راپۆرت: دره‌و
نزیكه‌ی ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر، له‌تیف ره‌شیدی سه‌رۆك كۆمار مەرسومێكی هەڵوەشاندەوە كە مام جەلال لەكاتی سەرۆكایەتییەكەیدا دەریكردبوو، بەوه‌ كێشەی بەڕێوەبردنی وەقفی مەسیحییەكانی لەنێوان دەسەڵاتی ئاینی مەسحییەكان‌و هێزی سیاسی مەسیحییەكانی عێراقدا بەڕووی خۆیدا تەقاندەوە، سەرۆك كۆمار به‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌رسومه‌، ده‌سه‌ڵاتی به‌ڕێوه‌بردنی وه‌قفی مه‌سیحییه‌كانی له‌ (لویس ساكۆ) وه‌رگرته‌وه‌، سایكۆ ئه‌وكات ئه‌یوت له‌تیف ره‌شید ئه‌یه‌وێت وه‌قفه‌كانی مه‌سیحی بداته‌ ده‌ست (ره‌یان كلدانی). ئێستا محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق به‌ ته‌واوی ریسه‌كه‌ی سه‌رۆك كۆماری كردوه‌ته‌‌وه‌ به‌ خوری، به‌ نوسراوێك ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی بۆ لویس ساكۆ گه‌ڕانده‌وه كه‌ له‌تیف ره‌شید لێی وه‌رگرته‌وه‌‌. ورده‌كاری له‌م راپۆرته‌دا.

ئه‌وه‌ی له‌تیف ره‌شید لێی سه‌نده‌وه‌ سودانی پێی دایه‌وه‌!
محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی بۆ قه‌شه‌ (لویس ساكۆ) گه‌ڕانده‌وه كه‌ له‌تیف ره‌شیدی سه‌رۆك كۆمار له‌ سه‌ره‌تای ته‌موزی رابردوودا لێی سه‌نده‌وه‌. 
سودانی رۆژی 4ی ئه‌م مانگه‌ فه‌رمانێكی ده‌ركردووه‌، تێیدا لویس ساكۆی وه‌كو پارتریاكی كلدانه‌كان له‌ عێراق و جیهان ناساندووه‌، سه‌رباری ئه‌مه‌ پشتبه‌ست به‌ بڕیارێكی دادگای تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ی فیدراڵی ره‌سافه‌، لویس ساكۆی كردوه‌ته‌وه‌ به‌ ده‌سه‌ڵاتدار به‌سه‌ر وه‌قفه‌كانی كڵێسای كلدانی. 
رۆژی 3ی ته‌موزی 2023 لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق مەرسومی ژمارە (147)ی ساڵی 2013ی هەڵوەشاندەوە، مەرسومێك كە لەسەردەمی سەرۆكایەتی مام جەلالدا دەركراوە‌و (لویس روفایل ساكۆ) وەكو پاتریاكی بابلی كلدانەكان لە عێراق‌و جیهان‌و بەرپرسی وەقفی مەسیحییەكان لە عێراق دەناسێنێت.
لێرەوە ئیتر ناكۆكییە ناوخۆییەكانی پێكهاتەی مەسیحی عێراق بەڕووی لەتیف رەشیددا تەقییەوە، ئێوارەی رۆژی 10ی ته‌موز، پاتریاكی كلدانی بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە، تێیدا كشاندنەوەی مەرسومی كۆماریی تایبەت بە دانانی لویس ساكۆ وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق، لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە رەتكردەوە، سەرسوڕمانی خۆی لەو بڕیارە نیشاندا‌و بە بڕیارێكی بێ پێشینەو "به‌دخوازانه‌" لە مێژووی عێراقدا ناوی برد.
ئه‌وكات هەندێك لە سەرچاوە سیاسییەكان باسیان له‌وه‌ده‌كرد، بڕیاری كشاندنەوەی مەرسومی دانانی لویس ساكۆ لەلایەن لەتیف رەشیدەوە، بەهۆی ئەو فشارانە بووە لەلایەن لایەنە مەسیحییەكانەوە لەسەر سەرۆكایەتیی كۆمار دروستكراوە، بەتایبەتیش لەلایەن گروپی (بابلیۆن)ی چەكدارەوە كە رەیان كلدانی سەرۆكایەتی دەكات‌و یەكێكە لە گروپەكانی حەشدی شەعبی‌و هاوكات لایەنێكی پێكهێنەری كابینەی حكومەتە لە عێراق و نزیكه‌ له‌ یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستانه‌وه‌.
ئه‌م قسه‌وباسانه‌، سەرۆكایەتیی كۆماری عێراقی ناچاركرد رۆژی 7ی ته‌موزی رابردوو روونكردنەوەیەك لەبارەی كشاندنەوەی مەرسومی 147وە دەربكات، روونكردنەوەكه‌ نوسیبووی" كشاندنەوەی مەرسومە كۆمارییەكە بۆ دەستبردن نییە بۆ دۆخی ئاینیی‌و یاسایی كاردیناڵ لویس ساكۆ، بەوپێیەی ئەو لەلایەن پاپاوە وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق‌و جیهان دانراوە، بەڵكو بۆ راستكردنەوەی دۆخی دەستورییە، بەوپێیەی مەرسومی ژمارە 147ی ساڵی 2013 بەبێ هیچ پاڵپشتییەكی دەستوری‌و یاسایی دەرچووە، سەرباری ئەمەش سەرۆكی كڵێسا‌و تائیفەكانی تریش داوای دەركردنی مەرسومی كۆماریی هاوشێوە دەكەن بەبێ بوونی هیچ پاڵپشتییەكی دەستوریی".
ئه‌وكات لویس ساكۆ شارەزایانە‌و سیاسیانە وەڵامی لەتیف رەشیدی دایەوە‌و رایگەیاند" ئایا مەرسومەكەی مام جەلال هەڵەیە؟ ئێوە هاتوون ئەو هەڵەیە راستدەكەنەوە؟".
سەرۆكایەتی كۆمار لەسەر ئەم بابەتە ناچاربوو، روونكردنەوەی دووەم بڵاوبكاتەوە كە تێیدا هۆكاری كشاندنەوەی مەرسومی 147 بۆ ئەوە گه‌ڕانده‌وه‌ كه‌ " پێشترو لە هەمان سەروەختدا دوو مەرسومی كۆماریی بۆ دوو كەسایەتی ئاینیی دەرچووە‌و نوێ نەكراوەتەوە، بەهۆی ئەوەی ئەم جۆرە مەرسومانە لە بنەڕەتەوە پاڵپشتی دەستورییان نییە، مەرسومی كۆماریی تەنیا بۆ ئەو كەسانە دەردەچێت كە لە دامەزراوە‌و سەرۆكایەتییەكان‌و وەزارەت‌و دەستە حكومییەكاندا كاردەكەن، دامەزراوەی ئاینیی فەرمانگەی حكومی نییە‌و پیاوی ئاینیش كە ئەم دامەزراوانە بەڕێوەدەبەن فەرمانبەری دەوڵەت نین تاوەكو مەرسومیان بۆ دەربكرێت".
بەڵام پاتریاكی كلدانی لە بەیاننامەی خۆیدا لەبارەی ئەم بابەتەوە باسلەوە دەكات" لەسەردەمی خەلافەتی عەباسییەكانەوە پاتریاك بەرائەتنامەی فەرمی پێدراوە‌و لەسەردەمی عوسمانییەكانیشدا ئەمە هەر بەردەوام بووە‌و پاتریاك فەرمانی پێدراوە‌و كۆپی ئەو فەرمانەمان هەیە كە پێی دەوترێت " الگغرا‌و "، لەسەردەمی پادشایەتی‌و كۆماریشدا هەر بەمشێوەیە بووە".
ئه‌م ناكۆكییه‌ كه‌ له‌ یه‌كه‌م ئه‌زمونی سه‌رۆك كۆماریدا به‌ڕووی له‌تیف ره‌شیدا ته‌قییه‌وه‌، لە بنەڕەتەوە پەیوەندی بە ململانێی هەژموونه‌وه‌ هه‌بوو لەنێوان دامەزراوەی ئاینیی مەسیحی كە (لویس ساكۆ) نوێنەرایەتی دەكات لەگەڵ باڵی سەربازی مەسیحییەكان لە عێراق كە (رەیان كلدانی) نوێنەرایەتی دەكات، هەردوو جەمسەری ناكۆكییەكە دەیانەوێت هەژموونی خۆیان بەسەر مەسیحییەكانی عێراقدا بسەپێنن، بەدیاركراویش دەسەڵاتی خۆیان بەسەر وەقفەكانی مەسیحیدا بسەپێنن.
كلدانی كە سەربە گروپەكانی حەشدی شەعبی شیعەیە، ئه‌وكات دەوترا لەلایەن لایەنەكانی چوارچێوەی هەمانگیی (لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران) هاندراوه‌ بە ئاڕاستەی دژایەتیكردنی لویس ساكۆ، ئەمەش بە ئامانجی ئەوەی گروپە شیعەكان رێبەرایەتی مەسیحییەكانی عێراق لەبەرژەوەندی خۆیان كۆنترۆڵ بكەن.

ساكۆ و ره‌یان.. شه‌ڕی ئاین و سیاسه‌ت
له‌ سه‌ره‌تاكانی 2023وه‌ پەیوەندی نێوان لویس ساكۆ و رەیان كلدانی گرژی تێكەوت، لەرێگەی میدیاكان‌و كۆنگرەی رۆژنامەوانییەوە قسەی توندیان كرد‌و یەكتریان تۆمەتبار كرد، ئەمە سەرەتای قۆناغێكی نوێی ناكۆكی بوو لەبارەی دۆخی ئاینی‌و سیاسی مەسیحییەكان لە عێراق، كە خۆی لە ساڵی 2003‌و كەوتنی سەددامەوە دۆخێكی خراپ‌و ناجێگیرە.
لویس ساكۆ هێرشی كردەسەر رەیان كلدانی‌و وا ناوی برد كە "نوێنەرایەتی پێكهاتەی مەسیحی" ناكات، تۆمەتباری كرد بەوەی" تێوەگلاوە لە دزینی موڵك‌و ماڵی مەسیحییەكان. ساكۆ رۆژی 6ی ئایاری 2023 لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی:" رێگا بەخۆم نادەم كەسێكی وەكو رەیان كلدانی ببینم، كە موڵك‌و ماڵی مەسیحییەكانی لە بەغدادو نەینەواو دەشتی نەینەوا دزیوە‌و بە یارمەتی ژنێك كە لە پۆستی وەزیردا دایناوە (مەبەستی ئیڤان فایەق جابرۆ وەزیری كۆچ‌و كۆچبەرانی عێراقە كە سەربە بزوتنەوەی بابلیۆنە) دەیەوێت پیاوانی ئاینیی مەسیحی بكڕێت".
لەسەر ئەم قسانە، رەیان كلدانی سكاڵای یاسایی لەسەر لویس ساكۆ تۆماركرد، رۆژی 15ی ته‌موزی 2023 ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق فەرمانێكی دەركرد بۆ ئامادەبوونی لویس ساكۆ لەماوەی 48 كاتژمێردا لەبەردەم دادگا، بەگوێرەی نوسراوەكە ئەگەر ساكۆ ئامادە نەبێت، فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەردەچێت.
ئه‌م فه‌رمانه‌ لویس ساكۆی زۆر نیگه‌ران كرد، ئه‌و كە ماڵەكەی لەناوچەی "مەنسور"بوو لە بەغداد، نەچووە بەردەم دادگا، هه‌مان رۆژی ده‌رچوونی فه‌رمانه‌كه‌ی دادگا، نوسراوێكی بە ئیمزای خۆیەوە دەركردو بڕیاریدا لە بەغداد بكشێتەوە‌و دەسەڵاتەكانی بگوازێتەوە بۆ شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان.
وەكو خۆی لە نوسراوەكەیدا باسی لێوەكردبوو، بەهۆی پاڵنەری سیاسییەوە، رووبەڕووی فشارێكی بەردەوام بووەتەوە، لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق تۆمەتبار كردبوو بەوەی "بۆ بەدیهێنانی ئارەزووی رەیان كلدانی سەرۆكی بزوتنەوەی بابلیۆن فەرمانەكەی دەركردووە، بۆ ئەوەی رەیان بكات بەو كەسەی كە كاروباری وەقفەكانی كڵێسا بگرێتەدەست‌و براكانیشی بكات بە هاوبەشی خۆی‌و پۆستیان پێبدات، هەروەها ئیڤان فایەقی وەزیری كۆچبەرانیش بكات بە ئەمینداری گشتی پاتریاكی‌و نەوفڵ بەهای زاواشی بكات بە سەرۆكی دیوانی وەقفی مەسیحی‌و ئاینیەكانی ترو بەمشێوەیە گەمە قێزەونەكەی تەواو بكات".
دوای بڕیارەكەی بۆ كشانەوەی لە بەغدادو رۆیشتنی بۆ هەولێر، رەیان كلدانی راگەیاندراوێكی لەسەر لویس ساكۆ دەركرد، تێیدا دەڵێ:" ئێمە ئەو قسانە رەتدەكەینەوە كە لە پەیامەكەی لویس ساكۆدا هاتووە، ئێمە بزوتنەوەیەكی سیاسین‌و كەتیبە نین، بزوتنەوەیەكی سیاسی بەشدارین لە پرۆسەی سیاسیدا‌و بەشێكین لە ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت، جەخت دەكەین كشاندنەوەی مەرسوم لە لویس ساكۆ بڕیاری سەرۆكایەتی كۆمار بووە نەك بزوتنەوەی بابلیۆن‌و ئەو كارە بۆ مەبەستی راستكردنەوەی دۆخی دەستوری كراوە‌و فەخامەتی سەرۆك كۆمار مەرسومی نوێی قەداسەتی پاتریاكی بۆ ئەو كڵێسایانەی تر دەرنەكردووە كە ئەنجومەنەكانیان هەڵیانبژاردوون".
رۆژی 11ی نیسانی ئه‌مساڵ، له‌سه‌ر داوای محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، لویس ساكۆ هه‌ولێری به‌جێهێشت و گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ به‌غداد، به‌مه‌ش سه‌ره‌تای كۆتایهاتنی ناكۆكییه‌كان له‌ به‌رژه‌وه‌ندی لویس ساكۆ كۆتایی هات، ناكۆكییه‌ك كه‌ ئه‌مریكا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ساكۆ بۆی هاته‌ سه‌ر هێڵ و ئێرانییه‌كانیش له‌ پشته‌وه‌ له‌سه‌ر هێڵ بوون بۆ ره‌یان كلدانی. 

مەسیحییەكان
مەسیحییەكان پێكهاتەكی كۆنی عێراقن،  ئەم ناوچەیەن، سەرەتای نیشتەجێبوونیان لەگەڵ سەرەتای سەرهەڵدانی ئاینی مەسیحییە لە سەدەی یەكەمی زاینی، بەڵام بەردەوام لە عێراقدا ژمارەیان رووی لە كەمبوونەوە كردووە، بەتایبەت لەدوای 2003و كه‌وتنی رژێمی سه‌ددام حسێنه‌وه‌ ژماره‌یان به‌رێژه‌ی 83% كەمبووەتەوە، بەجۆرێك له‌ (1 ملیۆن‌و 500 هەزار) كه‌سه‌وه‌ كەمبوونەتەوە بۆ نزیكەی (250-500) هەزار كەس.
بەشی زۆری هۆكاری كه‌مبوونه‌وه‌ی مه‌سحییه‌كان له‌ عێراق دەگەڕێتەوە بۆ دیاردەی كۆچ‌و سەرهەڵدانی توندوتیژییەكانی دوای 2003 به‌تایبه‌تیش سەرهەڵدانی توندوتیژی ئاینیی، بەجۆرێك كاتێك ساڵی 2014 داعش كۆنترۆڵی پارێزگای موسڵی كرد، دەیان هەزار مەسیحی لە شوێنی باو و باپیرانی خۆیان هەڵكەندران‌و هەڵهاتن، ئەمانەش هاوكاتە لەگەڵ كردنەوەی دەرگای وڵاتانی رۆژئاوا بەڕووی مەسیحییەكاندا، كە پاڵیان پێوە دەنێت كۆچ بكەن بۆ دەرەوەی عێراق. چونكە مەسیحییەكانی پارێزگای نەینەوا لەبەردەم سێ بژاردەدا بوون كاتێك داعش كۆنترۆڵی ئەو پارێزگایەی كرد، ئەوانیش؛ موسوڵمانبوون یان پێدانی جزیە، بۆیە بەناچاری بژاردەی سێیەمیان هەڵدەبژاد كە كۆچكردن بوو.
مەسیحییەكانی عێراق دابەشبوون بەسەر چەند مەزهەبێكی ئاینیدا، بەجۆرێك؛ كلدانییەكان سەر بە مەزهەبی (كاسۆلیك)، ئاشورییەكان (نەستورییەكان)، سریانییەكان بەشێكیان (ئەرسەدۆكس)ی‌و بەشێكیان (كاسۆلیك)ن، بەهەمان شێوە ئەرمەنییەكان بەشێكیان (ئەرسەدۆكس)ی‌و بەشێكیان (كاسۆلیك)ن، لەگەڵ ئەوەشدا چەند گروپی دیكەی بچوكی مەسیحی دیكەش بەناوی پرۆتستانتی‌و ئینجیلی ...هتد بوونیان هەیە لە عێراقدا.