"لە دەروازەكانی هەرێم پسوڵەی گومرگی دراوە بەوانەی كاری نایاسایی دەكەن"
2024-06-24 10:59:43
(درەو):
لە خانەقینەوە بۆ پێنجوێن بە كامێرای حەراری چاودێری دەكرێت، رۆژانە كرێكاری ئاسایی و پاكستانی و ئەفغانی كۆنترۆڵ دەكرێن كە دەیانەوێت بەشێوەیی نایاسایی بێنە ناو عێراقەوە، لە دەروازە سنورییەكانی هەرێم پسوڵەی گومرگی دراوە بەو كەسانەی كاری نایاسایی دەكەن، فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق وا دەڵێ.
فەریق (محەمەد سكەر سەعیدی) فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق رایگەیاند، عێراق سنوری لەگەڵ شەش وڵاتی دراوسێدا هەیە، رێكارەكانی پاراستنی ئەم سنورانە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازەو پشت بە چەند هۆكارێك دەبەستێت، لەوانە یەكەم: ئاستی كۆنترۆڵی ناوچە سنورییەكە لەڕووی ئەمنییەوە لە لایەنی عێراقی و وڵاتی بەرامبەرەوە، دووەم: نزیكی دانیشتوانی گوندە سنورییەكان لەیەكترەوە، سێیەم: ئەو رێكارانەی كە گیراونەتەبەر بۆ كۆنترۆڵی سنور وەكو قەڵای ئەندازیاری و رێوشوێنە تەكنیكییە ئەلیكترۆنییەكان، چوارەم: جیاوازییە ئابورییەكانی نێوان هەردوو وڵات، پێنجەم: سروشت جوگرافی ناوچەكەو تۆپۆگرافیاكەی.
لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق "واع" فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق باسلەوە دەكات، سنوری عێراق لەگەڵ ئەو شەش وڵاتەدا زیاتر لە (3 هەزارو 714) كیلۆمەترە، بەڵام درێژترین سنور لەگەڵ ئێراندایە كە دەگاتە (هەزارو 493) كیلۆمەتر، كە سنوری دەریایی شەتول عەرەبە بەدرێژایی 93 كیلۆمەترو ئەوەی دەمێنێتەوە سنوری وشكانییە.
"هەزارو 500 كیلۆمەتر لە سنوری عێراق و ئێران دەكەوێتە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (هەولێرو سلێمانی)، لەماوەی ساڵی رابردوو و ئەمساڵدا كاری گەورە لە سنوری نێوان ئێران و پارێزگای سلێمانیدا كراوە، دەستمانكرد بە بەهێزكردنی سەرچاوەی یەكە ئەمنییەكانمان و لیوایەكمان پێكهێنا بۆ بەهێزكردنی ئاسایشی ئەو سنورە كە لیوای 21ەو بارەگاكەی لە هەڵەبجەیەو بەسەرچاوەی مرۆییش بەهێزمان كردووە لەوانە دانانی خۆبەشی نوێ و ئۆتۆمبیل و تەواوكردنی 70% بۆ 80%ی پرۆسەی دروستكردنی 91 بنكەی پاسەوانیی لەسەر سنور" فەرماندەی هێزی سنوری عێراق وا دەڵێ.
بەپێی قسەی فەریق (محەمەد سكەر سەعیدی)، یەكەم 300 كیلۆمەتری سنوری نێوان ئێران و هەرێمی كوردستان لە خانەقینەوە بۆ باكوری پێنجوێن بە كامێرای حەراری چاودێری دەكرێت و هەزاران مین لەم ناوچانەدا هەڵگیراوەتەوە.
هەر لەبارەی دۆخی سنورەكانی نێوان ئێران و سلێمانییەوە، ئەم بەرپرسە عێراقییە باسلەوە دەكات، رێوشوێنەكانیان بەشێوەیەكی رۆژانە كۆنترۆڵی كرێكاری ئاسیایی و پاكستانی و ئەفغانی دەكات كە دەیانەوێت بەشێوەی نایاسایی و بەمەبەستی كاركردن بێنە ناو عێراقەوە، سەرباری ئەمە لەبارەی پێناسی گومرگییەوە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ناكۆكییان هەبووەو پسوڵەی گومرگی دراوە بەو كەسانەی كە كاری نایاساییان كردووە، بەڵام گەیشونەتە رێككەوتن لەسەر ئەوەی دەبێت ئەو پسوڵانە بەشێوەیی یاسایی تەنیا لەرێگەی دەروازە سنورییەكانەوە بدرێن، فەرماندەكە ئەمە بە كارێكی گەورە بۆ عێراق و ملكەچكردنی سنوری سلێمانی بۆ دەسەڵاتی فیدراڵی ناودەبات، تەنانەت لە بواری پێناسی گومرگیشدا.
"ئەم ناوچەیە ئەندامانی پارتی كرێكارانی كوردستانی قەدەغەكراوی تێدایە، كارمانكردوووە بۆ كەمكردنەوەی ئەو سنورانەی كە ئەم چەكدارانە دەستیان بەسەرداگرتووە، لێكتێگەیشتنی گەورە لەگەڵ حكومەتی سلێمانی و لایەنی ئێرانیدا هەیە بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەم ناوچانە".
ئاماژەی بەوەكردووە" لەمساڵدا بە ئاڕاستەی پرۆژەیەكی زۆر گرنگ هەنگاویان هەڵگرتووە كە ئەویش لابردنی خاڵە نزیكەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانە لە سنوری نێوان عێراق و ئێرانەوە، ئەمەش لەسەر داوای لایەنی ئێرانی كراوە، بەوپێیەی هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی كۆماری ئیسلامی ئێران، بەجۆرێك یەكەكانی لیوای سنوری عێراق لە سنوری پارێزگای هەولێردا دەستی بە زۆر خاڵ گەیشتووە كە لە ساڵی 1991وە تائێستا هێزەكانی عێراق لەم ناوچەیەدا دەستیان پێی نەگەیشتووە.
"ئۆپۆزسیۆنی ئێران هیچ بوونێكیان لە نزیك هێڵی سنوریی نێوان عێراق و ئێراندا نەماوە.. لیژنەی باڵای ئەمنیی بە سەرۆكایەتیی قاسم ئەعرەجی و ئەندامێتیمان، چەكی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی داماڵیوەو گەیشتوەتە ئەنجامی گرنگ لە دورخستنەوەی بارەگاو كردەوە چەكدارییەكانیان لە خاڵە سنورییەكان، هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لە سنور دورخراونەتەوە، بڕیار بوو لە كەمپەكاندا كۆبكرێنەوەو نەتەوە یەكگرتووەكان دەرفەتی كاریان بۆ بدۆزێتەوە یاخود بیانگوازێتەوە".
لەبارەی سنوری توركیاو عێراقەوە، سەعیدی دەڵێ: عێراق بەدرێژایی 362 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ توركیا هەیە، لەمەش 300 كیلۆمەتری سنوری وشكانییە لە هەردوو پارێزگای هەولێرو دهۆك لەگەڵ 62 كیلۆمەتر رووباری دیسل لەچوارچێوەی پارێزگای دهۆكدا كە یەكێكە لە لقەكانی رووباری دیجلە. سنوری عێراق و توركیا ناوچەیەكی زۆر سەختە بەتایبەتیش كاتێك بەرەو باكوری خۆرهەڵات دەڕۆین لە سێگۆشەی عێراق-توركیا- ئێران، زەوییەكی زۆر سەختەو ساڵانە تاوەكو نیوەی ساڵ بە بەفر داپۆشراوە.
فەرماندەی هێزی سنوری عێراق رونیكردوەتەوە كە عێراق بەدرێژایی مێژوو بنكەی لە هێڵی سنوریی لەگەڵ توركیا نەبووە بۆ كۆنترۆڵكردنی، بۆیە جوڵەی چەكدارانی نایاسایی لەناوچەكە دروستبووە، كاردنی ئەوان لەمدواییەدا بەدوو ئاڕاستە بووە، یەكەم هەماهەنگیكردن لەگەڵ لایەنی توركی بۆ دامەزراندنی بنكەی هەماهەنگیی هاوبەش بۆ ئەوەی بەریەككەوتن لەنێوان یەكەكانی ئێمەو ئەوان روونەدات و بتوانین بنكە لەسەر هێڵی سنوریی دروست بكەین، لەمڕووەوە لە بابەتی هەماهەنگیدا بە ئەنجامی ئەرێنیی بەرایی گەیشتوون، بەڵام بەكردەیی هیچ كارێك نەكراوە. لە ئاڕاستەی دووەمیشەوە كارمان كردووە بۆ ئەوەی ئەوەی دەتوانرێت لە ناوچە سنورییە چۆڵەكان كۆنترۆڵ بكرێت، كۆنترۆڵ بكرێت، دەستكراوە بە دروستكردنی زیاتر لە 27 بنكەی سنوریی لەسەر هێڵی سنوریی عێراق و توركیا، هەندێكیان لە باكوری زاخۆ لە پارێزگای دهۆك و هەندێكی تریان لەچوارچێوەی پارێزگا هەولێرن و لە ئەنجامی باش گەیشتوون.
"هاتنەناوەوەی توركی هەیە بۆ ناو خاكی عێراق بە قوڵایی جیاواز ئەمە لەگەڵ بوونی خاڵەكانی سوپای توركیاو هێڵی بەیەكگەیشتنی خاڵی سنوریی و سوپای توركیا، فەرمادەیی هێزەكانی سنور تاكە دەسەڵاتی فیدراڵین لە سنوری عێراقدا لەچوارچێوەی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیمان لەگەڵ یەكەكانی توركیادا هەیە".
فەرماندە سەربازییەكەی عێراق بەوە كۆتایی بە قسەكانی هێناوە كە دوو لیوانی فەرماندەیی ناوچەی یەك سنوری عێراق و توركیایان گرتوەتەدەست و هێزەكە بە دوو فەوجی پیادەو توانای مرۆیی و كەلوپەلی ئەندازیاری بۆ كردنەوەی رێگاكان بەهێزكراوەو كاركردنیش بەردەوامە.