راپۆرتی: درەو

🔻 لەسەرەتای ئۆپەراسیۆنەكەی تورکیاوە لە (15ی حوزەیرانەوە تا ئەمرۆ) (238) جار بۆردوومان و هێرشی كردووە لەناو خاكی هەرێم
🔻 لە 1991 – تا ئیێسال (702) هاوڵاتی مەدەنی لەناو هەرێم بوونەتە قوربانی (344) هاوڵاتیان شەهیدن و (358)یان بریندارە
 🔻 (162) گوند چۆڵكراوەو (602) گوند مەترسی چۆڵبوونیان لەسەرە.
🔻 لەسەرەتای ساڵی (2024)ەوە تا ئێستا (هەزار و 76) هێرش و بۆردوومانی لە هەرێمی كوردستان ئەنجامداوە بەجۆرێک؛
🔹 لە پارێزگای دهۆك: (526) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (49%).
🔹 لە پارێزگای هەولێر: (405) هێرش و ۆردومان بەڕێژەی (38%).
🔹 لە پارێزگای سلێمانی: (135) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (12%).
🔹 لە پارێزگای نەینەوا: (10) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (1%).
) 🔻 71( بنكەو بارەگای سەربازی لە هەرێم هەیە، بەجۆرێک؛
🔹 (17) بنكەو بارەگا دەكەوێتە سیدەكان و مێرگەسور لە ئیدارەی سۆران (%24).
🔹 (23) بنكەو بارەگا لە ئامێدی (32%).   
🔹 (31) بنكەو بارەگا لە زاخۆ (44%)

لەشكركێشی توركیا لە خاكی هەرێمی كوردستان

لە (15ی حوزەیرانی 2024)ەوە سوپای توركیا دەستی بە ئۆپەراسیۆنێکی نوێ كردووە، لەو كات بەدواوە (7) بارەگای نوێی لە سنوری قەزای باتیفی دهۆك داناوە، لە بەرواری باڵا (15) كیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاكی هەرێمەوە. لەم ئۆپەراسیۆنە نوێیدا (1000) سەربازی هێناوەتە نێو خاکی هەرێمی کوردستانەوە کە (درێژكراوەی ئۆپەراسیۆنی چنگی قفڵ).

لەسەرەتای ئۆپەراسیۆنەكەوە تا ئەمرۆ (238) جار بۆردوومان و هێرشی كردووە لەناو خاكی هەرێم واتە بە تێكرا رۆژانە (11) بۆردوومان و لەسەرەتای ساڵی (2024) تا ئێستا (هەزار و 76) هێرش و بۆردوومان لە هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە بەجۆرێک؛
-    لە پارێزگای دهۆك: (526) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (49%).
-    لە پارێزگای هەولێر: (405) هێرش و ۆردومان بەڕێژەی (38%).
-    لە پارێزگای سلێمانی: (135) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (12%).
-    لە پارێزگای نەینەوا: (10) هێرش و بۆردومان بەڕێژەی (1%).

ژمارەی هێرشەكان: لە ساڵی (2020) بۆ حەوت مانگی یەکەمی 2024 گەیشتووە بە (6 هەزار و 185)، تەنها لە ساڵی (2020) بۆ ساڵی (2022) ژمارەی هێرشەکان بە ڕێژەی (105%) زیادی کردووە، بە جۆرێک؛
-    ساڵی    (2020): 755 هێرش لە هەرێمی كوردستان
-    ساڵی    (2021): (هەزار و 115) هێرش لە هەرێمی كوردستان
-    ساڵی (2022): (هەزار و 691) هێرش لە هەرێمی كوردستان
-    ساڵی (2023): (هەزار و 548) هێرش لە هەرێمی كوردستان
-    حەوت مانگی یەکەمی ساڵی (2024): (هەزار و 76) هێرش لە هەرێمی كوردستان

لێکەوتەو قوربانیانی هێرشەکان
تەنها لە سەرەتای ساڵی (2024)ەوە تا ئیێستا (8) هاوڵاتی مەدەنی شەهید بوون. لەماوەی ساڵی (2015 بۆ 2022) بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە؛
-    (149) هاوڵاتی مەدەنی شەهید بوون و(227) هاوڵاتی مەدەنی برینداربوون و (54%) یان قوربانی درۆنەكان بوونە، (9%)ی قوربانییەكان منداڵن (20%)یان ژنانن.
-    لە 1991 – تا ئیێسال (702) هاوڵاتی مەدەنی بوونەتە قوربانی (344) هاوڵاتیان شەهیدن و (358)یان بریندارەو (162) گوند چۆڵكراوەو (602) گوند مەترسی چۆڵبوونیان لەسەرە.

بنكەو بارەگاكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان
بەپێی ئەو نەخشیەی سەرۆكایەتی كۆماری توركیا لە ساڵی (2021) بڵاویكردووەتەوە (37) بنكەو بارەگای توركیا لە هەرێمی كوردستانن.
پاشتر و لە ساڵی (2022)عەبدولئەمیر یارەڵا سەرۆك ئەركانی سوپای عێراق ڕایگەیاند: توركیا (5) بنكەی گەورەی سەربازی و فرۆكەخانە سەربازی و (4 هەزار) سەرباز و (100) خاڵی سەربازی لە هەرێمدا هەیە.
هاوکات بەپێی ئامارەکانی (CPT) توركیا )71( بنكەو بارەگای سەربازی لە هەرێم هەیە، بەجۆرێک؛
-    (64) بنكەو بارەگای كۆن و (7) بنكەو بارەگای نوێ.
-    (9) بنكەی سەربازی و (62) بارەگای سەربازی.
ئەوانیش بەجۆرێک دابەشبوون؛
-    (3) بنكەكان لە سیدەكان
-    (6) بنكە لەناوچەی هەفتانین
-    (17) بنكەو بارەگا دەكەوێتە سیدەكان و مێرگەسور لە ئیدارەی سۆران (%24).
-    (23) بنكەو بارەگا لە ئامێدی (32%).   
-    (31) بنكەو بارەگا لە زاخۆ (44%)

مێژووی ئۆپراسیۆنەكانی توركیا
مێژووی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان سەرەتاكەی بۆ ساڵی 2007 دەگەڕێتەوە، بەڵام ئۆپەراسیۆنەكانی سوپای توركیا لە دەرەوەی سنور لەدژی پەكەكە، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو.
توركیا لە ساڵی 1983وە تائێستا لەناو سنوری وڵاتەكەی‌و لە دەرەوەی سنوریش ئۆپراسیۆنی سەربازی دەكات لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان:
-     لە ئایاری 1983دا توركیا یەكەمین ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە دەرەوەی سنور ئەنجامدا، ئەوەش بە رێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی عێراقدا، لەو ئۆپراسیۆنەدا هەزاران سەربازی تورك بەشدارییان كرد.
-    لە تشرینی یەكەمی 1984و ئابی 1986 توركیا دوو ئۆپراسیۆنی سەربازی تری ئەنجامدا، بەڵام لە هیچ یەكێكیاندا سەركەوتوو نەبوو لە لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكاران.
-    دوای ماوەیەك بێدەنگی، توركیا ئۆپراسیۆنی چوارەمی لە ساڵی 1991 دەستپێكرد لەژێر ناوی "گۆچان"، ئەوە ئەو ساڵە بوو كە تێیدا بارەگا‌و بنكە سەربازییەكانی توركیا لەسەرتاسەری پارێزگاكانی كوردسان زیادیان كرد.
-    لە ساڵی 1992 سەرۆك وەزیرانی كۆچكردووی توركیا (تورگوت ئۆزال) نامەیەكی بۆ (عەبدوڵا ئۆجەلان) رێبەری پارتی كرێكارانی كوردسان (لە ساڵی 1999وە لە توركیا لە زینداندایە) نوسی، تێیدا داوای لێكرد هێرشە سەربازییەكان لەدژی سوپای توركیا كەمبكاتەوە وەكو سەرەتایەك بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەنێوان هەردوولادا، بەڵام هەوڵەكان شكستیان هێنا لە گەیشتن بە ئەنجامێكی دیار.
-    لە هەمان ساڵدا توركیا ئۆپراسیۆنێكی تری كرد‌و (15 هەزار) سەرباز بەشدارییان تێدا كرد، تانك‌و تۆپهاوێژی قورس‌و فڕۆكەوانی جەنگیی بەكارهێنرا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، هێزەكان دوای (20 رۆژ) لە دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنەكە، كشانەوە.
-    دوای ئەوەش ژمارەیەك ئۆپراسیۆنی تر ئەنجامدران لە ساڵەكانی 1993و 1994و 1995 بەبەشداری دەیان هەزار سەرباز، لە دواین ئۆپراسیۆندا بەهاوكاری پارتی دیموكراتی كوردستان (30 هەزار) سەرباز بەشدارییان كرد، ئۆپراسیۆنەكە ماوەی (45 رۆژ)ی خایاند بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەی "حەفتانین"، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، دوای مانگ‌و نیوێك توركیا لە هێرشەكە كشایەوە.
-    لە سەرەتای 1999دا ژمارەی ئەو ئۆپراسیۆنانەی كە توركیا لەناو هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا بۆ لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكارانی كوردستان گەیشتە (24 ئۆپراسیۆن)، لە ساڵەكانی 2000و 2007و 2008 توركیا ئۆپراسیۆنی هاوشێوەی كرد.

توركیا لە هەرێمی كوردستان
لەگەڵ بەردەوامی هێرش و لەشكركێشیەكانی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، رۆژ لە دوای رۆژیش بنكە سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی توركیا لەسەر خاكی هەرێم زیاتر دەبن.
توركیا دەیان بنكەو بارەگای لە ناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەدوای هاتنی "داعش"، بە بیانوی رزگاركردنی موسڵ، جێگەی ئاماژە پێدانە لە مانگی كانوونی یەكەمی (2015)دا توركیا هێزێكی گەورەی هێنایە باشیكی نزیك موسڵ كە نزیكەی (900) سەرباز و (16) تانك ‌و (20) زرێپۆش بوون، بە بیانوی، روبەڕووبونەوەی "داعش"، بەڵام لەماوەی ساڵی (2015)دا لە كۆی (300) هێرش‌و ئۆپەراسیونی ئاسمانی سوپای توركیا، تەنها (3) هێرشیان بۆ سەر "داعش" بوو، لەبەرامبەردا (297) هێرشی بۆ سەر بنكەو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) بوو، واتا بەڕێژەی (1%)ی هێرشەكانی توركیا بۆسەر "داعش"‌و (99%)ی هێرشەكان بۆ سەر (پەكەكە) بووە.
ئەمە لەكاتێكدایە توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندین بنكەی سەربازی دیكەی هەیە، بەتایبەتیش لەدوای شەڕی ناوخۆوە بەرەزامەندی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لەچوارچێوەی هێزی "ئاشتیپارێز" هێزێكی گەورەی توركیا لە 1997 لە بامەڕنێی سەربە قەزای ئامێدی جێگیر بووە، كە لە فڕۆكەخانەیەكی سەربازی‌و (38 دەبابە)و (738 سەرباز) پێكهاتووە.
هەر لە ساڵی 1997دا توركیا سێ بنكەی دیكەی سەربازی لە ناحیەی دێرەلوكی سەربە قەزای ئامێدی كە 40 كم دەكەوێتە باكوری ئەو قەزایەوە كردەوە، هەمان ساڵ بنكەیەكی دیكەی سەربازی لە ناحیەی كانی ماسی سەربە قەزای ئامێدی‌و لە گوندی سێرسی كە 30كم باكوری شاری زاخۆیە، بنكەیەكی دیكەی سەربازی جێگیركرد.
تەواوی بنكە سەربازییەكانی سوپای توركیا لە خاكی هەرێمی كوردستان، لە نزیكی سنوری نێوان ناوچەی جێنفوزی (پەكەكە)و (پارتی)دان.
بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لە پێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی "داعش" بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت لەكاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازیەو توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری "داعش" بدات.
ئامانجی سەرەكی توركیا لە دروستكردنی بنكەی سەربازی زیاتر لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتیش لەناوچەكانی باتۆفان‌و بامەڕنی‌و ئامێدی، كۆنتڕۆڵكردنی هەردوو ناوچەی "هەفتانین ‌و مەتینا"یە كە هەردوكیان بە بەدوو ناوچەی ستراتیژی دادەنرێن بۆ جێبەجێكردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكان لە داهاتوودا دژ بە پەكەكە.

رێككەوتنی بەزاندنی سنور
لەشكركێشی سوپای توركیا بۆ ناو خاكی هەرێم بە پێشیلكردنی سەروەری خاكی عێراق دادەنرێت، بەڵام تا ئێستا عێراق جگە لە هەندێك وردە ناڕەزایەتی، بێدەنگە‌و هەنگاوی كردەیی لەوبارەیەوە هەڵنەگرتووە، چونكە عێراق‌و توركیا لە ساڵی (1982)دا رێككەوتنێكیان واژووكردووە، بەپێی ئەو رێككەوتنە تائێستاش هەریەكەیان دەتوانن بەقوڵایی (20 كم) سنوری خاكی یەكدی ببەزێنن بەبیانوی پاراستنی سنورەكانەوە، ئەوكات ئامانجی سەرەكی رێككەوتنەكە لای توركیا لێدانی (پەكەكە)‌و لای حكومەتی عێراقیش لێدانی شۆڕشی كورد بوو لە باشوری كوردستان.
ساڵی 1995 رێككەوتنێكی تر لەنێوان عێراق‌و توركیا واژۆ كرا، ساڵی (2007) لەو سەردەمەی كە (هۆشیار زێباری) وەزیری دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە، لەبری كۆتایهێنان بە بەزاندنی سنور، مەودای بەزاندنی سنور لە (20 كیلۆمەترەوە) زیادكرا بۆ (25 كیلۆمەتر)، ئەم رێكەوتنانە هەموویان لەسەر داوای توركیا بووەو فشار بووە لەسەر عێراق بۆ وەردەرنانی گەریلاكانی (پەكەكە) لەسەر خاكی عێراق.

بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە ڕاپۆرتە رۆژنامەوانییەکانی درەوە میدیا؛
-    توركیا شەڕ دەهێنێتە ناوجەرگەی هەرێمی كوردستانەوە، 22/10/2019؛
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=4693
-    توركیا‌و پەكەكە لە هەرێمی كوردستان، 19/6/2020؛
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=6135
-    توركیا دەیەوێت شەڕی پەكەكە بە كورد بكات، 9/6/2021
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8520
-    تورکیا لە ساڵی (2018)ەوە زیاتر لە (6 هەزار) هێرشی ئەنجامداوە، 15/10/2023؛
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=13982