(دره‌و):
له‌ كۆتایی ئه‌م مانگه‌وه‌ هێڵی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهان ده‌كه‌وێته‌وه‌ كارو رۆژانه‌ 150 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ ده‌كات، راوێژكارێكی سودانی ده‌ڵێ: ئه‌مه‌ به‌واتای راوه‌ستانی هێڵی كوردستان دێت.

راپۆرت: جه‌زیره‌
باسم محه‌مه‌د بریكاری وه‌زیری نه‌وتی عێراق بۆ كاروباری ده‌رهێنان رایگه‌یاند، عێراق كارده‌كات بۆ نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی بۆرییه‌كی نه‌وت كه‌ له‌توانایدایه‌ له‌كۆتایی ئه‌م مانگه‌دا، رۆژانه‌ 350 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ره‌وانه‌ی توركیا بكات، ئه‌مه‌ هه‌نگاوێكه‌ كه‌ ره‌نگه‌ توڕه‌یی كۆمپانیا بیانییه‌كانی نه‌وت و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی لێ بكه‌وێته‌وه‌، كه‌ له‌ هه‌وڵی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتدایه‌. 
ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه‌ دانوستانی نێوان به‌غدادو هه‌ولێر به‌رده‌وامه‌ له‌ شكست، له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان بۆ توركیا، كه‌ له‌ ئازاری 2023وه‌ راوه‌ستاوه‌و رۆژانه‌ نزیكه‌ی 400 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌نارده‌ ده‌كرد.  
به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی هێڵی بۆری كه‌ركوك- جه‌یهان كه‌ له‌دوای كۆنترۆڵكردنی ناوچه‌یه‌كی به‌رفراوانی عێراقی له‌ ساڵی 2014وه‌ له‌لایه‌ن داعشه‌وه‌، داخراوه‌و به‌شێكی زیانی به‌ركه‌وتووه‌‌، رێڕه‌وێكی نوێ به‌ به‌غداد ده‌دات بۆ هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وت له‌رێگه‌ی هێڵی بۆری حكومییه‌وه‌، كه‌ به‌غداد خه‌رجییه‌كی زۆر بۆ به‌كارخستنی له‌ئه‌ستۆ ناگرێت. 

دوو هێڵی ركابه‌ر
به‌پێی قسه‌ی (حه‌مزه‌ جه‌واهیری) پسپۆڕی نه‌وت و راوێژكاری پێشووتری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق بۆ كاروباری وزه‌، ئه‌و هێڵه‌ی كه‌ عێراق ده‌یه‌وێت بیخاته‌گه‌ڕ، له‌ كێڵگه‌كانی كه‌ركوكه‌وه‌ درێژده‌بێته‌وه‌ بۆ ناوچه‌ی (كه‌ی وه‌ن) تا ده‌گاته‌ پارێزگای نه‌ینه‌وا، پاشان بۆ ناوچه‌ی فیشخاپور له‌سه‌ر سنوری عێراق و توركیا به‌درێژیی (345 كیلۆمه‌تر)، بۆرییه‌كه‌ له‌ عێراق به‌وه‌ ناسراوه‌ به‌شێكه‌ له‌ هێڵی ستراتیژی و له‌ ساڵی 1977 دروستكراوه‌و توانای گواستنه‌وه‌ی نزیكه‌ی (600 هه‌زار) به‌رمیل نه‌وتی هه‌یه‌ له‌ رۆژێكدا. 
جه‌واهیری باسله‌وه‌ ده‌كات، هێڵه‌كه‌ روبه‌ڕووی تێكدان بووه‌ته‌وه‌، له‌كۆی 5 وێستگه‌ی په‌مپكردنی نه‌وت، 3 وێستگه‌ له‌كاركه‌وتوون و له‌ چه‌ند مانگی رابردوودا نۆژه‌نكراونه‌ته‌وه‌، ئێستا هێڵه‌كه‌ ئاماده‌یه‌ بۆ هه‌نارده‌كردن و به‌ر له‌ دوو هه‌فته‌ به‌شێوه‌ی ئه‌زموونی نه‌وتی پێدا هه‌نارده‌كراوه‌. 
هه‌رچی هێڵی بۆری هه‌رێمی كوردستانیشه‌، له‌ناوچه‌ی "خورمه‌ڵه‌"وه‌ له‌ كه‌ركوك ده‌ستپێده‌كات و به‌ناو خاكی هه‌رێمدا تێده‌په‌ڕێت بۆ ناوچه‌ی فیشخاپور، درێژی هێڵه‌كه‌ 300 كیلۆمه‌تر تێناپه‌ڕێنێت و توانای هێڵه‌كه‌ی نزیكه‌ له‌ توانای هێڵه‌كه‌ی سه‌ربه‌ حكومه‌تی فیدراڵ. 
جه‌واهیری ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، هه‌ردوو هێڵه‌كه‌، هێڵی توركیا به‌كارده‌هێنن كه‌ له‌ ناوچه‌ی فیشخاپوره‌وه‌ درێژه‌ ده‌بێته‌وه‌ بۆ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیا، هێڵی كورد له‌ناو سنوری توركیادا به‌ هێڵی توركیاوه‌ ده‌به‌سترێته‌وه‌و درێژییه‌كه‌ی (660 كیلۆمه‌تر)ه‌، به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی هێڵی عێراق به‌ واتای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ته‌واوه‌تی هێڵی كورد دێت. 
به‌پێی قسه‌ی جه‌واهیری، ده‌كرێت به‌غدادو هه‌ولێر هێڵی كورد به‌كاربهێنن، ئه‌گه‌رهه‌ردوولا بگه‌نه‌ رێككه‌وتن، به‌ومه‌رجه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كورد ملكه‌چ بێت بۆ كۆنترۆڵی حكومه‌تی فیدراڵ، ئه‌مه‌ش توانای هه‌نارده‌ی عێراق بۆ توركیا به‌هێز ده‌كات.

به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌
له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی بۆری نه‌وتی عێراق به‌مزوانه‌، محه‌مه‌د فرمان ئه‌ندامی لیژنه‌ی وزه‌و غاز له‌ په‌رله‌مانی عێراق ده‌ڵێ هێڵی ستراتیژی له‌ كۆتایی ئه‌م مانگه‌دا ده‌ست به‌ په‌مپكردنی نه‌وت ده‌كاته‌وه‌، سێ كۆمپانیای نه‌وتی سه‌ربه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق كاریان كردووه‌ بۆ سه‌رله‌نوێ ئاماده‌كردنه‌وه‌ی هێڵه‌كه‌. 
مه‌زهه‌ر محه‌مه‌د ساڵح راوێژكاری ئابوری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ده‌ڵێ: هێڵی هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق بۆ توركیا كه‌ له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیی به‌ بۆری عێراق- توركیا (ITB) ناسراوه‌، به‌مدواییه‌ نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌، زیانی گه‌وره‌ له‌ بۆرییه‌كه‌دا له‌ سنوری پارێزگای نه‌ینه‌وا بووه‌، ناردنی نه‌وت به‌شێوه‌ی ئه‌زموونی به‌مزوانه‌ ده‌ستپێده‌كات كه‌ رۆژانه‌ (150 هه‌زار) به‌رمیله‌. 

ئاینده‌ی هێڵی كوردی
ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیداره‌ به‌ ئاینده‌ی هێڵی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كورده‌وه، مه‌زهه‌ر محه‌مه‌د ساڵح پێیوایه‌ كاراكردنه‌وه‌ی هێڵی عێراق به‌واتای راوه‌ستانی هێڵی كورد دێت، به‌ڵام كاراكردنه‌وه‌ی هێڵی عێراق ده‌رگایه‌كی فراوانتر بۆ دانوستانی نێوان به‌غدادو هه‌ولێر ده‌كاته‌وه‌، به‌تایبه‌تیش هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ به‌رژه‌وه‌ندی حكومه‌تی فیدراڵ و بوجه‌كه‌یدایه‌، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی دادگای فیدراڵی بڕیاریدا به‌وه‌ی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق "سۆمۆ" كۆنترۆڵی پرۆسه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بكات، به‌پێی قسه‌ی مه‌زهه‌ر محه‌مه‌د دانوستانه‌كان به‌ ده‌وری كاری كۆمپانیاكان و سروشتی گرێبه‌سته‌كاندا ده‌سوڕێنه‌وه‌. 
له‌لایه‌كی تره‌وه‌، محه‌مه‌د فرمان ئه‌ندامی لیژنه‌ی وزه‌و نه‌وت له‌ په‌رله‌مان رونیكرده‌وه‌، ئه‌م بابه‌ته‌ هێشتا چاره‌سه‌ر نه‌كراوه‌، ره‌نگه‌ له‌سه‌ر سه‌ردانی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیران بۆ واشنتۆن له‌ ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه‌ راوه‌ستابێت، له‌م رووه‌وه‌ فشار هه‌یه‌و وه‌فدی حكومه‌تیش بۆ واشنتۆن حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وت له‌خۆده‌گرێت. 
سه‌ره‌تای قه‌یرانی نێوان به‌غدادو هه‌ولێر له‌ ساڵی 2014وه‌ ده‌ستی پێكرد، ئه‌وه‌ش كاتێك بوو كه‌ توركیا رێگه‌ی دا به‌ هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆو به‌بێ ره‌زامه‌ندی وه‌زاره‌تی نه‌وتی فیدراڵ، بۆری نه‌وتی كورد به‌سترایه‌وه‌ به‌ هێڵی نه‌وتی عێراق- توركیاوه‌، ئه‌مه‌ به‌رله‌وه‌ی بڕیاری ژوری بازرگانی نێوده‌وڵه‌تی پاریس له‌ به‌رژه‌وه‌ندی عێراق ده‌ربچێت و ئیدانه‌ی توركیا بكات له‌ به‌كارهێنانی هێڵه‌كه‌ له‌ناو خاكی توركیا به‌بێ ره‌زامه‌ندی حكومه‌تی عێراق. 

ئاینده‌ی نه‌وتی كوردستان
له‌باره‌ی ئاینده‌ی ئه‌و كۆمپانیا نه‌وتییانه‌ی كه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان كارده‌كه‌ن، حه‌مزه‌ جه‌واهیری ده‌ڵێ: حكومه‌تی عێراق داوای چونه‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی نه‌كردووه‌، به‌ڵكو داوای لێكردوون گرێبه‌سته‌كانیان هه‌موار بكه‌نه‌وه‌ به‌وجۆره‌ی گونجاو بێت له‌گه‌ڵ ده‌ستورو یاساكانی عێراق، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌و كۆمپانیایانه‌ ناتوانن سه‌رله‌نوێ ده‌ست به‌ كاركردن بكه‌نه‌وه‌. 
له‌مڕووه‌وه‌، عه‌بدولڕه‌حمان مه‌شهه‌دانی مامۆستای ئابوری له‌ زانكۆی عێراقی له‌ به‌غداد ده‌ڵێ: ئه‌و زیانه‌ی كه‌ به‌ر هێڵی ستراتیژی كه‌وتووه‌و دووباره‌ نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌ له‌ 50 كیلۆمه‌تر زیاتر نییه‌و عێراق له‌ سه‌ره‌تای كارپێكردنی بۆرییه‌كه‌دا نزیكه‌ی 350 هه‌زار به‌رمیلی رۆژانه‌ هه‌نارده‌ ده‌كات، به‌گوێره‌ی رێككه‌وتنی عێراق و توركیا، عێراق پابه‌نده‌ به‌ هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌م هێڵه‌وه‌، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ به‌گوێره‌ی رێككه‌وتنی دووقۆڵی، عێراق خه‌رجی و باجی به‌كارنه‌هێنانی هێڵی توركیا ده‌گرێته‌ئه‌ستۆ.
ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، كێشه‌ی نه‌وتی هه‌رێم خۆی له‌ كۆمپانیا نه‌وتییه‌كاندا ده‌بینێته‌وه‌، ئه‌م كۆمپانیایانه‌ بۆ گواستتنه‌وه‌ داوای نزیكه‌ی 26 دۆلار ده‌كه‌ن بۆ هه‌ر به‌رمیلێك، له‌كاتێكدا كه‌ خه‌رجی گواستنه‌وه‌ی نه‌وت له‌ هێڵی ستراتیژییه‌وه‌ له‌ (7 دۆلار) تێپه‌ڕ ناكات، بۆیه‌ هێڵه‌كه‌ی عێراق به‌كه‌ڵكتره‌ له‌ هێڵی ركابه‌ری كوردو ئه‌مه‌ وایكردووه‌ كۆمپانیا نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم بكه‌ونه‌ دۆخی "هستریا"وه‌.   
له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی كورده‌وه‌، ئاژانسی (رۆیته‌رز) له‌زاری به‌هجه‌ت محه‌مه‌د راوێژكاری وزه‌ی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ رایگه‌یاند، به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق تیمی دانوستانكاری كوردیان ئاگادار كردووه‌ له‌وه‌ی رێككه‌وتنی نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیای (رۆسنه‌فت)ی روسی به‌ نایاسایی و پێشێلكردنی یاسا به‌ركاره‌كانی عێراق ده‌زانن. 
پێشتر به‌غداد داوایه‌كی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی ره‌تكرده‌وه‌ بۆ له‌ئه‌ستۆگرتنی خه‌رجی گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ توركیا، كه‌ بۆ هه‌ر به‌رمیلێك بڕی (6 دۆلار)ی بۆ كۆمپانیای رۆسنه‌فتی روسی ده‌ڕوات و‌ خاوه‌ندارێتی به‌شێكی بۆری نه‌وتی كوردستان ده‌كات (60%ی بۆرییه‌كه‌). 
حكومه‌تی هه‌رێكی كوردستان وه‌ڵامی په‌یامنێری كه‌ناڵی (جه‌زیره‌)ی نه‌دایه‌وه‌ له‌باره‌ی هه‌ڵوێستیان سه‌باره‌ت به‌ به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی هێڵی بۆری عێراق و ئاینده‌ی هێڵی بۆری كوردستان.