ئەدات، دووهەمیان بەناوی بە مولحید و موشریک و  بێدین کردنیانەوە. ئەم دۆخە هەم لەناو سیاسەت و هەم لەناو دیندا، بە پلەی یەکەم، لەناو ئەو زمانەدا جێگیرە کە سیاسەت و دین لەمڕۆدا قسەیپێدەکەن. زمانێک پڕ لە جنێو و ئیهانە و سوکایەتیکردن.  زمانێک، بینەران و بیسەرانی ئەو زمانە، بۆ ئەنجامدانی دڕندەیی هەمەجۆر ئامادەدەکەن.
سەندنەوەی مرۆڤبوونیش لەو قوربانییانەی کە هێرشیان دەکرێتەسەر ستراتیژیەتی ژمارە یەکی بەکارهێنانی ئەم زمانە تایبەتەیە. ئەم زمانە تا ئەو شوێنە دەڕوات هەوڵى ئەوەبدات کەسانی ئاسایی، خاوەن هەستی ئەخلاقی، والێبکات، بەشداربن لەو کردەی لەمرۆڤخستنەی مرۆڤدا، بیانخەنە سەر ئەو باوەڕەی کە قوربانییەکان مرۆڤ نین، یان زۆر لە مرۆڤ کەمترن. ئەمیان ناپاک و خائین بە نیشتیمان، ئەویتریان بێدین و مولحید. 

بەرەنگاربوونەوەی ئەم دۆخە هەم پێویستیی بە هۆشیارییەکی رەخنەگرانەیە کە تەسلیمی ئەو ستراتیژییە دیگیتاڵییە نائینسانییە نەبێت. 
هەم پێویستی بە زمانێکە گرێدراو بە سادەترین پرنسیپە ئەخلاقییەکانی گفتوگۆ و راگۆرکێ و ئیدارەدانی ناکۆکییەوە. هەم ستراتیژیەتی گەشەدان بە هۆشیاریەکی رەخنەیی و هەم داهێنانی زمانێکی ئەخلاقیی دوو ستراتیژن وەک ئاوی ژیان بۆ وەرگرتنەوەی مرۆڤایەتی لەدەستچوی ناو دونیا دیگیتاڵییەکە و بۆ بەرگریکردنیش لە کەرامەتی ئەو کەس و  گروپانەی بە مەبەست کراون بە ئامانج، پێویستن.  

بە کورتییەکەی ئەوەی لە ئێستادا بە قەد نان و ئاو پێویستە هەم هۆشیارییەکی رەخنەییە کە نەهێڵێت واقیع لەوە زیاتر داڕمێت. هەم 
زمانێکی ئەخلاقییە کە لانی هەرەکەمی پەیوەندیی عەقڵانی نێوان مرۆڤەکان پێویستی پێیەتی.